تاریخ را در رمان «کابوس ماهان» ادبی کرده‌ام/به دنبال تبلیغ یا گفتن پیام و ایدئولوژی خاصی نیستم
مجید شفیعی از نویسندگان خلاق و پرکار حوزه ادبیات کودک و نوجوان است که تاکنون کتاب‌های زیادی را در این حوزه در سبک‌ها، شیوه‌ها، موضوعات و ژانر‌های مختلف به چاپ رسانده و در دست چاپ دارد. اغلب این آثار در جشنواره‌های مختلفی، چون جایزه ادبی اصفهان، کتاب برتر، کتاب فصل، کتاب سال، جشن لاک پشت پرنده، جشنواره خط خطی و همچنین از طرف شورای برنامه‌ریزی آموزشی رشد و همچنین شورای کتاب به عنوان کتاب‌های مناسب انتخاب شده است. در این گفتگو با خبرنگار گروه فرهنگی به یکی از آثار شاخص او که رمان «کابوس ماهان» است پرداخته‌ایم.
میزان-نگارش این کتاب چطور آغاز شد؟
«کابوس ماهان» که یک سال و نیم وقت صرف نوشتن آن کردم بسیار قبلتر از این تاریخ‌های تقویمی در ذهن و روحم جاری بود. در پی فراخوانی که از طرف کانون پرورش کودکان و نوجوانان کشور منتشر شد؛ شروع به نوشتن این رمان کردم.
کانون از نویسندگان این عرصه خواست که برای تقویت حوزه تالیف دست به نوشتن آثاری برای نوجوانان بزنند و نام این پروژه رمان نوجوان امروز بود و چه فراخوان فرخنده‌ای بود وچه روزگار دلگرم کننده‌ای که البته دیر نپایید و ای‌کاش ادامه می‌یافت، البته غیر از من شماری دیگر از نویسندگان نامدار و خلاق کشور در این پروژه شرکت داشتند و بستر مناسبی به وجود آمد تا به حوزه تالیف توجه بیشتری شود.
میزان-این کتاب در چه رده‌بندی موضوعی قرار می‌گیرد؟
این رمان از نظر ژانر ادبی در رده کتاب‌های فانتزی، اما فاتنزی تاریخی قرار می‌گیرد، یعنی من با نگاهی به تاریخ و البته به کتاب هفت پیکر نظامی و آن هم حکایت «گنبد فیروزه» و با استفاده از شخصیت اصلی آن که ماهان نام دارد، این رمان را نوشته‌ام. من از آن شخصیت در اثر خود به شیوه خاصی استفاده کرده‌ام و هویت، موقعیت و جایگاه جدیدی به او بخشیده‌ام. به معنای دیگر از تاریخ و اساطیر و ادبیات داستانی گذشته استفاده کرده‌ام تا رمان خودم را بنویسم و نظرگاه خودم را اعمال کنم.
میزان-نوشتن این کتاب چقدر زمان برد؟
از نظر تقویمی نوشتن این رمان به مدت بیش از یک سال به طول انجامید؛ ولی از نظر زمان ذهنی و روحی این رمان مادام و در طی سال‌ها در روح وجان من جاری و حاضر بود و در وجود من نوشته می‌شد.
میزان-چه پیام و هدفی در نگارش این رمان داشتید؟
من به دنبال اشاعه، تبلیغ یا گفتن پیام و ایدئولوژی خاصی نبوده و نیستم. کار من ارائه معنا‌ها از پس رویداد‌ها و لایه‌های متعدد اثر بوده است. هرکس می‌تواند نه از اثر من، بلکه از طیف متنوعی از آثار ادبی و هنری، برداشت خودش را داشته باشد که البته بستگی به تربیت روحی و ذهنی او و نوع زیست روحی و فرهنگی و فکری‌اش دارد. مخاطب در برداشت آزاد است چراکه متن بعد از نوشته شدن از حضور خالق خود غایب شده در محضر مخاطب حاضر خواهد شد.
به نظر من باید یک اثرادبی آنقدر دارای معانی لایه‌به‌لایه و متعدد باشد که مخاطبان بنا بر تفکر، ذهنیت و شیوه نگرش خود به هستی برداشت‌های گوناگونی از آن کند. هر کس به قدر وسعت اندیشه و دید خود به آثار نگاه می‌کند. مقصود من این بود که اندیشه پویا، گسترده و اصیل فرهنگی وهنری می‌تواند برای همه هویت‌بخش و البته نجات‌بخش باشد.
میزان-آیا می‌توان «کابوس ماهان» را اثری تاریخی دانست؟
اگر چه «کابوس ماهان» را با نگاهی به هفت پیکر نظامی نوشته‌ام؛ اما این اثر را اثری صرفا تاریخی نمی‌دانم و در آن قصد نداشته‌ام که به سیر تاریخی وقایع بپردازم بلکه من در این رمان تاریخ را ادبی کرده‌ام یعنی از تاریخ بهره‌ای ادبی برده‌ام.
میزان-آیا در این زمینه از تخیل هم بهره گرفته‌اید؟
فکر می‌کنم به نحوی جواب این سوال شما را در خلال صحبت‌های پیشین داده باشم، ولیکن اگر منظورتان سیر وقایع رمان است که بله بستری تاریخی دارد. ولی شکل روایت آن و نوع نگاه به آن در تخیل، ذهن و روح من شکل گرفته است کما اینکه ماهان هم همان ماهان نظامی نیست و شخصیت دیگری یافته است و وقایع شکل، بو و رنگ تازه‌ای پیدا کرده‌اند و در روند شکل‌گیری رمان وجوه دیگری را عرضه کرده‌اند. رمان اصولا در پی کشف حقیقت است و یا تسهیل‌کننده این کشف. ما از واقعیت تاریخی استفاده می‌کنیم تا به حقیقت تاریخ برسیم. واقعیت همان آسمان ابری است و حقیقت ستارگان پس پشت این ابر‌ها که در حال ممکن است دیده نشوند. رمان دید تازه‌ای به مخاطب می‌بخشد.
من از تاریخ استفاده‌ای فانتاستیک کرده‌ام و در تخیل خود آن را برای رسیدن به اهدافم شکل دیگری بخشیده‌ام یعنی وقایع تاریخی اواخر سلطنت خوارزمشاهیان و پایان حکومت‌های ملوک الطوایفی ایران در گره‌خوردگی با وقایع هفت پیکر و حکایت گنبد فیروزه و در آمیختگی با تخیل و ذهنیت من به شکل جدیدی عرضه شده‌اند.
میزان-چرا نگاه صرفا تاریخی نداشته‌اید؟
هدف ما از دانستن و خواندن تاریخ چیست؟ من به دنبال گونه‌ای حقیقت تاریخی بوده‌ام هدف من درونی‌کردن آن وقایع بوده که از بطن آن چیزی به نام هویت تلالو پیدا کند یعنی فهم خلاقانه تاریخ تا به کار من به عنوان نویسنده و مخاطب به عنوان خواننده بیاید و کمک به فهم عمیق‌تر آن کند. من هرگز یک رمان تاریخی ننوشته‌ام بلکه من از تاریخ استفاده کرده‌ام تا کاری ادبی ارائه بدهم به تعبیر دیگر من تاریخ را ادبی کرده‌ام.
میزان-از زبان اثر برایمان بگویید؟
زبان کتاب هم در سنخیت با موضوع، فضای اثر، حیطه تاریخی و بستر روایی آن است تا تنافر و تضادی با حوزه‌ای که در حال روایت‌کردن آن است؛ پیدا نکند. من این شیوه و روش نثر را مناسب برای روایت دیدم، چون معتقدم که تمام سازوکار‌ها باید در راستای تقویت هم طرح‌ریزی شوند و همچنان که از بازخورد‌ها متوجه شدم زبان موردپسند مخاطبان بوده و با آن ارتباط برقرار کرده‌اند و در مراکز مختلف کانون پرورش فکری مورد توجه واقع شده و به دفعات به امانت برده شده، مورد بحث وبررسی قرار گرفته ودر جلسات کتابخوان مدارس مورد توجه نوجوانان بوده است.
مخاطبان دیگر از همین قشر هم در اقصی نقاط کشور توانسته‌اند ارتباط خوبی با کتاب برقرار کنند، البته مخاطبان در سنین بالاتر نیز از کتاب بهره جسته و علاقمند به فضا و موضوع آن بوده‌اند. سعی کردم تا در این اثر به زیبایی‌شناسی نثر اهمیت دهم و با استفاده از نثری روان و هم سنخ با موضوع رمان را به نگارش در آورم.
میزان-عنوان کتاب چگونه انتخاب شد؟
عنوان کتاب هم سنخ با نثر، شکل، شیوه روایت، فضا و موضوع رمان انتخاب شده است. ماهان در اصل شخصیت اصلی حکایت «گنبد فیروزه» نظامی است که من در این اثر به او هویت و جایگاه جدیدی بخشیده‌ام و از سازوکار دیگری برای عرضه آن استفاده کرده‌ام. در آن حکایت او سرگشته‌ایست که اسیر دیو ودد گشته و در حال گریختن و پنهان شدن است، ولی در اینجا طبیب مخصوص خوارزمشاه است. او حالا قهرمانی است که از ذهن خالقش که نظامی باشد بیرون جسته و این کار را من به عنوان نویسنده انجام داده‌ام تا به رمان محتوایی را که می‌خواهم ببخشم و همانطور که پیشتر سخن گفتم این شخصیت در تاریخ هیچگاه طبیب شاه نبوده است. در اینجا من به طبیب به معنای دیگر آن نظر داشته‌ام. او صندوقچه‌هایی دارد که آن‌ها را در باغ‌هایی مصفا قرار داده که مردم از شدت تالمات روحی زمانه و حکومت به آنجا پناه می‌برند و درد خود را درون صندوقچه‌ها مخفی می‌کنند.
این کتاب همانطور که گفتم با اقبال خوبی از طرف مخاطبان مواجه شد و همچنین موفق به کسب جوایزی هم شد. این کتاب هم اکنون به چاپ دوم رسیده است.