چاره اندیشی جوانان انقلابی برای حل معضلات زیست محیطی شهر تهران

- جمعی از جوانان انقلابی در نامه‌ای خطاب به رئیس و اعضای کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی با اشاره به مشکلات عدیده زیست محیطی در شهر تهران، ضمن بیان جزئیات، در جهت رفع آن چاره اندیشی کردند.

بسمه تعالی
رئیس و اعضای محترم کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی

سلام علیکم
با توجه به فرمایشات و بیانات مقام معظم رهبری در خصوص مسئله محیط زیست که مسئله‌ى این دولت و آن دولت نیست؛ مسئله‌ى طولانى‌مدّت است؛ مسئله‌ى زید و عمرو نیست؛ مسئله‌ى این جریان و آن جریان نیست؛ مسئله‌ى همه‌ى کشور است؛ همه باید دست‌به‌دست هم بدهند و این مشکل را حل کنند؛ و همچنین در اصل پنجاهم قانون اساسی در جمهوری اسلامی ایران اشاره می‌کند به اینکه:

حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد. از این رو فعالیت‌های اقتصادی وغیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.

به استحضار می‌رساند امروزه کلان شهر تهران به سبب ایجاد مشکلات محیط‌زیستی، ترافیکی، عملکردی، کالبدی و فضا‌های شلوغ، پر ازدحام و بی‌هویت، با آلودگی‌های هوا، آب، خاک، صدا، نور و منظر شهری روبرو است که غالباً قادر به پاسخگویی به نیاز‌های کمی و کیفی استفاده‌کنندگان نیست. از سوی دیگر چگونگی توسعه و ابعاد آن، سبب خدشه‌دار شدن پایداری شهر شده و کیفیت و استاندارد‌های مناسب برای زندگی را در فضا‌های شهری به مخاطره انداخته است. مخاطره آلودگی خاک و منابع آب و محصولات کشاورزی به علت تخلیه سالانه حدود ۲۵۰ میلیون مترمکعب فاضلاب خانگی، صنعتی و بیمارستانی به زمین‌های زراعی جنوب تهران که حدود ۳۰.۰۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی با این آب‌های آلوده آبیاری می‌گردند.

 

به علت خشکسالی‌های متداوم و بهره‌وری پایین سیستم‌های مصرف آب و کاهش شدید منابع آبی و همچنین کاهش شدید سطح مخازن سدها، بحران آب در کلانشهر تهران جدی بنظر می‌رسد. بارگذاری بیش از حد صنعتی و خارج از توان اکولوژیک کلان شهر تهران که باعث افزایش انواع آلاینده‌ها و فشار مضاعف بر شهر می‌گردد. استقرار حدود ۲۰ درصد جمعیت کشور در استان تهران که ناشی از رشد نامتوازن و مهاجرت شدید به کلانشهر تهران است.

این مشکلات شاید با مقیاس متفاوت در سایر کلانشهر‌های دنیا دیده شود، با توجه به تاثیر مستقیم این معضلات بر زندگی شهروندان، مدیریت شهری کلانشهر‌های دنیا موضوع محیط‌زیست شهری را در صدر برنامه‌ها و اقدامات خود قرار داده‌اند.

بررسی‌ها بیانگر آن است که کشور‌ها و دولت‌هایی که در فرآیند مدیریت شهری علاوه بر توسعه کالبدی و اجتماعی، به مدیریت محیط‌زیست شهری توجه لازم نموده‌اند از بحران‌ها و عوارض ناشی از شهرنشینی نظیر آلودگی هوا، آب، خاک، تخریب طبیعت، تنوع زیستی، آلودگی‌های صوتی و بصری و منظرشهری و ... رهایی یافته و در مسیر توسعه پایدار گام برداشته‌اند.

 

برعکس کشور‌ها و دولت‌هایی که در برنامه‌ریزی‌ها، طراحی، اجرای پروژه‌های عمرانی، مدیریت شهری، نظارت و ارزیابی طرح‌های توسعه شهری و همچنین در ساختار سازمانی به مقوله محیط‌زیست بی‌اعتنا یا کم‌توجه بوده‌اند، همواره با بحران‌ها و چالش‌هایی نظیر بحران آب، آلودگی هوا، فاضلاب و پسماند، آلودگی‌های مواد غذایی، آلودگی‌های صوتی و بصری، تخریب طبیعت، از بین رفتن گونه‌های گیاهی و جانوری، تغییرات آب‌و‌هوا، بیابان‌زایی، ریزگردها، فرسایش خاک، تخریب سرزمین، سیل، خشکسالی، از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی روبرو بوده و نهایتاً موجب به خطر افتادن سلامت شهروندان شده‌اند. مثال بارز آن وضعیت بحرانی محیط‌زیست شهر تهران می‌باشد.
علی‌رغم انبوه مشکلات و بحران‌های محیط‌زیستی در شهر تهران، محیط‌زیست کماکان در اولویت تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران قرار ندارد، که ادامه این روند منجر به بحرانی‌تر شدن وضعیت و شرایط محیط‌زیست تهران شده و چه بسا ممکن است پیامد‌های امنیتی و سیاسی غیرقابل پیش‌بینی بدنبال داشته باشد.

اقداماتیکه می‌بایست امروزه در مباحث خدمات شهری به آن‌ها پرداخته شود (که البته عمده این امور مرتبط با محیط زندگی انسان شهرنشین است). موضوعاتی چون؛ پاکسازی معابر و سیمای شهر، جمع آوری و دفع زباله‌ها و ضایعات، ایجاد و نگهداری فضای سبز شهری، نظارت بر میادین و بازار‌ها و همچنین عملکرد صنوف، رفع سد معبر‌ها و کنترل جمعیت جانوران موذی، حفظ زیبایی و پیراستگی شهر و سامان بخشی امور دفن اموات و ... از مهم‌ترین این امور بوده و هست و پر واضح است که در این عصر در اثر اقدامات لجام گسیخته انسان در قبال زمین و منابع طبیعی آن، موضوعاتی، چون کنترل و نظارت بر آلودگی‌های محیط زیست شهری در بخش آب، هوا، صدا و مصرف انرژی نیز در دامنه وظایف شهرداری‌ها مورد توجه و اهتمام جدی قرار نگرفته است.

 

از عمده‌ترین مسائل کلانشهر تهران در محور‌های بر شمرده، می‌توان به: آلودگی هوا با تأکید بر ذرات معلق، آلودگی آب‌های سطحی و زیر زمینی، بحران کم آبی، خشکسالی و مدیریت مصرف آب، پایین بودن کارایی انرژی در حوزه حمل و نقل و مصارف خانگی، اثرات ناشی از فرآیند مدیریت پسماند، کنترل جمعیت جانوران مضر شهری، تخریب باغات، توسعه شهر و آسیب‌های اکولوژیک، عدم توزیع متوازن فضای سبز درون شهری و بی عدالتی در دسترسی شهروندان به فضا‌ها و عرصه‌های خدماتی اشاره کرد. بخشی از مسایل کلیدی رابه شرح ذیل اشاره خواهم کرد:
آلودگی هوا

آلودگی هوا با توجه به پیامد‌های زیانبارش به یکی از ملموس‌ترین معضلات زیست‌محیطی تهران، پایتخت ایران و چندین شهر دیگر ایران تبدیل شده‌است. آمار‌ها نشان می‌دهد که در روز‌های تشدید آلودگی هوای تهران، شمار بیماران تنفسی «تا ۶۰ درصد» افزایش می‌یابد، بیشترین عامل مرتبط با تشدید بیماری‌های سیستم قلبی، عروقی و ریوی، افزایش آلاینده‌های دی‌اکسید گوگرد، ذرات معلق و منواکسید کربن است، به‌طوری‌که آلودگی هوا در تهران به‌طور متوسط موجب کاهش ۵ سال از عمر تهرانی‌ها شده‌است.

آلودگی صوتی (۲۵ دسی بل بیش از حد مجاز به علت حمل و نقل موتوری)
آلودگی صوتی یکی از مهمترین معضلات محیط زیستی در نواحی شهری است که محصول توسعه و پیشرفت تکنولوژی می‌باشد. سروصدا یکی از معضلات اساسی دنیای امروزه ما بوده و خیل عظیمی از افراد در محیط کار و یا در محل زندگی خود از آزار ناشی از آن در مخاطره‌اند. زندگی ماشینی سبب شده است که انسان در محیطی پر استرس با منابع صدا و ارتعاش همزیستی توام با ناراحتی را تحمل کند.

آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی (تخلیه فاضلاب‌های خانگی، صنعتی و بیمارستانی به منابع پذیرنده)
به طور متوسط ۸۰ درصد از آب مصرفی در بخش خانگی به فاضلاب تبدیل می‌شود، در حال حاضر در خوش‌بینانه‌ترین حالت، شبکه فاضلاب تهران ۵۰ درصد از مساحت شهر را پوشش می‌دهد و فاصلاب حدود ۵۰ درصد از ساکنان شهر تهران در منابع پذیرنده (آب‌های سطحی و چاه‌های جذبی) دفع می‌گردد و باعث آلودگی مستقیم منابع آب زیر‌زمینی و زمین‌های کشاورزی جنوب تهران می‌گردد.

بحران کم آبی و خشکسالی و سوء مدیریت و مصرف منابع آبی
کشور ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک از کره زمین واقع شده است، متوسط میزان بارندگی سالانه ایران معادل یک سوم بارندگی جهانی است، ایران در رتبهبندی جهانی مدیریت منابع آب در بین ۱۳۳ کشور رتبه ۱۳۲ را دارد. شهر تهران نیز همانند سایر کلان‌شهر‌های کشور به علت سوء مدیریت منابع آب از مرحله تنش آبی عبور کرده و وارد وضعیت بحرانی و هشدار شده است.

مصرف بیش از حد حامل‌های انرژی (بویژه در بخش خانگی و ساختمانها) و هدر رفت آن (مرتبط با اداره مدیریت انرژی)

میزان مصرف انرژی در جهان در هر دهه به دو برابر افزایش می‌یابد و پیش بینی شده است که طی سال‌های ۲۰۰۱ تا سال ۲۰۲۵، روند مصرف انرژی در جهان به میزان ۵۴ درصد افزایش خواهد یافت. جالب توجه اینکه در این چشم‌انداز بیشترین میزان مصرف انرژی به کشور‌های در حال توسعه‌ای مثل ایران اختصاص دارد. گزارش اتحادیه جهانی انرژی مکمل این واقعیت در کشور ما است که بار‌ها در مطبوعات و رسانه‌ها و طی گزارش‌های مکرر این موضوع انتشار یافته که، سرانه مصرف و اتلاف انرژی در ایران فوق العاده زیاد و سرسام آور است! آمار‌ها حاکی از آن است که مصرف فرآورده‌های نفتی در ایران در کمتر از دو دهه به ۳ برابر افزایش پیدا کرده است و متوسط مصرف سالانه انرژی در ایران از رشدی حدود ۱۰ درصد برخوردار است.

رود دره‌ها – شن چاله
احیا و ساماندهی رود دره‌ها و مسیل‌های شهری به دلیل قابلیت‌های فراوان زیست‌محیطی گامی است مؤثر در جهت ایجاد فضا‌های سبز طبیعی پایدار شهریاخیراً مسؤولین کشور، به برنامه‌ریزی و حفظ و احیای این موهبت‌های زیبای الهی در قالب تفرجگاه‌های طبیعی توجه بسیار کرده‌اند. شهر تهران نیز از جمله شهر‌هایی است که از این عناصر زینت بخش طبیعی به خوبی بهره برده است.

گود‌ها
گود‌ها بحران‌هایی را برای شهر ایجاد کرده و در آینده نیز پیامد‌های دیگری را برای شهر دارد. ضمن اینکه رانش زمین و سیلاب هم از دیگر بحران‌هایی است که به‌ویژه در فصل بارش امکان تکرارش وجود دارد. همچنین وجود این گود‌های ماسه‌ای، افزایش گردوغبار را به‌دنبال دارد. تبدیل برخی از این گود‌های ماسه‌ای به محل دفن نخاله‌های ساختمانی و عمیق بودن شن چاله‌ها، منابع آبی زیرزمینی را در معرض آلودگی قرار می‌دهد. تشریح اینکه چه طرح‌های جایگزینی را برای این محدوده ۴۰۰ هکتاری پیش‌بینی شده است، موضوع مهمی است که پیش نیازش تهیه طرح‌های امکان‌سنجی و مطالعات دقیق کارشناسی است. با این حال، اما تعریف خدمات ۷ گانه شهری مثل فضای سبز، اماکن فرهنگی، درمانی، تفریحی، ورزشی، گردشگری و... می‌تواند سرانه خدماتی شهروندان تهرانی را افزایش دهد.

پسماند بیمارستانی و ساختمانی
پیشرفت صنعت و تکنولوژی از یک سو و رشدفزاینده جمعیت جهان از سوی دیگر، در سال‌های اخیر باعث ازدیاد روز افزون مواد زائد جامد شد و تامین بهداشت محیط محله‌های شهری متضمن کنترل آلاینده‌هایی است که ازمنابع مختلف به محیط زیست انسانی وارد میشوند. مواد زائد شهری به عنوان یکی از منابع مهم آلاینده شهر‌های بزرگ به ویژه شهر تهران محسوب می‌شود و فقدان مدیریت صحیح درجمع آوری و دفع بهداشت آن می‌تواند در بروز بحران‌های محیط زیست شهری و انسان نقش بسزایی داشته باشد.

حیوانات موزی
اکثر حیوانات موزی جونده از جمله موش و سگ‌های ولگرد در محیط غیر بهداشتی زندگی می‌کنند دارای بیماری‌های مختلف سرایت کننده و انتقال شونده هستند، وجود حیوانات موزی در محیط زندگی مردم عامل برخی بیماری‌ها و انتقال آن به انسان است، اغلب سگ‌های ولگرد و حیوانات جونده، خزنده و گزنده مخزن بیماری‌های خطرناکی هستند که برای سلامتی انسان بسیار تهدید کننده است. تجمع سگ‌های ولگرد و دیگر حیوانات خزنده در مکان‌های تخلیه زباله، می‌تواند عامل شیوع بسیاری از بیماری‌ها شود، اتلاف سگ‌های ولگرد باید منطبق با روش‌های بهداشتی صورت گیرد چرا که لاشه آن‌ها هم در هوای آزاد بسیار آلوده کننده و بیماری زاست.

آلودگی نوری
آلودگی نوری نوعی آلودگی است که به روشن شدن بیش از حد یک محیط بر اثر نور‌های مصنوعی گفته می‌شود آلودگی نوری باعث کم فروغ شدن ستارگان و اجرام آسمانی در آسمان می‌شود و مانند تمام انواع دیگر آلودگی، به اکوسیستم آسیب می‌رساند نور‌های مصنوعی که در زمان یا مکان نامناسب از استاندار خود خارج شده و با کیفیت نامطلوب محیط زیست و آسمان شب را آزاردهنده و آلوده می‌سازند.

 

آلودگی نوری یکی از اثرات جنبی زندگی صنعتی شهری است، به‌طور ساده وقتی پرتو‌های نور یک چراغ درست به سمت زمین نشانه نرفته‌است و بخشی از آن (به دلیل نصب غلط یا استفاده از حباب پریزماتیک) به آسمان می‌رود باعث برافروختگی سیاهی آسمان و آسیب به محیط زیست می‌شود، برافروختگی آسمان زمانی بهتر دیده می‌شود که از شهر‌ها دور شده باشید. به گنبد‌های نوری در بالای سر شهر‌ها آسمان تاب می‌گویند.