رشد ۳۰ درصدی قیمت کاغذ در ابتدای سال/کاهش تولید کتاب در سه ماه گذشته
- نشر این روز‌ها شرایط خوبی ندارد، زیرا مشکلات متعدد آن را احاطه کرده از یک سو افزایش قیمت مواد اولیه خصوصا کاغذ و از سوی دیگر افزایش دستمزد فعالان عرصه نشر بوده که در نتیجه به افزایش قیمت کتاب منجر شده و در نتیجه سرانه مطالعه نیز کاهش داشته به عبارت دیگر چرخه فعالیت نشر با چالش بسیاری روبرو شده است.
***عدم بازگشت سرمایه برای ناشران
از سوی دیگر ناشران با عدم بازگشت سرمایه روبرو شده‌اند این امر تبعات خاصی را در بر داشته از جمله کاهش تولید و پایین تیراژ کتاب‌ها، بر اساس آخرین آمار‌ها در ابتدای امسال مجموعا ۷ هزار و ۵۹۱ کتاب در حوزه‌های مختلف منتشر شده است که سهم ناشران تهرانی ۶ هزار و ۲۰۲ کتاب و سهم شهرستانی‌ها هزار و ۳۸۹ کتاب بوده است، تعداد کتاب‌های چاپ شده اول در دوماهه ابتدای سال جاری ۴ هزار و ۷۹۲ عنوان و تجدید چاپ حدود دو هزار و ۷۹۹ کتاب بوده است. در حالی که در سال ۹۹ تعداد کل عناوین ۸ هزار و ۶۸ عنوان بود، سهم تهرانی‌ها ۶ هزار و ۶۲۲ کتاب و سهم شهرستانی‌ها هزار و ۴۴۶ کتاب بود با این حساب، در مجموع کتاب‌های چاپ اول ۳.۸ درصد افزایش و تجدید چاپی‌ها ۱۸.۹ درصد کاهش داشته است.
این در حالی است که به گفته بسیاری از نویسندگان و اهالی نشر با کاهش میزان تیراژ کتاب شاهد حرکت سریع جامعه به سوی آسیب‌های اجتماعی در آینده‌ای نچندان دور خواهیم بود؛ کاهش میزان تیراژ کتاب به معنی کاهش ویترین‌های کتب تازه منتشر شده است، زیرا کتاب‌هایی که پشت ویترین‌های کتاب فروشی‌ها قرار می‌گیرند کتبی کمتر دیده شده و کمتر خریدارای شده هستند .
نکته قابل تامل اینکه کاهش میزان تیراژ کتاب باز هم بر شرایط بازار نشر تاثیر مستقیمی دارد، زیرا زنجیره نشر را به چالش می‌کشد در عین حال خاتمه ای برای فعالیت کتاب فروشی‌های کوچک خواهد بود نتیجه این عوامل کاهش تعداد کتاب فروشی‌ها طی سال‌های اخیر بوده و دیدن نشدن کتاب‌های ارزنده لذا کاهش شمارگان کتاب عواقب بسیاری را در بر دارد.
***مخالفان افزایش قیمت کتاب
محمدحسین علی‌جان‌زاده نویسنده کتاب افزایش قیمت کاغذ را عامل اصلی بالا رفتن قیمت کتاب به عنوان غذای روح دانست و گفت: بازار کتاب یک بازی برد - برد برای مخاطب و ناشر است، چنانچه وضعیت اقتصادی سبب شود تا مخاطب از خرید کتاب و مطالعه کناره‌گیری کند ضرر‌های جبران ناپذیری متوجه ناشر خواهد شد لذا ناشران تلاش دارند تا جایی که ممکن است قیمت کتاب را افزایش ندهند.
وی به عوامل افزایش قیمت کتاب اشاره ابراز کرد: هم اکنون قیمت مواد اولیه خصوصاً کاغذ افزایش بسیاری یافته است رشد ۳۰ درصدی قیمت کاغذ در عرض ۱۰ روز ناگفته‌های فراوانی را بیان می‌کند در این شرایط چاره‌ای برای ناشر جهت بالا بردن قیمت کتاب نخواهد بود.
***ضرورت ورود کاغذ دولتی در بازار نشر
عکس العمل مسئولان فرهنگی و اظهار نظر‌های ارائه شده در مورد کاغذ و حمایت از صنعت نشر حکایت از اهمیت این قشر در جامعه دارد آنان پیرامون ارائه کاغذ دولتی وعده‌های متعدد دادند به گفته محسن جوادی معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به زودی مشکل کاغذ ناشران برطرف شده و قرار است کاغذ مانند سابق در لیست کالا‌هایی قرار بگیرد که ارز دولتی به آن اختصاص یافته است البته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز چندی پیش در صفحه شخصی خود نوشته است: «موضوع محاسبه بهای آب، برق، گاز، خدمات پستی، پروانه ساختمان و عوارض کسب برای ناشران، کتابفروشان و مطبوعات با تعرفه آموزشی و یا فرهنگی، بر اساس ماده ۹۲ قانون برنامه ششم توسعه، به تصویب جلسه امروز هیات دولت رسید. از هیات محترم دولت بویژه وزرای نیرو، نفت و ارتباطات کشور سپاسگزارم.»
مهدی قربانی مدیر تولید انتشارات حماسه یاران به تعرفه‌های اعلام شده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به ناشران اشاره و ابراز کرد: وعده‌هایی پیرامون اختصاص تعرفه و کاغذ دولتی به ناشران داده شده است، اما اینکه این وعده‌ها تا چه میزان به حقیقت بپیوند و چه زمانی ارائه شود خود موضوعی است که باید به بحث و بررسی گذاشته شود. مسئولان فرهنگی باید کنترل بازار را به دست می‌گرفتند و اجازه افزایش قیمت کاغذ را نمی‌دادند، اما متاسفانه در عمل چنین نشد.
وی نقدینگی ناشران را نیز عاملی مهم در حوزه نشر دانست و تاکید کرد: ناشران به عنوان سرمایه‌گذاران حوزه فرهنگ فعالیت می‌کنند و افزایش قیمت‌ها سبب شده تا میزان نقدینگی مورد نیاز برای انتشار کتاب‌های متعدد کاهش پیدا کند. در این شرایط ناشر نیازمند نقدینگی بالایی است، زیرا تولید محدود به یک کتاب نیست بلکه ناشر به منظور ادامه حیات خود بایستی کتاب‌های متعدد منتشر کند که در اوضاع کنونی چنین امکانی وجود ندارد. نکته قابل تامل دیگر اینکه سرمایه مصرفی در کتاب‌های منتشر شده از سوی ناشران در کوتاه مدت بازنمی‌گردد و این بازگشت کند و طولانی مدت در اصطلاح خواب سرمایه را بسیار می‌کند لذا این امر نه تنها دست ناشر را می‌بندد بلکه حتی ادامه فعالیت بسیاری از ناشران بزرگ را محدود کرده است.
***آیا وعد‌ها اجرایی می‌شود
حسین رستمی مدیر انتشارات مبشر یکی از دغدغه‌های مهم ناشران را مورد بررسی قرار داد و اظهار کرد: ناشران برای پرداخت هزینه‌های چاپ با مشکل مواجه هستند این امر در کنار قیمت پر نوسان و بالای کاغذ، ناشران را با بحران روبرو کرده است، وجود تک تک این عناصر در کنارهم به معنی افزایش قیمت کتاب است؛ کتابی که قیمت بالا داشته باشد، در شرایط اقتصادی امروز از سبد خانواده‌ها حذف شده و مورد بی توجهی جامعه قرار می‌گیرد به عبارتی از چرخه فرهنگ خارج می‌شود و این یک زنگ خطر است.
وی به رخداد‌های سال ۹۹ در حوزه نشر اشاره و ابراز کرد: مسئولان فرهنگی با دادن کاغذ دولتی به ناشران شرایط را برای مدتی کوتاه به ثبات رسانده بودند، اما با قطع شدن تسهیلات برای صنعت نشر بار دیگر ناشران دچار آسیب‌های عمیقی شدند، کاغذ دولتی سبب می‌شد بسیاری از چالش‌ها و آسیب ها، خود را به خوبی نشان ندهد و امروز که خبری از کاغذ دولتی نیست ما شاهد کاهش تولید کتاب هستیم.
رستمی تصریح کرد: پرداخت وام و یا تعرفه‌های فرهنگی چنانچه صورت بگیرد تنها به عنوان یک تسکین دهنده و برای مدتی می‌تواند مشکلات و آسیب‌های صنعت نشر از دید‌ه‌ها پنهان کند و چاره‌ای بلند مدت برای صنعت نشر محسوب نمی‌شود.
***بیشترین تنش در حوزه ناشران خصوصی
حسین گلدوست نویسنده پیرامون فعالیت ناشران کتاب اظهار کرد: نشر دچار چرخه معیوب است متاسفانه نگاه مسئولان ما به کتاب نیز کاملا سطحی نگرانه است آنان فراموش کرده‌اند که سرمایه گذاری در حوزه فرهنگ از مطالعه سر چشمه می‌گیرد و در نهایت به فرهنگ سازی منتهی خواهد شد، طی سال‌های اخیر عملا بخش خصوصی دچار تنش شده، اما بخش‌های دولتی شرایط بهتری را پشت سر می‌گذارند و همه این عوامل به علت افزایش قیمت کاغذ و مواد اولیه است.
وی انتقادی به رویکرد مسئولان فرهنگی داشت و خاطرنشان کرد: متاسفانه توجه مسئولان به حوزه فرهنگ بسیار سطحی است آنان فرهنگ را یک کالای تشریفاتی و لوکس در نظر گرفته و برای آن تصمیم گیری می‌کنند در حالی که فرهنگ زیر بنایی برای جوامع محسوب می‌شود لذا اگر رفع موانع و مشکلات در دستور کار قرار بگیرد عملا شاهد قوت گرفتن فعالیت‌های حوزه فرهنگ خواهیم بود تغییر روحیه سبب می‌شود آنان یک قدم جلو‌تر بروند.