نگاهی به سالها فعالیت «علی حاتمی» در عرصه سینما

- چهاردهم آذر ماه هر سال مصادف با سالروز درگذشت یکی از صاحب سبک‌ترین کارگردانان تاریخ سینمای ایران علی حاتمی است. کارگردانی که همواره با آثار به یادماندنی خود در حافظه تاریخی اهالی سینما باقی خواهد ماند.

تاریخ سینمای ایران همواره خود را مدیون یکی از بزرگترین کارگردان‌های خود می‌داند. کارگردانی که همواره در تولید آثاری بدیع پیشتاز بوده و بسیاری از بازیگران بزرگ زیر نظر او پرورش یافته‌اند.

علی حاتمی کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس و تهیه‌کننده سینما بود. حاتمی در جایی متولد شد شبیه همان جایی که رضا خوشنویس در هزاردستان به مفتش آدرس می‌دهد؛ خیابان شاپور، خیابان مختاری، کوچه اردیبهشت. او دانش‌آموخته از دانشکده هنر‌های دراماتیک است. علی حاتمی حداقل ۱۵ فیلم بلند سینمایی و مجموعه تلویزیونی ساخته‌است.

اولین اثر سینمایی حاتمی در سال ۱۳۴۸ ساخته شد و آخرین فیلم نیمه‌تمامش با نام جهان پهلوان تختی که یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های سینمایی او بعد از مجموعه هزاردستان بود، به علت مرگ ناشی از بیماری سرطان نافرجام ماند. پس از مرگش نیز دو فیلم مبتنی بر هزاردستان با تدوین واروژ کریم‌مسیحی به نام‌های (کمیته مجازات و تهران روزگار نو) ساخته شد.

حاتمی کار هنری خود را با نویسندگی در تئاتر آغاز کرد و نمایشنامه‌های متفاوتی را برای تئاتر نوشت. مهمترین ساخته حاتمی سریال هزاردستان شد که ابتدا «جاده ابریشم» نام داشت. حاتمی برای نوشتن متن این سریال عازم فرانسه شد و مو‌های خود را از ته تراشید تا رویش نشود به خیابان برود و فقط مشغول نوشتن فیلمنامه باشد. وی بار‌ها این متن را بازنویسی کرد و حتی گفته می‌شود تعداد بازنویسی‌های این متن به بیش از ۱۰ بار رسیده است.

ساخت این سریال در سال ۱۳۵۸ کلید خورد و هشت سال طول کشید تا سرانجام «هزاردستان» به آنتن تلویزیون برسد. علی حاتمی برای تولید این سریال دست به ساخت تهران قدیم زد و حاصل کار او به عنوان یک شهرک سینمایی برای تلویزیون و سینمای ایران باقی ماند. این سریال روایت گر زندگی رضا تفنگچی بود که در اواخر دوره احمدشاه قاجار دست به اسلحه می‌برد و یک سلسله ترور را آغاز می‌کند، او درسال‌های پایانی عمر کار خوشنویسی را پی می‌گیرد و از رضا تفنگچی به رضا خوشنویس تبدیل می‌شود.

در سال ۱۳۶۲ حاتمی، کمال الملک، فیلمی بر مبنای زندگی نقاش بزرگ ایرانی و رابطه اش با شاه و دربار قاجار را ساخت. حاتمی سعی کرده در این فیلم، هم بعد تاریخی و هم بعد بیوگرافیک فیلم را حفظ کند و با تکیه بر رابطه حکومت با یک هنرمند به ضعف‌ها و چالش‌های فرهنگی و هنری در آن زمان بپردازد. این فیلم بهره‌مند از بازی خوب بازیگرانش است که هر یک بازی‌های خوب و ماندگاری از خود به جای گذاشته‌اند.

حاتمی در سال ۱۳۶۸ فیلم مادر را ساخت. مادر ماجرای روز‌های پایانی مادری پیر است که در خانه سالمندان به سر می‌برد. او که بعد از سال‌ها تلاش و تحمل مشکلات بسیار و بزرگ کردن فرزندانش، اکنون در آستانه مرگ قرار گرفته، از فرزندانش می‌خواهد که او را به خانه قدیمیشان ببرند و خود نیز در این روز‌های پایانی در آنجا جمع شوند. فرزندان او هر یک مسیری را در زندگیشان در پیش گرفته‌اند و به راه خود رفته‌اند. بیماری مادر و سپس مرگش بعد از کش و قوس‌هایی آن‌ها را به یکدیگر نزدیک می‌کند.

فیلم بعدی حاتمی، دلشدگان بود که در سال ۱۳۷۰ ساخت. در این فیلم که ماجرایش در زمان سلطنت می‌گذرد، تاجری فرنگی به بهانه رونق فرهنگ و هنر، قصد دارد با پرکردن چند صفحه از چند موسیقی دان ایرانی، ردیف‌های اصیل موسیقی ایرانی را که در حال فراموشی است، از گزند گذر زمان محفوظ نگه دارد. به همین منظور جمعی از بهترین نوازندگان را برمی‌گزینند. برنامه این گروه برای سفر به فرنگ با مشکلاتی مواجه می‌شود، اما سرانجام عملی می‌شود.

حاتمی که از سال‌های اولیه دهه هفتاد، مطالعه و تحقیق درباره زندگی جهان پهلوان تختی را آغاز کرده بود، بعد از پشت سر گذاشتن دشواری‌هایی سرانجام در سال ۱۳۷۵، ساخت فیلم جهان پهلوان تختی را آغاز کرد. متأسفانه پس از آنکه تنها بخش‌هایی از فیلم را فیلم برداری کرده بود بیماری سرطان به سراغش آمد و در بیمارستان بستری شد و مجبور شد پروژه اش را نیمه کاره رها کند.