برداشتی ملتهب از دفاع جانانه دوران دفاع مقدس در «تنگه ابوقریب»

- فیلم سینمایی «تنگه ابوقریب» به کارگردانی «بهرام توکلی» از جمله موفق‌ترین آثار ژانر دفاع مقدس طی سال‌های گذشته است، این فیلم با دریافت شش سیمرغ بلورین بیشترین سیمرغ را از سی و ششمین دوره جشنواره فیلم فجر دریافت کرد. تنگه ابوقریب در کنار «مغزهای کوچک زنگ‌زده» با یازده نامزدی سیمرغ بلورین پیشتاز جشنواره سی و ششم شد.

این فیلم که بر اساس واقعیت است، روایتی است از دفاع گردان عمار یاسر لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله در برابر لشکرکشی رژیم بعث برای عبور از تنگهٔ استراتژیک ابوقُرَیب دهلران و حمله به فَکّه و شرهانی. در روز‌های پایانیِ جنگ. عراقی‌ها باید از سد یک پایگاه که شکل تنگه است عبور کنند که با مقاومت شدید نیرو‌های ایرانی روبه‌رو می‌شوند.

جواد عزتی، حمیدرضا آذرنگ، امیر جدیدی، علی سلیمانی، مهدی پاکدل و مهدی قربانی از جمله بازیگرانی هستند که در این فیلم به ایفای نقش پرداخته اند.

شاید مخاطب سینمایی ایران هیچگاه انتظار چنین فیلمی را در ژانر دفاع مقدس نداشته باشد اما فیلم «تنگه ابوقریب» از استانداردهایی برخوردار است که تاکنون در این نوع از سینما دیده نشده است. فیلمی که در هنگام اکران مخاطب را به قیاس با آثار مطرح هالیوود سوق می دهد. قیاسی که تنها می تواند از کیفیت بالای اثر خبر دهد.

تنگه ابوقریب در لحظه رخ می دهد، شعارزدگی مرسوم این ژانر را کنار زده و به دنبال خلق موقعیتی ناب از اتفاقی است که در تنگه ابوقریب و دوران دفاع مقدس رخ داده است.

تنگه ابوقریب موضوعی گم شده در تاریخ دفاع مقدس است. ۵ روز قبل از آتش بس میان ایران و عراق گروهی از شیرمردان ایرانی در دفاع از خاک وطن در تنگه‌ای به نام ابوقریب دشمن را با نثار جانشان زمین گیر می‌کنند تا رژیم بعث عراق نتواند وارد خوزستان شود که اگر این اتفاق می‌افتاد پیروزی رژیم بعث ۵ روز پیش از تصویب آتش بس قطعی بود.

رویدادی که در دل تاریخ دفاع مقدس باز نشد و حتی گم شده بود و اقدام کارگردان جوان این فیلم که جنگ را ندیده است برای روایت این رویداد مهم تحسین برانگیز و قابل احترام است.

در ابتدای فیلم شادی و سرخوشی چهار شخصیت اصلی در کنار رودخانه نشان داده می شود و اگر در نوشته اول فیلم تنگه ابوقریب از موقعیت زمانی بیان نشود شاید مخاطب نداند که فیلم در زمان دفاع مقدس روایت می شود.

ایده توکلی در ابتدای فیلم در صحنه ای که دو شخصیت در تصویر نشان داده می شوند اما مخاطب دیالوگ های دو شخصیت دیگر که روی میز نشسته اند را می شنود در نوع خود متفاوت است و وقتی دوربین به سمت رودخانه بر می گردد مخاطب متوجه وضعیت جنگ زده مردم می شود.

تنگه ابوقریب با نوع پرداخت خود به دفاع مقدس تنها به مسئله دفاع رزمندگان از وطن نمی پردازد بلکه زندگی در این دوران را به تصویر می کشد. آن جا که در ابتدای فیلم رزمندگان به شوخی و رفتارهای برگرفته از شادی می پردازند و در عین حال دفاع از میهن نیز برایشان مهم است. حتی رزمندگانی که تلاش دارند به ندای دل خود گوش داده و در خط مقدم حضور یابند نیز دراین فیلم نشان داده می شود.

تصاویر فیلم از مردم که به دلیل حمله دشمن دچار خرابی در اموال و جان شده اند و در بیابان و مناطق مورد تهاجم آواره شده اند به درستی برای مخاطب روایت می شود.

تنگه ابوقریب با هنر بهرام توکلی دفاع مقدس را به شکلی برای مخاطب روایت می کند که نمی شود برای صحنه های جنگی فیلم نقصی یافت. صحنه هایی که در برخی مواقع حتی با پاشیدن خون روی دوربین، واقعی بودن دفاع مقدس و عظمت رشادت های رزمندگان آن را نشان می دهد.

مهدی قربانی در نقش علی به عنوان عکاس نماد بینش افرادی است که قبل از ورود به یک رویداد و در دل میدان همه را به یک چوب می رانند اما وقتی خود وارد میدان می شوند بدتر از واکنش هایی که بر آن نقد می کردند را در خود می بینند و تازه متوجه می شوند که در چه وضعیتی حضور دارند.

طراحی صحنه و جلوه‌های ویژه تنگه ابوقریب در نوع خود بی نظیر است و شاید در هیچ یک از فیلم‌ها با موضوع دفاع مقدس با این حجم از پروداکشن روبرو نبوده ایم. فیلمی که به واسطه صحنه‌های آن تنها ۶۰ تا ۷۵ دقیقه از رشادت‌های هشت ساله رزمندگان در جهبه‌های حق علیه باطل را، اما درست روایت می‌کند.

در فیلم جدید بهرام توکلی حساسیت و التهاب یک فرمانده، انجام وظیفه یک سرباز، غیرت بزرگتر نسبت به کوچکتر، احساس مسئولیت، ترس، شجاعت، رهبری و مهربانی در دل مبارزه و دفاع به تصویر کشیده شده است.

این فیلم آنقدر واقعی و به دور از شعار است که حتی کاش ها و تاسف های رزمندگان در یک قدمی مرگ را روایت می کند تا برای مخاطب امروزی ملموس باشد نه شعاری شود که صرفا بیان شده و تاثیری نداشته باشد.

فیلم تنگه ابوقریب در صحنه های جنگی به شکلی عمل کرده است که تا امروز ندیده ایم و شاید در ادامه هم در اثری نبینیم. شاید آخرین صحنه های واقعی در دل دفاع مقدس مربوط به سریال "در چشم باد" مسعود جعفری جوزانی بود.

صحنه‌های قطع دست، اصابت گلوله به مغز و قلب، ایجاد انفجار، تشنگی و جست و جو برای آب، صدای گرفته فرمانده‌ای دلسوز و مهربان که با بازی حمیدرضا آذرنگ درخشان است و یک امیر جدیدی در ژانر دفاع مقدس و در شخصیت رزمنده، تنگه ابوقریب بهرام توکلی را به اثری واقعی و بی نظیر در سینمای ایران بدل کرده است.

صحنه پایانی فیلم و گام برداشتن مهدی قربانی در نقش علی پس از فتح تنگه ابوقریب شاید نشان از نسلی است که با رشادت نسل گذشته و آنان که رفته اند قرار است آینده کشور را رقم بزنند.

بهرام توکلی در این فیلم به دور از هر شعار، بهتر از بسیاری از فیلمسازانی که دفاع مقدس را دیده و اثر در موضوع آن ساخته اند عمل کرده است و این نشان از بارقه های امید در نسل جدید فیلمسازان سینمای ایران دارد.