خانه‌ها و مساجد عمده‌ترین ژانر معماری ایرانی هستند

محمدرضا کارگر مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درخصوص چگونگی نقش یابی و کارکرد‌های خانه-موزه‌ها در کشورمان به میزان گفت: خانه-موزه‌ها از سه منظر مورد توجه و دسته بندی قرار می‌گیرند. یک دسته از این خانه‌ها به اعتبار صاحبانشان تبدیل به موزه می‌شوند. یعنی این خانه تبدیل به موزه‌ای برای معرفی شخصیت صاحبخانه می‌شود. برای مثال خانه مرحوم آیت الله مطهری تبدیل به موزه شده تا به این وسیله شخصیت شهید مطهری معرفی بشود. یک زمانی هم ممکن است خانه‌ای به علت دارا بودن ارزش‌های معماری تبدیل به موزه بشود. این اتفاق جدا از اینکه صاحب چنین خانه‌ای چه کسی بوده رخ می‌دهد. برای مثال خانه بروجردی‌ها و خانه طباطبایی‌ها در شهر کاشان از این منظر تبدیل به خانه-موزه شده اند. در مورد این خانه‌ها کسی دنبال شناخت و آگاهی درباره خانواده طباطبایی‌ها یا بروجردی‌ها نیست. آن چیزی که به این نوع خانه‌ها اهمیت و مطلوبیت می‌دهد ارزش‌های معماری آنهاست.

 

وی ادامه داد: گاهی هم خانه‌ای تبدیل به موزه می‌شود که این اتفاق نه ارتباطی به نوع معماری آن خانه دارد که مثلا از ارزش و اهمیت خاصی برای معرفی شدن برخوردار باشد و نه صاحب آن خانه جزو مشاهیر و بزرگان بوده است. هیچ کدام از این ویژگی‌ها باعث موزه شدن چنین خانه‌ای نشده است. درواقع از این نوع خانه‌ها به عنوان فضایی برای موضوع دیگری استفاده می‌کنند. یعنی مثلا یک خانه‌ای به یکباره تبدیل به موزه مردم شناسی شهر می‌شود. اما درباره قدیمی‌ترین خانه‌ای که با یکی از این کاربری‌هایی که اشاره کردم به عنوان خانه-موزه ثبت شده تصور می‌کنم خانه-موزه مقدم که متعلق به دانشگاه تهران هست از همه قدیمی‌تر است. البته ما خانه-موزه زنده یاد ابوالحسن صبا را هم داریم، اما تصور می‌کنم خانه-موزه مقدم که برای موزه وقف شده قدیمی‌تر باشد.

 

مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول وزارت میراث فرهنگی در پاسخ به اینکه فکر ایجاد خانه-موزه در کشورمان از کجا آمده و چه هدفی از این کار دنبال می‌شده گفت: باید توجه داشته باشیم که در سطح دنیا همیشه خانه-موزه‌ها وجود داشته اند. درواقع همیشه این اصل وجود داشته که برای پاسداشت یاد شخصیت‌ها و مشاهیرِ کشور‌ها خانه‌های آن‌ها به عنوان یادمان حفظ می‌شده است. برای مثال خانه شکسپیر در انگلستان تبدیل به موزه شده و به نام موزه-خانه شکسپیر مورد بهره برداری قرار گرفته است. در این مورد مثال‌های فراوان دیگری هم در دنیا وجود دارد. مثلا در کشور هند آنجایی که محل زندگی مهاتما گاندی رهبر نهضت استقلال این کشور بوده تبدیل به موزه شده است. پس برای وجود خانه-موزه‌ها سوابقی در همه جای دنیا می‌توان سراغ گرفت. چون معمولا خانه‌ی شخصیت‌های برجسته تاریخی جزو معماری‌های خاص محسوب می‌شده و از این بابت مورد توجه قرار می‌گرفتند و این موضوعی است که همواره در دنیا مورد توجه بوده است.

وی خاطرنشان کرد: در کشور ما هم آن ویژگی‌هایی که معرف معماری ایرانی بوده در دو فضا خود را نشان داده است. در واقع ما در کشورمان دو رکن برای معماری داشته ایم که یکی از این دو خانه‌های ما بوده و دیگری به مکان‌های مذهبی ما مربوط می‌شود. البته این هم گزاره درستی است که ما بنا‌های تشریفاتی گوناگونی نظیر کاخ‌ها و قصر‌های مجلل هم داشته ایم، اما عام‌ترین و گسترده‌ترین ژانر معماری در کشور ما خانه‌ها و مساجد بوده اند؛ بنابراین هنر معماری ایرانی را عمدتا در خانه‌های تاریخی می‌توان پیدا کرد. چون خانه‌های ما به خاطر نوع معماری‌هایی که داشته اند مورد توجه قرار می‌گرفته اند.