پس از دو سال وضعیت کرونایی از کتابخانه‌های شهر چه خبر/مردم چقدر کتابخانه‌های محلی را می‌شناسند؟
- رفته رفته شاهد کاهش میزان مرگ و میر‌های ناشی از بیماری کرونا بر اجتماع هستیم و کسب و کار‌ها تا حدودی به شرایط گذشته بازگشته و حضور مردم در جامعه افزایش یافته است، اما برخی نطر سنجی‌ها نشان می‌دهد همچنان روند خرید کتاب و سرانه مطالعه رو به کاهش است، تحلیل گران افزایش قیمت کتاب را عاملی برای کاهش سرانه مطالعه می‌دانند.
فعالین حوزه فرهنگی تاکید دارند که کتابخانه‌ها می‌توانند بهترین پشتوانه برای افزایش سرانه مطالعه در شرایط اقتصادی امروز محسوب شوند در عین حال برنامه‌های جانبی که می‌تواند از سوی فضا‌های فرهنگی تدارک دیده شود علاوه بر مستند سازی دیدگاه‌های کارشناسان فرهنگی، باید شرایط را به نحوی فراهم کند که بتواند توجه مردم را به ارزش و اهمیت مطالعه آن هم مطالعه کتاب‌های ارزشمند و مفید فراهم کند؛ آمار‌هایی که از سوی مراکز متعدد پیرامون مطالعه کتاب بیان می‌شود هیچ یک میزان سرانه دقیق مطالعه را نشان نمی‌دهد، اما به گفته تحلیلگران و کارشناسان فرهنگی در این موضوع که میزان سرانه مطالعه در کشور رو به کاهش است شکی نیست.
آمار و ارقامی که از سوی وزارت بهداشت به شکل روزانه منتشر می‌شود بیانگر وضعیت آبی کرونایی در بسیاری از شهر‌ها است، اما با این حال هنوز برخی از خانواده‌ها ترجیح می‌دهند از رفت و آمد‌های اضافی دوری کنند به همین خاطر همچنان فضای برخی از کتابخانه‌ها خلوت و ساکت است.
مسئولان کتابخانه‌ها و فعالین حوزه کتاب و کتابداری نیز هر کدام برنامه‌هایی را پیرامون جذب جامعه به سوی کتاب و کتابخوانی اعلام کردند، اما باید توجه داشت که چنانچه تبلیغاتی گسترده در راستای این همراهی ایجاد نشود و هم افزایی وجود نداشته باشد قطعاً نمی‌توان به اصلاح فرهنگ جامعه پرداخت.
بر اساس آخرین آمار که توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور منتشر شده در حال حاضر ۳ هزار و ٥٦٧ باب کتابخانه عمومی در سطح کشور دایر است که از این میزان ۲۶۶۲ باب کتابخانه نهادی ۸۷۱ باب کتابخانه مشارکتی ۱۲۴ باب کتابخانه مستقل در استان‌ها را شامل می‌شود.
فضایی آرام، دلنشین که توانسته باشد پروتکل‌ها و فاصله گذاری‌های اجتماعی را برای مخاطبان و علاقمندان به کتاب فراهم کرده باشد از جمله رویکرد‌هایی است که بسیاری از کتابخانه‌ها و یا کتابسرا‌ها همچنین فروشگاه‌های کتاب به آن تاکید دارند، در این میان خبرنگار گروه فرهنگی در گزارشی میدانی و با حضور در برخی کتابخانه‌های شهر به بررسی میزان استقبال مردم پس از کاهش بیماری کرونا از کتابخانه‌ها پرداخته است که در ادامه می‌خوانید:
***قیمت بالا خرید پایین
برای بررسی حضور مردم در فروشگاه‌های کتاب به یکی از آنها سر زدم برخی از فروشگاه‌های کتاب فضایی کتابخانه‌طوری را مخصوص مطالعه تدارک دیده‌اند تا علاقمندان به کتاب بتوانند با فراغ بال در این فضا‌ها بخش‌هایی از کتاب‌هایی را که می‌خواهند مطالعه کنند و کتاب‌هایی را که مورد نظرشان است با دقت بیشتری بررسی کرده و خریداری کنند. نقش این کتابفروشیها در افزایش سرانه مطالعه را نمی‌توان از نظر دور داشت. پس از پشت سر گذاشتن قفسه کتاب‌های رنگا رنگ پله‌ها را که یکی پس از دیگری به سوی طبقه دوم پشت سر می‌گذارم، بوی خوب کاغذ‌ها و کتاب‌ها در کنار بوی قهوه در کافه کتابی کوچک و دنج فضایی بسیار جذاب و دلپذیر دارد و حال و هوایی بسیار ویژه و خاص را رقم زده است.
به سراغ مسئول فروشگاه کتاب می‌روم گپ و گفت‌ها نشان می‌دهد که هنوز رکود دست از سر حوزه نشر، کتابخانه‌ها و کتابفروشیها بر نداشته است، سعید رضا علمی مدیر این کافه کتاب در گفت‌وگو با میزان پیرامون سرانه مطالعه گفت: متاسفانه سرانه مطالعه در کشور ما بسیار پایین است از سوی دیگر جایگاه کتاب به عنوان یکی از عناصر مهم زندگی جامعه امروزی بسیار تنزل پیدا کرده و می‌توان به جرأت گفت که این کالای ارزشمند از سبد خانوار کنار گذاشته شده است.
وی در همین راستا ادامه داد: افزایش قیمت پشت جلد کتاب‌ها که بخاطر افزایش قیمت کاغذ، مواد اولیه و هزینه‌های چاپ بوده است سبب شده علاوه بر ناشران، کتابفروشان نیز صدمات بسیاری ببینند این امر بر خرید مخاطبان نیز تاثیر گذاشته است لذا مخاطبی که برای خرید کتاب می‌آید با دقت ویژه تری به انتخاب کتاب می‌پردازد در این شرایط فروشگاه کتاب ما تلاش کرده تا فضایی آرام ایجاد کند تا مخاطب در کمال آرامش به انتخاب کتاب بپردازد به همین منظور در طبقه دوم کافه کتابی کوچک فراهم شده تا افراد با فراغ بال به انتخاب کتاب پرداخته و یا بخش‌هایی از کتاب را در همین کتابفروشی بخوانند این امر سبب می‌شود تا به جذب مخاطب بیشتری نیز بپردازیم.
علمی به کاهش بیماری کرونا و تاثیر آن بر روند فعالیت فروشگاه‌های کتاب اشاره و اظهار کرد: در یکسال اول رکود بسیار شدیدی تمام حوزه نشر، کتاب فروشی‌ها و فروشگاه‌های کتاب را در بر گرفت و تاثیر منفی بسیاری بر روند کار ناشران گذاشت، اما از ابتدای سال تغییرات و تحولات سبب شد تا شرایط برای حضور افراد در کتابفروشیها فراهم شود، اما از ابتدایی مهر افزایش حضور مردم در جامعه، شرایط را نسبت به یک سال قبل بسیار بهتر کرد البته کرونا تاثیرات دیگری را نیز بر حوزه نشر گذاشت و آن این بود که برخی از ناشرنما‌ها که به کپی برداری از کتاب‌های خوب می‌پرداختند ریزش قابل توجهی داشتند در عین حال مخاطبان نیز متوجه شدند که کتاب‌های ارزان قیمتی که توسط بساط فروشی‌های کنار خیابان‌ها یا با تخفیفات بسیار زیاد ۵۰ درصدی به فروش می‌رسند، کتاب‌های مناسبی نبوده و به قیمت زیر پا گذاشتن حقوق ناشران، تدوینگران و مترجمان تولید تمام می‌شود به عبارت دیگر کسانی که کتاب‌های کپی شده را به فروش می‌رساندند دست در جیب مشتری می‌کردند و خوشبختانه مخاطب امروز ما از این موضوع آگاهی یافته است.
وی خاطرنشان کرد: یکی از راه‌های جلب مشتری ایجاد ویترین‌های زیبا و مطابق مراسم و آیین‌ها است کتابفروشی ما تلاش دارد تا با ایجاد رویه‌های جدید به دنبال جذب مخاطبان بیشتر باشد و خوشبختانه در این زمینه موفق عمل کرده است.
*** مسئولیت نهادی‌های متولی
گسترش بیماری کرونا تاثیرات و عواقب متعددی از جمله عواقب اقتصادی را با خود به دنبال داشت و همین امر سبب شد که بسیاری از مردم علاوه بر اینکه متوجه ارزش و اهمیت مطالعه شوند از نظر اقتصادی نیز مطالعه با کمک کتابخانه‌ها را به خرید کتاب ترجیح دهند.
نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برای اینکه بتواند نظر و توجه جامعه به اهمیت کتاب و کتابخوانی را یادآوری کند اقدام به تاسیس کتابخانهای در مترو میدان ولیعصر کرده، طراحی این کتابخانه به شکلی است که به خوبی می‌تواند نظر عابران را به خود جلب کند لذا در طی سه ماه فعالیتش شاهد استقبال بسیاری از افراد بوده است اگر چه بی مهری نهاد کتابخانه‌ها باعث شد نتوانیم گفت‌‌وگوهای مسئول این کتابخانه جذاب را منعکس کنیم، اما طراحی یک کتابخانه در پر تردد‌ترین مکان شهر فعالیتی قابل توجه و تقدیر است.
ایستادن در کنار این کتابخانه و دیدن بازخورد‌های عابرین قابل توجه بود، از پله‌های مترو «ولیعصر(عج)» که بالا می‌آیی کتابخانهای دنج با طراحی نوین چشم هر عابری را به خود جلب می‌کند و ذهن افراد را به تفکر وادار می‌کند، به جرات بتوان گفت که این کتابخانه کوچک جلب نظر و کنجکاوی عابران را به همراه دارد و کادر بخش تبلیغاتی و منحصر به فردی برای خود فراهم کرده است در عین حال حضور عابران و بیان و شنیدن نظراتشان برایم بسیار جذاب است، زیرا بسیاری اکثر افراد از خدمات متعدد و متنوع نهاد کتابخانه خبر نداشته و با فعالیت‌ها و تلاش‌های نهاد کتابخانه‌ها آشنا نیستند.
اطلاعاتی که مسئولان این کتابخانه در اختیار مردم قرار می‌دهند کاربردی و ارزشمند است بسیاری از عابران از نقاط و مناطق مختلف شهر به این مترو می‌آیند لذا با راهنمایی‌های کارشناسان این کتابخانه به راحتی کتابخانه‌های دیگر را که می‌تواند به آنان ارائه خدمات دهد و به منطقه مسکونی آنها نزدیک باشد را شناسایی کنند در عین حال کارت‌های عضویت در کتابخانه نهاد کتابخانه‌ها به علاقمندان ارائه داده می‌شود و آنان می‌توانند از طریق همین کارت در کتابخانه‌های دیگر نهاد کتابخانه‌ها چه در استان تهران و چه در مناطق دیگر نیز برای دسترسی به کتاب‌ها بهره‌برداری کنند.
*** سرانه مطالعه کم نبود
یک عابر و عضو کتابخانه پیرامون تاثیر فضای مطالعاتی جامعه بعد از کرونا اظهار کرد: در دوران کرونا کتابفروشی‌های بسیاری بودند که ظاهرا در تعطیلی به سر می‌بردند، اما کتابفروشان در داخل مغازه‌ها نشسته بودند و اجازه ورود به خریداران می‌دادند و کتاب‌دوستان با تماس‌های تلفنی کتاب‌های خود را خریداری کرده و آنها از طریق پیک برای مردم ارسال می‌کردند.
این عضو کتابخانه پیرامون میزان افزایش سرانه مطالعه ابراز کرد: من معتقد هستم که در زمان اوقات فراغتی که در دوران کرونا ایجاد شده بسیاری از افراد جامعه اهمیت مطالعه را درک کردند و میزان خرید کتاب افزایش یافت همچنین خدماتی که از سوی نهاد کتابخانه‌ها به مردم داده می‌شد قابل توجه بود.
وی رقابت کتاب‌های الکترونیک با کتاب‌های فیزیکی را مورد بررسی قرار داد و افزود: در طی شیوع بیماری کرونا اتفاقات متعددی در عرصه نشر رخ داد از جمله آنها به حضور پررنگ کتاب‌های الکترونیک می‌توان اشاره کرد که تا حدودی به عنوان رقبای کتاب‌های فیزیکی وارد عرصه ادبیات شدند لذا تعداد بسیاری از افراد از این نوع کتاب‌ها استفاده می‌کردند، خصوصاً افرادی که وسواس خاصی برای ورود و خروج از خانه در دوران کرونا داشتند.
*** برای بیان کاربری کتابخانه‌ها چه کردیم
هنگامی که در کتابخانه مترو میدان «ولیعصر(عج)» بازخورد‌های متعددی از مردم پیرامون کتاب و کتابخوانی می‌بینم متوجه نکات فراوانی می‌شوم، بسیاری از عابران کنجکاوانه به سوی این کتابخانه می‌آیند و علاقه خود را نسبت به کتاب ابراز می‌کنند، اما از سوی دیگر شرمندگی خود را از اینکه اهل مطالعه نیستند به زبان می‌آورند.
اتفاقاتی از این دست نشان می‌دهد که تبلیغات و جانمایی‌ها برای کتابخانه‌ها تا چه میزان می‌تواند مهم و تاثیرگذار باشد و این فکر را در ذهن‌ها ایجاد کند که علاوه بر پویش‌ها و همچنین مسابقات متعددی که تا به امروز برگزار شده چرا تا بحال مردم نتوانسته اند با کتابخانه‌ها عمومی و دولتی بیشتر آشنا شده و فعالیت‌های آنان را به خوبی بشناسند.
***فضا سازی برای جلب مخاطب
به سراغ فروشگاه کتابی دیگر می‌روم که در خیابان انقلاب قرار دارد فضای دلنشین با حال و هوایی مخصوص روزهای ابتدایی فصل زمستان به خوبی چیده شده، کتاب‌ها در کنار دیوار‌ها و فضای جذاب در وسط فروشگاه برای کافه کتاب در نظر گرفته شده، گفت‌وگو با مدیر این فروشگاه کتاب نکاتی جذاب را برایم نمایان کرد، وی در مورد استقبال مردم پس از کرونا از کتاب و کتاب خوانی گفت: نیمه دوم سال شرایط بهتری را برای حضور افراد در فروشگاه‌های بزرگ کتاب فراهم کرده این مهم را از حضور و استقبال مردم به خوبی می‌توان دریافت، اما با این حال هنوز شرایط به قبل از کرونا بازنگشته است.
وی تصریح کرد: خرید کتاب افزایش چندانی پیدا نکرده، اما فروشگاه‌های کتاب نیز خالی از افراد و مطالعه کنندگان و مخاطبان نیستند، افزایش قیمت کتاب سبب شده مردم کمتر به این فروشگاه‌های بزرگ بیایند، در گذشته‌ها این مکان‌ها بسیار شلوغ بود و حتی در برخی مواقع صندلی خالی برای نشستن پیدا نمی‌شد، اما اکنون تعداد خریداران و مخاطبانی که علاقمند باشند تا در فضای خود فروشگاه و بخش‌هایی از کتاب‌ها را مطالعه کنند بسیار کم شده است.
این مدیر کتابخانه به جریان تهویه هوا و فراهم کردن فاصله‌های مناسب اجتماعی اشاره و تاکید کرد: سعی کرده ایم تا برای جذب مخاطبان شرایط را به بهترین نحو فراهم کنیم به نحوی که علاوه بر توجه به پروتکل‌های بهداشتی شرایط برای مطالعه نیز فراهم شود، اما همچنان مردم از حضور خرید کتاب اجتناب می‌کنند.
***تخفیف‌های عجیب و غریب
وی تصریح کرد: متاسفانه سرانه مطالعه در جامعه ما کاهش داشته، اما اگر قرار است که جامعه توسعه یافته و پیشرفته داشته باشیم باید برنامه‌هایی جهت افزایش سرانه مطالعه و توجهی ویژه به این مقوله داشته باشیم.
این مدیر فروشگاه کتاب پیرامون برخی کتابفروشیها و تخفیفات عجیب و غریب آنها بیان کرد: متاسفانه تعداد ناشران سطحی افزایش یافته، این ناشران بدون توجه به حقوق اولیه ناشران اصلی و تدوینگران، اقدام به چاپ کتاب‌های غیر قانونی می‌کنند آنها مخاطبان را با وسوسه تخفیف ۵۰ درصدی به سوی کتاب‌های خود می‌کشند و در عین حال فروشگاه‌های کوچک خود و یا دستفروشان کتاب را در بخش‌های مختلف شهر و حتی در مترو‌ها به شکل پراکنده قرار می‌دهند و بدین ترتیب خرید‌های خوبی را به خود اختصاص می‌دهند به عنوان مثال یک کتاب را با قیمت ۱۰۰ هزار تومان و با تخفیف ۵۰ درصدی به مخاطب معرفی می‌کنند در حالی که آن کتاب دیجیتالی منتشر شده و تنها ۵۰ عدد از این کتاب منتشر شده است، اما در پخش اطلاعات کتاب حدود ۵ هزار نسخه برای این کتاب درج شده، از سوی دیگر قیمت تمام شده این کتاب برای این ناشران تنها ۳۰ هزار تومان تمام شده است و بقیه آن همه سود محسوب می‌شود.
وی اشاره‌ای به کتاب‌های قاچاق کرد و خاطرنشان کرد: ۸۰ درصد جامعه از وجود چنین کتاب‌هایی بی خبر هستند و همین امر سبب می‌شود که به خرید کتاب‌های قاچاق بپردازند، زیرا در شرایط اقتصادی فعلی همه به دنبال خرید کتاب‌های ارزان هستند و نکته قابل تامل دیگر اینکه برخی از این کتاب‌ها که عموما کتاب‌های ترجمه شده هستند با ترجمه‌های بسیار سطحی و کپی برداری شده از سایر ترجمه‌ها وارد بازار می‌شوند بدین ترتیب حتی حقوق مترجم نیز نادیده گرفته شده و ناشران واقعی صدمه بسیاری می‌بینند.