تب و تاب بازار نشر در روزهای پایانی سال/خیابان انقلاب و استقبال از کتاب‌هایی ساندویچی!
- بازار خرید کتاب در روزهای پایانی سال کمی داغ، اما خیلی گران است، بررسی‌های میدانی در خیابان انقلاب از کتاب فروشی‌ها نشان می‌دهد که سرانه مطالعه کتاب افزایش یافته، زیرا خرید این کالای فرهنگی طی ماه‌های اخیر تغییر قابل توجهی داشته است و البته نباید از نظر دور داشت که این تغییر به خاطر فروش طرح‌های فصلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب بوده است.
بسیاری از فروشندگان کتاب و دست اندرکاران تولید کتاب تاکید دارند که بسیاری از مغازه‌ها شلوغ هستند، اما میزان خرید بسیار کم است، این امر نشان می‌دهد که جامعه علاقه به مطالعه دارد، اما قیمت بالای کتاب است که سبب می‌شود سرانه مطالعه تغییرات چندان قابل توجهی را در آمار‌ها نشان ندهد. خبرنگار برای بررسی احوال بازار کتاب در روزهای پایانی سال سری به خیابان انقلاب زده و به گفت‌وگو با کتابفروشان و ناشران فعال نشسته است که در ادامه خواهید خواند:
در میان هیاهو و شلوغی خیابان انقلاب وارد یک کتابفروشی شدم و از فروشنده پیرامون استقبال از کتاب در روزهای پایانی سال سوال کردم، این کتاب فروش گفت: خرید کتاب افزایش چشمگیری پیدا کرده، اما میزان تعداد خرید‌ها چندان زیاد نشده است. اقبال با کتاب‌های حوزه روانشناسی و رمان‌ها است چراکه بیشترین فروش‌ها را به خود اختصاص داده، اما فروش کتاب‌های تاریخی و فلسفی در انتهای لیست خرید‌ها قرار دارد.
وی با اشاره به افزایش قیمت کتاب‌ها تاکید کرد: هر روز بر قیمت کتاب‌ها افزوده می‌شود این افزایش قیمت سبب می‌شود که بسیاری از مخاطبین با شنیدن قیمت کتاب‌ها از خرید منصرف شوند.
این فروشنده کتاب آسیب‌های موجود در حوزه نشر را مورد بررسی قرار داد و بیان کرد: برخی از ناشران برای جلب مخاطب اقدام به درج قیمت‌های بسیار بالا بر پشت جلد کتاب‌ها می‌کنند سپس در هنگام فروش اعلام تخفیف کرده و به ظاهر تخفیف‌های بسیار زیادی را به مخاطب و یا خریداران کتاب می‌دهند، در حقیقت آنان قیمت اصلی کتاب را بسیار بیش از آنچه برای کتاب تمام می‌شود ثبت می‌کنند و در هنگام فروش به بهانه تخفیف‌های بسیار سود قابل توجهی کسب می‌کنند، بدین ترتیب می‌توانند کتاب‌های خود را به خوبی به فروش برسانند.
*** قیمت‌ها سر به فلک کشیده
کمی جلوتر وارد یک کتاب فروشی دیگر که تقریبا روبروی دانشگاه تهران بود شدم، فروشنده به بازار کساد کتاب اشاره و تاکید کرد: از آنجا که کتاب‌های ارزشمند با قیمت‌های بالاتری عرضه می‌شوند کمتر به فروش می‌رسند و کتاب‌هایی که از ارزش کمتری برخوردار هستند و تعداد صفحات آن‌ها بسیار کمتر است، بیشتر مورد استقبال مخاطبان قرار می‌گیرد.
وی به سلیقه مخاطبان اشاره و تصریح کرد: سلیقه مخاطبان تغییر و تحولات بسیاری پیدا کرده و بسیاری از مردم به دنبال محتوا‌ی فشرده و در عین حال پر معنا هستند به عبارت دیگر مخاطبان علاقه‌مند هستند تا مطالب را در صفحات و حجم کمتری سریعتر دریافت کنند البته این امر قطعاً از کارکرد‌های عصر تکنولوژی تبعیت می‌کند.
***رواج کتاب‌های ساندویچی
این فروشند کتاب اظهار کرد: سلیقه مخاطبان در طول قرنطینه حاصل از بیماری کرونا بیشتر به سمت کتاب‌های ساندویچی حرکت کرده است این کتاب‌ها عموما کم حجم بوده و مطلب را سریعتر به مخاطب ارائه می‌کند.
وی به نوع انتخاب مخاطبان اشاره و بیان کرد: مخاطبانی که به ما مراجعه می‌کنند عموما کتاب‌هایی را از ما می‌خواهند که ذهن آنان را کمتر درگیر خود کند و از کتاب‌هایی فلسفی که تفکر بسیار را در پی دارد دوری می‌کنند آن‌ها تاکید دارند که کتاب‌هایی را به آنان معرفی کنیم که آنان را به ساحل آرامش راهنمایی می‌کند.
این فروشنده کتاب تصریح کرد: سازو کار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ارائه طرحی‌هایی همانند طرح فروش فصلی از جمله بهترین برنامه‌های شکل گرفته در طی سال‌های اخیر بوده است با این حال سقف معینی برای این تسهیلات در نظر گرفته شده که برای هر فرد ۲۰۰ هزار تومان است و همین امر باعث رونق کتاب فروشی‌های شده است.
وی اشاره‌ای به مشتریان و مخاطبان قدیمی کرد و افزود: اگرچه مخاطبان همیشگی کتاب همواره برای تهیه آن با وجود شرایط سخت و دشوار مراجعه می‌کنند، اما تعداد کتاب‌هایی که خریداری می‌کنند نیز بسیار کم شده در این میان افرادی هم هستند که به اینجا می‌آیند و به انتخاب کتاب می‌پردازند، اما هنگامی که با قیمت سرسام آور برخی از کتاب‌ها روبرو می‌شوند ترجیح می‌دهند آن را در قفسه گذاشته و کتاب دیگری را انتخاب کرده و یا اصلاً از خرید کتاب منصرف شوند.
وی تاثیر نمایشگاه مجازی کتاب را در فروش بازار نشر مورد بررسی قرار داد و افزود: برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب مشکلات فراوانی داشت این امر برای تعدادی از مخاطبین دشوار بود خصوصاً برای مخاطبینی که سن‌های بالایی داشتند آنان برای انجام خرید با دشواری‌های متعددی روبرو شدند از سوی دیگر سایت نمایشگاه نیز نمی‌توانست آنطور که باید و شاید به ارائه خدمات بپردازد قطع و وصل شدن سایت سبب شد که بسیاری از مخاطبان که کتاب‌های خود را خریداری کرده بودند دچار نگرانی شوند که آیا کتاب‌ها به دستشان خواهد رسید و یا اینکه انتقال هزینه کتاب ها به درستی شکل گرفته است؟، این موارد نوعی دلزدگی در مخاطب ایجاد می‌کرد برای این امر انتشارات ما تصمیم گرفت که حتی برای فراهم کردن شرایط مناسب برای مخاطبان تخفیف ویژه تری در داخل خود دفتر انتشارات در نظر بگیرد و از طریق کتابفروشی همین انتشارات به فروش کتاب‌ها بپردازد تعداد کسانی که از نحوه خرید این نمایشگاه ناراضی بودند و به خود انتشارات مراجعه می‌کردند بسیار قابل توجه بود.
***خیزش مطالعه پس از کرونا
در ادامه راه دیدم که دست فروشان کتاب بازار داغ تری دارند تعداد افراد که روبروی بساط دستفروشان ایستاده اند بیشتر از افرادی است که در کتابفروشی‌های روبرو حضور دارند. یکی از این دستفروشان با توصیف پر آب و تاب تلاش دارد تا کتاب‌های بیشتری را به فروش برساند.
داخل کتاب فروشی دیگری می‌روم او پیرامون تاثیر قرنطینه بر فروش کتاب ابراز کرد: با شکل گیری قرنطینه و اوج‌گیری بیماری کرونا شاهد رکود شدیدی در بازار خرید و فروش کتاب بودیم به حدی که بسیاری از ناشران از ادامه فعالیت سرباز زدند و ترجیح دادند که به تولید کتاب نپردازند این امر برای مدتی فضای بازار نشر را در رکود شدید قرار داد، اما پس از آن شاهد خیزشی متفاوت بودیم، اتفاقی جدیدی رخ داد و جامعه متوجه ارزش و جایگاه کتاب شد و به خواندن کتاب روی آورد و در حقیقت این یک شوک برای نشر محسوب شد.
وی تاثیر شرایط اقتصادی و بازار کتاب را مورد بررسی قرار داد و افزود: برای من به عنوان یک فروشنده خارج شدن کتاب به عنوان کالایی فرهنگی از سبد خانواده در طی ماه‌های اخیر بسیار مشهود بوده، این امر بسیار غم انگیز است و سبب تعطیلی بسیاری از کتابفروشیها شد، اما پس از مدتی بیدار شدن ذهن مردم و عملکرد آن‌ها در جامعه موجی جدید و حرکتی برای خرید و مطالعه کتاب فراهم کرد، اگر چه این حرکت آهسته و آرام شکل گرفت، اما در نهایت زمینه را برای فروش بیشتر کتاب‌ها فراهم کرده است.
وی به فرآیند شکل گیری یک کتاب اشاره و ابراز کرد: برای تولید یک کتاب یک فرایند ۶ ماهه را باید پشت سر گذاشت و بسیاری از کار‌های ویراستاری، طراحی و مجوز انتشار از وزارت فرهنگ و ارشاد که پرسه‌ای طولانی و سخت دارد را باید پشت سر گذاشت همین امر سبب می‌شود که تولید کتاب امری زمانبر باشد و تا وقتی کتاب بر روی پیش خوان کتاب فروشی قرار بگیرد هزینه و زمان بسیاری را ببرد.
این فروشنده که خود ناشر بود در مورد استقبال مردم از کتاب در طی دو هفته گذشته بیان کرد: با توجه به نزدیک شدن روزهای پایانی سال و برنامه ریزی مردم برای اوقات فراغت خود در تعطیلات نوروز همچنین تاکیدات وزارت بهداشت برای در نظر گرفتن پروتکل‌های بهداشتی یا به عبارت دیگر دوری و دوستی، شاهد استقبال خوب و خرید کتاب از سوی مخاطبان هستیم.
وی پیرامون شکل‌گیری نمایشگاه مجازی کتاب و تاثیر آن بر فروش کتاب ابراز کرد: با ایجاد نمایشگاه مجازی کتاب فروش کتاب افزایش پیدا کرده، البته این امر برای کتابفروشیها خوب نبود و باعث کسادی بازار آن‌ها شد، اما به هر حال سبد خانوار توانسته تا حدود ۵ درصد به کالا‌های فرهنگی خصوصاً کتاب تعلق بگیرد این در حالی است ماه‌های گذشته رکود بسیار عظیمی در بخش کتاب بوده و سبد خانواده از کتاب کاملا خالی شده بود.
این فروشنده استقبال از کتاب‌های مکتوب را یکی از اولویت‌های مخاطبان دانست و تاکید کرد: همچنان مخاطبان علاقه فراوانی به کتاب‌های فیزیکی و یا همان کاغذی دارند و به کتاب‌های الکترونیکی و یا صوتی گرایش خاصی ندارند.
***اجرای طرح‌های فصلی
به سراغ کتاب فروشی دیگری می‌روم تعداد افرادی که داخل کتاب فروشی هستند زیادتر از انتظار است، هر کدام به دنبال کتاب خود در قفسه‌ای می‌گردند گویی در انتخاب با تردید مواجه هستند، کتاب فروش با اشاره و افزایش قیمت کتاب تاکید کرد: افزایش قیمت کتاب تاثیر بسزایی در کاهش سرانه مطالعه داشته است تعداد کسانی که برای خرید کتاب به کتابفروشی می‌آیند بسیار کاهش پیدا کرده است در حالی که در گذشته شاهد حضور بسیاری از علاقمندان و مخاطبان کتاب بودیم.
وی تسهیلاتی همچون طرح فصلی کتاب را مورد بررسی قرار داد و ابراز کرد: تسهیلات در نظر گرفته شده سبب می‌شود که مخاطبان با علاقه بیشتری به سوی کتابفروشیها بیایند، اما تعداد کتاب‌هایی که می‌خرند محدود است، این امر در سرانه مطالعه کتاب نیز بی تاثیر نخواهد بود. با این همه با توجه به قیمت کاغذ و وضعیت اقتصادی همچنین وجود بیماری کرونا امکان تعطیلی برخی کتابفروشی های کوچک زیاد است، اما برگزاری طرح‌های فصلی می‌تواند بخشی از کتابفروشیها را سرپا نگه دارد.
این فروشند کتاب به آسیب‌هایی که در طی دو سال اخیر متوجه کتابفروشان بوده اشاره و ابراز کرد: عدم توجه مخاطبان به کتاب و کاهش سرانه مطالعه تاثیر بسیاری بر کتابفروشیها گذاشته است تا جایی که کتاب فروشی‌ها کوچک از ادامه فعالیت بازمانده‌اند این در حالی است که دستفروشان کتاب بر تعدادشان افزوده شده است. کتاب‌هایی که توسط دستفروشان در کنار خیابان به مردم عرضه می‌شود مشکلات متعددی دارند آن‌ها توسط چاپ‌های زیر پله‌ای تولید و عرضه شده اند، برخی از این کتاب‌ها حتی تایید وزرات ارشاد را ندارند همین کتاب‌های بی محتوا و پر از غلط هستند که سبب دلزدگی مخاطب شده و کاهش سرانه مطالعه کشور را درپی دارند.
***بازار کتاب غرق در کتاب‌های ترجمه شده
این فروشنده کتاب به میزان کتاب‌های ترجمه‌ای در بازار اشاره و تصریح کرد: کتاب‌های ترجمه شده بیشترین تعداد بازار کتاب را از آن خود کرده است این امر صدمه بسیاری را به نویسندگان و مولفان وارد کرده است.
این فروشنده کتاب به سود کتاب اشاره و بیان کرد: در حوزه نشر؛ توزیع کننده کتاب بیشترین سود‌ها را کسب می‌کنند لذا نه ناشر و نه مولف هیچکدام از این بازار بهره لازم را نمی‌برند و این امر یک چالش و آسیب در حوزه نشر و فرهنگ محسوب می‌شود.
***استقبال از کتاب‌های کودکان
به کتاب فروشی دیگری که محل توزیع کتاب‌ها و سرگرمی‌های کودک است رفتم مغازه به ظاهر کوچک و شلوغ بود و کودکان همراه با والدین خود به خرید کتاب آمده بودند رنگ و لعاب کتاب‌ها جذابیت خاصی برای آنان دارد و نمی‌توانند به یک کتاب اکتفا کنند؛ به سراغ فروشنده کتاب‌های کودک رفتم و پیرامون اوضاع فروش کتاب‌های کودک و نوجوان و استقبال مردم از این کتاب‌ها سوال کردم ستاره خدام که به عنوان فروشنده در این فروشگاه کتاب حضور داشت ابراز کرد: فروش کتاب‌های کودکانه بسیار پر رونق است بسیاری از والدین برای اینکه بتوانند اوقات فراغت فرزندان خود را پر بار کنند به خرید کتاب می‌پردازند البته برخی نیز به خرید باز‌ی‌ها و سرگرمی‌ها در کنار کتاب می‌پردازند این امر به خاطر قرنطیه شکل جدی تری به خود گرفته تا بتوانند بچه‌ها را در منزل سر گرم کنند.
وی بیان کرد: بیشترین کتاب‌هایی که خریداری می‌شود کتاب‌های کمک آموزشی برای پایه اول هست، زیرا مادران می‌توانند از این طریق به کودکان در آموزش کمک کنند، اما در دوران کرونا خرید کتاب کودک رواج بسیار خوب داشته است. کودکان از قصه‌ها بیش از هر کتاب دیگری استقبال می‌کنند.
این کتاب فروش به قیمت کاغذ اشاره خاطرنشان کرد: ضرورت افزایش میزان اعتبار کتابفروشیها و تقسیم‌بندی مناسب بودجه در طرح‌های توزیع یارانه کتاب از طریق کتابفروشیها امری مهم است که باید به آن توجه داشت قطعا برگزاری چنین طرح‌هایی به فروش کتابفروشیها کمک می‌کند. البته اگر تاریخ برگزاری طرح‌های توزیع یارانه کتاب از طریق کتابفروشیها به ثبات برسد شاهد اثرگذاری بیشتر آن‌ها خواهیم بود، چراکه هر فروشگاهی در برخی از ایام سال تخفیفاتی برای خود در نظر می‌گیرد و گاهی این دو با یکدیگر تداخل پیدا می‌کنند.