بازسازی صحنه جرم؛ دلایل، کاربرد و انواع بازسازی در پرونده‌های جنایی

خبرگزاری میزان- «بازسازی صحنه جرم» به شکل کنونی و علمی آن قدمتی بیش از صد سال دارد. یکی از مهمترین مراحل در تعیین واقعیت جرم، جرم‌یابی و بررسی صحنه جرم، بازسازی صحنه جرم است.

تعریف صحنه جرم

اولین و حساس‌ترین مرحله در تحقیقات جنایی «بررسی صحنه جرم» است.

صحنه جرم محلی است که مرتکب اقدامات مجرمانه و خلاف قانون خود را در آن محل انجام می‌دهد. این محل می‌تواند فضای مجازی یا واقعی باشد.

بررسی صحنه جرم به مجموعه اقدامات فنی، علمی و قضایی در صحنه جرم برای کشف و شناسایی، بررسی اولیه و مستندسازی (مانند: یادداشت‌برداری، تصویربرداری، عکسبرداری و تهیه کروکی، جمع‌آوری، بسته‌بندی، برچسب و شماره‌گذاری دلایل و مدارک جرم) و سایر اقدامات تخصصی لازم (مانند انگشت‌نگاری، قالب‌گیری، چهره‌نگاری، گرفتن نمونه‌های زیستی بزه‌دیده و یا اشخاص مظنون و متهم و نمونه‌های غیرزیستی یافت شده در صحنه) به‌منظور کشف جرم، گفته می‌شود.

حفظ و بررسی صحنه جرم و جمع‌آوری دلایل و مدارک موجود در آن، با توجه تاثیر دلایل مادی موجود در صحنه، برای اثبات وقوع جرم و شناسایی مجرم و یا بی‌گناهی کسانی که بی‌دلیل در مظان اتهام قرارگرفته‌اند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

آخرین مرحله در بررسی صحنه جرم، «بازسازی صحنه جرم» است.

بازسازی صحنه جرم به چه معناست؟

بازسازی صحنه جرم (Reconstruction) یکی از مهمترین مراحل در تعیین واقعیت جرم و رفع ابهامات و تناقضات موجود در پرونده است.

در تعریف آیین‌نامه اجرایی حدود اختیارات، شرح وظایف و چگونگی بررسی صحنه جرم، بازسازی صحنه جرم، تجسم عملی یا مجازی چگونگی وقوع جرم در محل با قراردادن اشیاء و افراد مرتبط با وقوع جرم و تکرار نمادین اتفاقات و رفتار‌ها در شرایط و وضعیت زمان ارتکاب جرم به‌منظور رفع ابهام و تناقض موجود در پرونده و کشف حقایق مربوط به جرم است.

بازسازی صحنه جرم، برای نشان دادن نحوه ارتکاب جرم به‌کار می‌رود. در این فرایند، فرضیه‌سازی در رابطه با اینکه واقعه‌ای مجرمانه مانند قتل، تصادف، سرقت مسلحانه و ... چگونه به وقوع پیوسته و وضعیت مجرمان، متهمان، قربانیان و شهود انجام می‌شود. 

بازسازی صحنه جرم زمانی مفید و موثر است که در طول مراحل اولیه تحقیقات و در مراحل تصمیم‌گیری آغاز شود.

بازسازی صحنه جرم صرفا در نشان دادن نحوه وقوع جرم نیست، در برخی موارد اهمیت آن از این نظر است که به بازپرس پرونده نشان می‌دهد چه وقایعی اتفاق نیفتاده است.

سوالی که اساسا مطرح می‌شود این است که چرا باید صحنه جرم را بازسازی کرد؟ و در چه مواردی بهتر است یا باید صحنه جرم بازسازی شود؟

چرا باید صحنه جرم را بازسازی کرد؟

مهمترین دلیل بازسازی صحنه جرم، جلوگیری از تضییع عدالت است. یک بازسازی خوب می‌تواند نحوه ارتکاب جرم و دلایل آن را طوری نشان دهد که همه افراد بتوانند آن را درک کنند.

بازسازی صحنه جرم می‌تواند منجر به کشف کلید‌های حل ماجرا و دلایل شود. به‌عنوان مثال از طریق بازسازی شیوه‌های رفتاری یک فرد غالباً می‌توان محل اثر انگشت وی و سایر شواهد را تعیین کرد.

همچنین بازسازی صحنه جرم می‌تواند در دفاعیات وکلا و به نتیجه رساندن استدلال‌های آن‌ها هم مفید باشد.

دلیل دیگر بازسازی نیاز به کسب اطلاعات در مورد شرکای جرم و اقدامات آن‌هاست. در مواقعی ممکن است مقام قضایی در پیشرفت اقدامات تعقیبی با مشکل مواجه شود و به منظور آماده کردن پرونده برای دادگاه و صدور کیفرخواست، درخواست بازسازی صحنه جرم را بدهد.

برخی مواقع از بازسازی پاسخی گرفته می‌شود که با تئوری قبلی در مورد جرم هماهنگ نیست. اما باید توجه داشت که همه جرایم نمی‌توانند بازسازی شوند.

در موارد مهم، مخصوصا در زمان بررسی قتلی که در آن اطلاعات کمی در رابطه با واقعه وجود دارد، بازسازی تمام موارد، مربوط به حادثه قتل ضروری است.

بازسازی صحنه جرم به چه دلایلی انجام می‌شود؟

بازسازی صحنه جرم معمولا به دلایل ذیل انجام می‌شود:

•  تردید در صحت اعترافات متهم

در مواقعی که احتمال دارد شخص به دروغ خود را جای فرد دیگری به‌عنوان مرتکب جرم معرفی کند و یا تردید در درستی اظهارات شاکی یا شهود وجود داشته باشد، بازسازی صحنه جرم انجام می‌شود.

• تناقض در اظهارات متهم 

در مواردی که در اظهارات اولیه متهم (در ابتدای زمان بازداشت) و اظهارات بعدی وی در محکمه و ... تناقض وجود دارد و مواردی که بین اظهارات متهم با شاکی یا شهود یا شرکای جرم تناقض دارد، بازسازی صحنه جرم انجام می‌شود.

• یادآوری جزئیات واقعه

تداعی جزئیات اتفاق برای شاکی، شهود و حتی متهم در مواردی که به‌دلیل گذشت زمان یا دلایل دیگر، جزئیات واقعه را فراموش کرده باشد یکی دیگر از دلایل بازسازی است.

• بررسی عکس‌العمل‌های غیرارادی اشخاص مظنون

بازسازی صحنه جرم، برای بررسی عکس‌العمل‌های غیرارادی اشخاص مظنون، به‌منظور تشخیص اینکه آیا آن افراد در وقوع جرم دخالت داشته‌اند یا نداشته‌اند به‌کار می‌رود.

• بیداری وجدان متهم یا متهمان

بازسازی صحنه جرم، در مواردی به‌منظور ایجاد زمینه بیداری وجدان متهم یا متهمانی که مرتکب جرم شده‌اند ولی حاضر به اقرار و اعتراف نیستند، انجام می‌شود. معمولاً این افراد با یادآوری جزئیات حادثه، مقاومت خود را از دست می‌دهند و به جرایم خود اعتراف می‌کنند.

• تردید در تعداد مرتکبان

در مواقعی که این شک و تردید وجود دارد که متهم به تنهایی مرتکب جرم شده یا با همراهی و شراکت فردی دیگری مرتکب جرم شده اما در بازجویی‌ها نام او را افشا نکرده است، بازسازی صحنه جرم انجام می‌شود.

• بررسی صحت ادعا‌ها یا شهادت‌ها

بازسازی صحنه جرم در مواقعی به منظور بررسی صحت و سقم ادعا‌ها یا شهادت‌هایی که بعد از بررسی اولیه صحنه جرم مطرح شود، انجام می‌شود.

• تشریح چگونگی وقوع حادثه

بازسازی صحنه جرم برای تشریح چگونگی وقوع حادثه برای کسانی که در کشف و اثبات جرم مسئولیتی داشته و قبلاً صحنه جرم را ندیده‌اند و در این مورد ابهاماتی دارند، انجام می‌شود.

شش عنصر اصلی بازسازی صحنه جرم

شش عنصر اصلی بازسازی صحنه جرم عبارت است از: چه کسی؟ چه چیزی؟ چه وقت؟ کجا؟ چرا؟ و چطور؟

البته، ضرورتی ندارد در هر تحقیقات جنایی این شش عنصر اصلی به‌طور کامل پاسخ داده شود.

مصادیق بازسازی صحنه جرم 

بازسازی صحنه جرم در مورد پرونده‌های بسیار پیچیده و جرایمی که با داشتن کنشگران مختلف و یا عوامل اجتماعی مرتبط، برای نظام عدالت کیفری و در زمان صدور حکمی شایسته، چالش‌برانگیز می‌شوند، بسیار مناسب و کاربردی است.

در ادامه برخی از پرونده‌های چالشی سال‌های اخیر که صحنه جرم آن بازسازی شده است، ذکر می‌شود:

بازسازی صحنه قتل داریوش مهرجویی و همسرش

بازسازی صحنه قتل در فرودگاه امام خمینی (ره)

بازسازی صحنه قتل شهرستان کلات

بازسازی صحنه زورگیری در بزرگراه صدر

بازسازی صحنه سرقت مسلحانه از منازل در پونک

بازسازی صحنه جرم عاملان قدرت‌نمایی با شمشیر و قمه

بازسازی صحنه کتک زدن مردم در اتوبوس

بازسازی صحنه قتل و نزاع دسته جمعی-سبزوار

انواع بازسازی صحنه جرم

باتوجه به طبیعت جرم و سوالاتی که باید به آن‌ها پاسخ داده شود و وقایعی که رخ داده، انواع مختلفی از بازسازی وجود دارد.

بازسازی می‌تواند به صورت بازسازی کلی پرونده، بازسازی جزیی پرونده، بازسازی محدود واقعه و بازسازی طرح خاص باشد.

برخی از موارد بازسازی صحنه جرم شامل این موارد می‌شود:

• بازسازی یک جرم خاص (مانند بازسازی صحنه قتل، حریق عمدی، جرایم کارمند‌های دفتری و بازسازی سایر صحنه‌های جرم خاص)
• بازسازی تصادف و سوانح (مانند بازسازی حوادث نقل و انتقال انواع خودروها، قطارها، هواپیماها، و بازسازی حوادث صنعتی یا ساختمانی در حین کار)

باتوجه به توضیحات ارائه شده، بازسازی صحنه جرم آخرین مرحله بررسی صحنه جرم است و یکی از روش‌هایی است که به پیشبرد تحقیقات جنایی و حل معمای جنایی کمک می‌کند.

انتهای پیام/