بازار سیاه در خرید و فروش کاغذ/ وخامت حوزه نشر در خیابان انقلاب

- گشت و گذاری در بازار کتاب نشان می‌دهد که نوسانات در قیمت کاغذ سبب شده است تا میزان تولید کتاب کاهش چشمگیری پیدا کند و در عین حال قیمت پشت جلد کتاب‌ها نیز افزایش قابل توجهی داشت باشند.

بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد ظاهراً قیمت‌های کاغذ در رنج مشخصی ثبات پیدا کرده، اما با این حال هر ماه به صورت نامحسوس میزان کمی بر آن افزوده می‌شود این میزان که گاهی تا ۵۰ هزار تومان برای هر بند افزایش و در موارد بسیار کمی کاهش پیدا می‌کند، سبب شده تا قیمت کاغذ در کف بازار با نوساناتی همراه باشد.

البته پیش از این سید حسن میرباقری پیرامون نوسانات قیمت کاغذ در بازار تاکید کرده بود قیمت کاغذ با کمک واردکنندگان به ثبات رسیده است، اما تحولات کوچکی که در کف بازار دیده می‌شود کاملا طبیعی بوده و شرایط نرمال بازار محسوب می‌شود.

فعالین و دست اندرکاران حوزه نشر معتقد هستند نوسانات قیمت کاغذ از یک سو و از سوی دیگر عدم ارائه حمایت‌های دولتی که از آذرماه سال گذشته کاملاً قطعی شده زمینه را برای کاهش تولید و بالا رفتن قیمت کتاب فراهم کرده این امر تاثیر مستقیمی بر سرانه مطالعه داشته و خرید کتاب را طی سال‌های اخیر و خصوصاً ماه‌های گذشته تا حد چشمگیری کاهش داده است.

طبق آخرین آمار و آخرین قیمت کاغذ ۷۰ در ۱۰۰۰ آن هم از نوع چینی حدود ۶۸۰ هزار تومان برای هر بند هزینه شده است در حالیکه قیمت کاغذ ۷۰ در هزار اندونزی حدود ۷۷۰ هزار تومان برای هر بند بوده است البته بیشتر استفاده ناشران از کاغذ‌های چینی است که قیمتی مناسب‌تر دارند.

به همین بهانه با سر زدن به بازار کتاب خیابان انقلاب و در گفت‌وگویی با ناشران و تولیدکنندگان کتاب، تاثیر نوسانات قیمت کاغذ بر تولیدات صنعت نشر را مورد بررسی قرار داده است که در ادامه خواهید خواند: 

***افزایش قیمت آرام و نا محسوس

خیابان انقلاب صبحی بسیار آرام همراه با سکون و سکوت را پشت سر می‌گذارد بعد از دو روز تعطیلات بسیاری از انتشاراتی‌ها هنوز کرکره مغازه خود را بالا نکشیدند با حضور در خیابان انقلاب متوجه اولین انتشاراتی که سحر خیز بود و با نام و یاد خداوند فعالیت‌های روزانه خود را آغاز کرده بود شدم از او پیرامون آخرین قیمت کاغذ پرسیدم که گفت: قیمت‌ها اگرچه به ظاهر ثابت است، اما نوسانات کم آن تاثیرات قابل توجهی بر روند کار ناشران گذاشته است نوسانات کاغذ در بازار کاغذ گاه به ۶۰ هزار تومان نیز می‌رسد که این نوسان قیمت برای تولید کنندگان و ناشران بسیار دردسرساز شده است.

وی در همین راستا ادامه داد: نوسانات در بازار کاغذ یعنی افزایش آرام قیمت‌ها لذا ناشری که سرمایه‌گذار حوزه فرهنگ است و با سرمایه خود وارد بازار شده ترجیح می‌دهد تا تولید کتاب را کاهش دهد و این امر عواقب فرهنگی فراوان را در بلند مدت برای جامعه در بر دارد لذا هرگونه سیاستگذاری مناسب و ایجاد تعادل زمینه را برای افزایش تولید کتاب و فرهنگ سازی به دنبال دارد.

این ناشر به انتظارات اهالی نشر اشاره و بیان کرد: حداقل کمک‌هایی که دولت می‌توانست به ناشران بکند ارائه کاغذ دولتی بود، اما این حمایت تنها برای زمانی خاص به اجرا گذاشته شد در حالی که همین کاغذی که توسط ارز ۴۲۰۰ تومانی به ناشران تعلق می‌گرفت نیز با محدودیت روبرو بود و میزان آن به اندازه‌ای نبود که بتواند نیاز کامل یک ناشر را برای چاپ و تولید کتاب تامین کند لذا ناشران با خرید کاغذ از بازار آزاد و همچنین استفاده از کاغذ‌های با ارز ۴۲۰۰ تومانی تلاش داشتند تا به فعالیت‌های خود ادامه دهند، اما همین کاغذ دولتی نیز در دی ماه سال ۹۹ دیگر توزیع نشد همین امر تاثیر قابل ملاحظه‌ای را بر فعالیت‌های ناشران داشت.

***تاثیر نوسانات قیمت کاغذ بر سرانه مطالعه 

وی تاثیر نوسانات قیمت کاغذ بر سرانه مطالعه را مورد بررسی قرار داد و افزود: مشکلات اقتصادی ناشی از کرونا نوسانات در قیمت کاغذ سبب شده تا خانواده‌ها علاقه‌ای به خرید کتاب نداشته باشند و همین امر نیز بر مشکلات دیگر حوزه نشر افزوده، زیرا گردش مالی، توسط خرید کتاب درحوزه نشر ایجاد نشده و کاهش استقبال مخاطبان بر وخامت شرایط حوزه نشر افزوده است. 

این ناشر تامین نیاز به کمک کاغذ داخلی را مورد بررسی قرار داد و افزود: هم اکنون کاغذ چاپ و تحریر‌یی که در داخل ایران تولید می‌شود حدود ۴۰ درصد نیاز داخل بازار را پاسخ می‌گوید و بقیه آن توسط کاغذ‌هایی وارداتی تامین می‌شود لذا هرگونه تغییر و تحول در مناسبات دیپلماتیک و قیمت کاغذ در جهان می‌تواند تاثیرات قابل توجهی را در قیمت کاغذ بازار داخل داشته باشد.

***شریان حیاتی

تورم و افزایش قیمت کاغذ در بازار جهانی تاثیرات قابل توجهی را بر کاغذ وارداتی داشته لذا قیمت‌های کاغذ در بازار همچنان بالا است این در حالی است کاغذ دولتی نیز از ابتدای سال جاری توزیع نشده است، اکنون در سایه نوسانات نامحسوس قیمت کاغذ در بازار شریان حیاتی ناشران برای ادامه تولید و فعالیت در حوزه کتاب همچنان با چالش روبرو بوده و ادامه فعالیت را برای ناشران خصوصی با دشواری‌های بیشتری روبرو کرده است.

نکته قابل توجه دیگر این که وزارت فرهتگ و ارشاد اسلامی بیشتر از نیاز ۳۰۰ هزار تومانی کاغذ در سال جاری خبر داده بود و اعلام کرد که با یک برنامه‌ریزی درست تلاش دارد تا در یک سال و نیم آینده حدود ۸۰ درصد کاغذ مورد نیاز داخل را تامین کند.

***جهش‌های ناگهانی

 به سوی انتشاراتی دیگری می‌روم این ناشر که نامی بلند در حوزه انتشار دارد و سال‌ها به صورت خصوصی فعالیت انجام داده  پیرامون نوسانات قیمت کاغذ در بازار گفت: ثبات در بازار کاغذ همانند بسیاری از کالا‌های دیگر وجود ندارد هر روز که می‌گذرد قیمت کاغذ نسبت به مدت مشابه سال گذشته و یا ماه‌های قبل افزایش بیشتری پیدا می‌کند در برخی موارد شاهد کاهش قیمت تا حدود ۲۰ هزار تومان نیز هستیم، اما دوباره جهشی ناگهانی پیدا کرده و گاه در هفته شاهد افزایش ۵۰ هزار تومانی قیمت کاغذ نیز هستیم این نوسانات سبب می‌شود ناشر ترجیح دهد تا سرمایه خود را در جای دیگری به کار ببرد و از تولید کتاب صرف نظر کند.

وی در همین راستا ادامه داد: اگر توجه داشته باشید تعداد ناشران فعال بسیار اندک شدند در عین حال تیراژ کتاب‌ها نیز کاهش چشمگیری پیدا کرده است همه این‌ها در بستر نوسانات قیمت کاغذ و یا افزایش‌های ناگهانی این کالای استراتژیک شکل گرفته است.

*** بازار سیاه

این ناشر حذف حمایت‌های دولتی از ناشران دولتی را خواستار شد و تاکید کرد: وضعیت ناشران خصوصی بسیار سخت و اسفناک است، زیرا ناشران دولتی با کمک‌های مالی از سوی دولت می‌توانند بخشی از نیاز خود را تامین کنند، اما ناشران خصوصی که با سرمایه‌های خود وارد بازار تولید و فرهنگ سازی شده اند توانایی رقابت با بخش دولتی را ندارند در عین حال بسیاری از سیاست‌های حمایتی که قبلا در نظر گرفته شده بود نیز قطع شده است. متاسفانه عدالت در بین ناشران به خوبی اجرا نمی‌شود ناشران دولتی که از حمایت‌های مالی دولت برخوردار هستند نباید از کاغذ با ارز ۴۲۰۰ تومانی استفاده کنند تنها در این صورت می‌توان چرخه رقابت در تولید را به تعادل نزدیک کرد.

وی اظهار کرد: همه ناشران فعال به خوبی می‌دانند که حمایت‌های دولتی آن هم به صورت مستقیم زمینه را برای افزایش فساد در بازار فراهم می‌کند برخی از ناشران غیرحرفه‌ای کاغذ‌های دریافتی با ارز ۴۲۰۰ تومانی را در بازار فروختند و به ایجاد بازار سیاه در بازار نشر کمک کردند تا ضرر‌های بسیاری به حوزه نشر وارد شود لذا حمایت‌ها از بازار کاغذ تنها مسکنی کوتاه‌مدت خواهد بود و برای ساماندهی به این چالش باید سیاست‌هایی درست و مناسب در نظر گرفته شود.

***تضاد گفته‌ها و اجرا‌ها

این ناشر تصریح کرد: کارگروه کاغذ که در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تشکیل می‌شود همواره تاکید کرده است که این کمیته در راستای حمایت از ناشران قدم بر می‌دارد، اما ما در بازار شاهد چنین حمایت‌هایی نیستیم و بیشتر این گفته‌ها در حد شعار باقی مانده است.

وی اشاره‌ای به فضای فرهنگی جامعه داشت و اظهار کرد: اگر امروز شاهده استقبال کم از مطالعه هستیم به خاطر افزایش قیمت کتاب بوده؛ کتابی که در نوسانات بازار قیمت کاغذ تولید شود قیمت مناسبی را نخواهد داشت زیرا در صنعت نشر همه عوامل زنجیروار بر چرخه نشر تاثیر گذاشته و باعث رکود در این حوزه شده با این همه باید تاکید کنم که این نوسانات بازار کاغذ است که ریسک ناشر را برای سرمایه‌گذاری بر روی کتاب از بین میبرد و تمایل ناشران را برای ریسک پذیری به صفر می‌رساند.

این ناشر به بحث نظارت بر بازار کاغذ اشاره و ابراز کرد: متاسفانه در بحث نظارت بر بازار هیچگونه توجهی انجام نمی‌شود دستگاه‌ها و حوزه‌هایی که مسئولیت و وظیفه کنترل قیمت‌ها را دارند به هیچ عنوان نظارتی بر بازار ندارند لذا فضای مناسب برای منفعت جویی برخی افراد فراهم شده افرادی که همانند وارد کنندگان و یا برخی از فعالان عرصه کاغذ که به احتکار این کالا پرداخته اند و کمک قابل توجهی به ایجاد بازار سیاه می‌کنند به دنبال آن مافیا در بازار شکل می‌گیرد و بعد شاهد اتفاقات متعدد و افزایش قیمت و یا نوسانات قیمت کاغذ در بازار هستیم.

*** قیمت خزنده کاغذ

یک ناشر دیگر پیرامون نقش نوسانات قیمت کاغذ در بازار  ابراز کرد: با افزایش قیمت کاغذ و ایجاد بازار سیاه تحولات بسیاری در بازار کتاب رخ داده است، اگرچه قیمت کاغذ اکنون در ثبات به سر می‌برد، ولی همچنان قیمت کاغذ‌ها بالا است و در عین حال افزایش قیمت کاغذ در کف بازار به صورت نا محسوس بوده اما در دراز مدت بالا رفتن قیمت‌ها خود را نشان می‌دهد به هر حال بالا بودن قیمت کتاب سبب شده تا ناشران ترجیح دهند به جای تولید کتاب سرمایه‌های خود را مسکوت گذاشته و یا در زمینه‌های دیگر سرمایه گذاری کنند.

وی بیان کرد: اگرچه حمایت‌های مستقیم ارزی و مالی زمینه رخنه سود جویان به عرصه کاغذ را فراهم کرده اما برای مدتی توانسته صنعتگران نشر را از دشواری فراوان خارج کند، با قطع شدن ارز ۴۲۰۰ تومانی و کاغذ دولتی صدمه به ناشران و مصرف کنندگان اصلی کاغذ افزایش فراوان پیدا کرد از ابتدای سال جاری نیز هیچ کاغذ دولتی به بازار ارائه نشده است.

این ناشر تاکید کرد: میزان کاغذ‌هایی که تعاونی کاغذ آشنا در اختیار ناشران قرار می‌داد بسیار محدود بود لذا ناشران تلاش داشتند تا با تنظیم کاغذ دولتی به همراه کاغذی که از بازار آزاد تهیه می‌شد امکان تهیه کتاب به صرفه‌تری را فراهم می‌کرد، اما اکنون که خبری از کاغذ دولتی نیست تهیه و توزیع کتاب با قیمت مناسب نیز امکانپذیر نیست از سوی دیگر مخاطب نیز استقبالی از خرید کتاب ندارد، زیرا چالش‌های اقتصادی افزایش یافته و اولویت‌ها را تغییر داده است.

وی بر ثبات قیمت کاغذ در بازار تاکید کرد و خاطرنشان کرد: تدبیر برای ثبات در بازار کاغذ امری ضروری و مهم است از سوی دیگر رابطه کتاب به تعالی فرهنگی موضوعی مهم در همه جوامع محسوب می‌شود لذا تدبیر برای کاهش قیمت کتاب‌ها در کنار تبلیغات می‌تواند جامعه را متوجه اهمیت مطالعه کرده و خرید کتاب را افزایش دهند.