گزارش ملی یو.پی.آر؛ از همکاری با نهاد‌های حقوق بشری تا اقدام برای حمایت و ارتقای حقوق بشر
گزارش دور چهارم یو.پی.آر جمهوری اسلامی ایران براساس اسناد و اصول راهنمای مرتبط تدوین شده است؛ پس از تصویب توصیه‌های دور سوم، در گام نخست، ستاد حقوق بشر به‌عنوان مرجع ملی سازوکار یو.پی.آر، کمیته ملی پیگیری اجرای توصیه‌های پذیرفته‌شده متشکل از نمایندگان دستگاه‌ها و به‌موازات آن کمیته مشورتی سازمان‌های مردم‌نهاد را تاسیس کرد؛ توصیه‌ها به‌صورت موضوعی دسته‌بندی و جهت اجرا و ارائه گزارش به دستگاه‌های اجرایی و سازمان‌های مردم‌نهاد ذی‌ربط ابلاغ و تدوین و ارائه گزارش میان‌دوره‌ای نیز مقرر شد.
نشست‌های متعدد جهت هماهنگی و ارزیابی نحوه عملکرد آن‌ها برگزار شد؛ متعاقب دریافت گزارش‌های مربوطه، کمیته تدوین با حضور نمایندگان نهاد‌های ذی‌ربط تشکیل و پس از بررسی دقیق گزارش عملکرد سازمان‌ها و مورد توجه قرار دادن نظرهای نمایندگان جامعه مدنی، گزارش حاضر را تهیه و تدوین کرد.
- بیشتر بخوانید:
- ستاد حقوق بشر چهارمین گزارش ملی ایران یو. پی. آر را منتشر کرد
- نشست تدوین گزارش ملی یو‌پی‌آر در ستاد حقوق بشر برگزار شد
اجرای توصیه‌های پذیرفته‌شده در دوره قبلی
الف. چارچوب هنجاری و نهادی برای ارتقا و حمایت از حقوق بشر
قانون اساسی در اصول متعددی حقوق و آزادی اساسی افراد را تضمین کرده است؛ ازاین‌رو، برای ایجاد چارچوب‌های قانونی و ساختار‌های ضروری به‌منظور رفع خلأ‌ها و چالش‌ها تلاش می‌کند؛ در این ارتباط، به برخی از مهم‌ترین اقدام‌ها اشاره می‌شود:
- تصویب قانون برنامه هفتم پیشرفت (فروردین ۱۴۰۳)؛
- تصویب قانون حمایت از اطفال و نوجوانان (اردیبهشت ۱۳۹۹)؛
- تصویب قانون شفافیت قوای سه‌گانه، دستگاه‌های اجرایی و دیگر نهاد‌ها (خرداد ۱۴۰۳)؛
- تصویب و ابلاغ آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدام‌های تامینی و تربیتی کشور (اردیبهشت ۱۴۰۰)؛
- تدوین و ابلاغ سند تحول و تعالی قوه قضاییه (بازنگری و تصویب، فرودین ۱۴۰۳)؛
- تدوین و ابلاغ سند امنیت قضایی (مهر ۱۳۹۹)؛
- تصویب کلیات لایحه پیشگیری از آسیب‌دیدگی زنان و ارتقای امنیت آنان در برابر سوءرفتار (دی ۱۴۰۱)؛
- ایجاد پست مشاور امور زنان و خانواده در دستگاه‌های اجرایی.
در ارتباط با بررسی امکان الحاق به کنوانسیون منع شکنجه و دیگر رفتار‌ها برخی اقدام‌ها به شرح زیر انجام شده است:
- انجام بازدید مطالعاتی به دعوت دبیرخانه ابتکار کنوانسیون منع شکنجه از ژنو- سوئیس با هدف آشنایی با تعهدهای کنوانسیون، رویه کمیته منع شکنجه و تجارب و چالش‌های برخی دولت‌های عضو؛
- برگزاری سلسله نشست‌های علمی در پژوهشگاه‌های مختلف ایران ازجمله پژوهشگاه قوه قضاییه با همکاری ستاد حقوق بشر؛
- شرکت مجازی در سمینار منطقه‌ای کنوانسیون منع شکنجه و دیگر رفتار‌ها و مجازات‌های بی‌رحمانه، غیرانسانی و تحقیرآمیز سازمان ملل (اندونزی، ۲۱ فرودین ۱۴۰۱)؛
- برنامه‌ریزی برای برگزاری یک نشست دوجانبه با یکی از دولت‌های عضو کنوانسیون به‌منظور بهره‌مندی از تجارب آن کشور.
در ارتباط با بررسی الحاق به کنوانسیون حمایت از حقوق تمامی کارگران مهاجر و اعضای خانواده آن‌ها، با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران تحت شدیدترین نظام تحریم‌های یک‌جانبه غیرقانونی است و از آنجا که این کنوانسیون تعهدهای حقوقی، حمایتی و مالی در پی دارد، متخصصان به این نتیجه رسیدند زمینه الحاق به این معاهده بین‌المللی وجود ندارد، لذا بررسی‌ها متوقف شده است.
در رابطه با ایجاد نهاد ملی حقوق بشر، لایحه نهاد ملی حقوق بشر و شهروندی در تاریخ ۱۴۰۰/۰۵/۰۶ از سوی دولت وقت به مجلس ارائه شد؛ این لایحه در سال‌های ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۳ در مجلس شورای اسلامی و دولت مورد بررسی قرار گرفته است و فرآیند قانونی را طی می‌کند؛ در تهیه لایحه به اصول اعلامیه پاریس توجه شده است.
ب. ارتقا و حمایت از حقوق بشر
۱. آموزش حقوق بشر
از آنجا که آموزش حقوق بشر پایه‌های احترام و تضمین حقوق اساسی و آزادی‌های بنیادین را مستحکم می‌کند، جمهوری اسلامی ایران عزم راسخ خود را با آموزش حقوق بشر در تمامی ارکان ادامه داده است؛ در رابطه با ایجاد دوره‌های آموزشی تخصصی در دانشگاه‌های کشور رشته تخصصی حقوق بشر به‌عنوان یک رشته تحصیلی در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه‌های ایران تدریس می‌شود و سالانه به‌طور مستمر دانشجویانی در این رشته فارغ‌التحصیل می‌شوند.
نظام قضایی برای افزایش آگاهی قضات، ضابطان و کارکنان اداری در تلاش است؛ از سال ۱۴۰۰ تا سه‌ماهه ۱۴۰۳ دوره‌های آموزشی با موضوع «حقوق شهروندی و حقوق بشر» به شرح زیر در سراسر استان‌های کشور برگزار کرده است:
- برگزاری ۴۸۸ دوره برای ضابطان دادگستری به تعداد ۲۲ هزار و ۲۸۷ نفر به میزان ۱۵۶ هزار و ۳۰۲ نفر ساعت؛
- برگزاری ۶۴ دوره برای قضات به تعداد ۴ هزار و ۱۸۱ نفر به میزان ۲۹ هزار و ۴۰۲ نفر ساعت؛
- برگزاری ۲۳۰ دوره برای کارکنان اداری به تعداد ۱۴ هزار و ۸۰۵ نفر به میزان ۸۸ هزار و ۸۳۰ نفر ساعت؛
- برگزاری دوره‌های آموزشی برای کارکنان و ضابطان زندان با عناوین آشنایی با قواعد نلسون ماندلا برای ۱۱ هزار و ۱۷۸ نفر، مقررات نوین در زمینه رعایت حقوق بشر براساس آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها برای ۱۲ هزار و ۸۵۹ نفر و «حقوق بشر در زندان» برای ۵۲۳ نفر؛
وزارت دادگستری دوره‌های آموزش حقوق بشر را برای سازمان‌های غیردولتی، فعالان جامعه مدنی، دانشجویان و فارغ‌التحصیلان برگزار کرده است؛ همچنین، مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک با همکاری مراجع متناظر استانی خود، کنفرانس‌های تخصصی حقوق کودک را برای مسئولین قضایی و اجرایی هر استان برگزار کرده است.
سازمان صداوسیما جمهوری اسلامی ایران با پخش بیش از ۶ هزار و ۳۲۳ ساعت پیام درباره حقوق شهروندی در رسانه ملی برای ارتقای دانش همگانی در مورد حقوق بشر و حقوق شهروندی اقدام کرده است.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با تولید ۹ فیلم با مضامین حقوق بشری و چاپ و انتشار ۱۸۶ عنوان کتاب با موضوع حقوق بشر در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ و حمایت از برگزاری جشنواره‌های فرهنگی در زمینه ارتقای آگاهی‌های حقوق بشری گام برداشته است.
وزارت آموزش‌وپرورش در راستای آموزشی حقوق بشر موضوع‌های حقوق بشری را در متون و برنامه‌های درسی دانش‌آموزان گنجانده است.
ستاد حقوق بشر، ۲ کارگاه تخصصی حقوق بشر برای رابطین شورای عالی حقوق بشر در دادگستری‌های استان‌های سراسر کشور برگزار کرده است؛ همچنین، ستاد حقوق بشر از طریق اعزام هیئت‌های تخصصی به جلسه‌های شورای حقوق بشر سازمان ملل، دست‌اندرکاران مرتبط را در جریان تحولات بین‌المللی حقوق بشر قرار داده است.
کانون وکلای دادگستری مرکز از طریق کمیسیون حقوق بشر خود به‌طور مستمر برای وکلا دوره‌های آموزشی تخصصی برگزار می‌کند.
۲. همکاری با سازوکار‌های حقوق بشر
جمهوری اسلامی ایران ۵ معاهده اصلی حقوق بشر و یک پروتکل اختیاری را پذیرفته است که با تصویب در نظام قانون‌گذاری ایران جزو منابع حقوق داخلی محسوب می‌شوند و لازم‌الاجرا هستند؛ به‌علاوه، در فرآیند تدوین و تصویب قوانین و مقررات داخلی، تعهدهای بین‌المللی حقوق بشری مدنظر نظام حقوقی است؛ همچنین، به‌منظور ایفای تعهدهای بین‌المللی، دولت به اقدام‌های ذیل مبادرت ورزیده است:
- ارائه چهارمین گزارش ادواری میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و دفاع از آن در اکتبر ۲۰۲۳؛
- ارائه بیست تا بیست‌وهفتمین گزارش ادواری کنوانسیون رفع تمامی اشکال تبعیض نژادی و دفاع از آن در آگوست ۲۰۲۴؛
- ارائه پنجمین و ششمین گزارش ادواری کنوانسیون حقوق کودک به کمیته حقوق کودک سازمان ملل در نوامبر ۲۰۲۳؛
- آماده‌سازی دومین تا چهارمین گزارش ادواری کنوانسیون حقوق اشخاص دارای معلولیت؛
- آماده‌سازی سومین گزارش میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی؛
- آماده‌سازی سند اصلی جمهوری اسلامی ایران جهت درج در تارنمای کشورمان در سازمان ملل؛
در ارتباط با ادامه و ارتقای تعامل با دفتر کمیسر عالی حقوق بشر اقدام‌های زیر انجام شده است:
- تمهید انجام سفر هیئت دفتر کمیسر عالی حقوق بشر به تهران از ۱۴ تا ۱۶ بهمن ۱۴۰۲؛
- تدوین چارچوب تعامل با دفتر کمیسر عالی حقوق بشر با همکاری ۲ طرف در سپتامبر ۲۰۲۴ نهایی شده و در فاز اول اجرا است؛
در تعامل و همکاری با رویه‌های ویژه اقدام‌های زیر انجام شده است:
- بازدید گزارشگر ویژه آثار منفی اقدام‌های قهری یک‌جانبه بر بهره‌مندی از حقوق بشر سازمان ملل (UCM) از جمهوری اسلامی ایران از ۷ تا ۱۸ می ۲۰۲۲ و ارائه گزارش از آثار منفی اقدام‌های قهری یک‌جانبه بر حقوق مردم ایران به اجلاس ۵۱ شورای حقوق بشر؛
- پاسخ به ۲۳۳ مکاتبه رویه‌های ویژه از سال ۱۳۹۹ تا پایان سال ۱۴۰۲؛
- ملاقات هیئت‌های تخصصی ایران با گزارشگران ویژه موضوعی در حاشیه شرکت در نشست‌های شورای حقوق بشر؛
- ملاقات‌های حضوری و مجازی سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران با گزارشگران ویژه موضوعی؛
- تعامل با گزارشگر ویژه کشوری: ملاقات هیئت‌های ایرانی و همچنین سفیر و نماینده دائم نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در ژنو و نیویورک با گزارشگر ویژه ایران؛ نظرات ایران درباره ۶ گزارش گزارشگر ویژه در سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ به مجمع عمومی و شورای حقوق بشر و نظرهای ایران درباره ۴ گزارش وی در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ با هدف روشنگری برای کشور‌ها ارسال شده است.
دیگر تعامل‌ها به شرح زیر است:
- ارائه پاسخ به پیش‌نویس گزارش‌های دبیرکل سازمان ملل درباره وضعیت حقوق بشر در ایران (۹ مورد)؛
- جلب‌توجه مقام‌های نهاد‌های بین‌المللی حقوق بشری و کشور‌ها به وضعیت‌های نگران‌کننده حقوق بشری در جهان؛
- مشارکت در نشست‌های شورای حقوق بشر با اعزام هیئت‌های تخصصی؛
- مشارکت فعالانه در بررسی گزارش دوره‌ای جهانی دیگر دولت‌ها؛
- رایزنی و گفت‌وگوهای دوجانبه با سفرای مقیم برخی کشور‌ها در تهران راجع به طیفی از موضوع‌های حقوق بشری.
- برگزاری ۳ نشست گفت‌وگوی رئیس قوه قضاییه و رئیس ستاد حقوق بشر با سفرا و روسای نمایندگی‌های خارجی مقیم و روسای کارگزاری‌های سازمان ملل؛
- ارائه بولتن‌ها و گزارش از پیشرفت‌ها و دستاورد‌های جمهوری اسلامی ایران برای نهاد‌های حقوق بشری سازمان ملل و همچنین نمایندگی دولت‌های عضو ملل متحد در ژنو؛
- تداوم گفت‌وگو و همکاری‌های دوجانبه حقوق بشری و قضایی با هدف تبادل تجربه در چهار سال گذشته با شماری از کشور‌ها ازجمله نیوزیلند (خرداد ۱۴۰۰)، اندونزی (آذر ۱۴۰۰ و تیر ۱۴۰۲)، آفریقای جنوبی (مهر ۱۴۰۱)، سوئیس (بهمن ۱۴۰۱ و اردیبهشت ۱۴۰۳)، روسیه (اردیبهشت ۱۴۰۲ و خرداد ۱۴۰۳)، ژاپن (آبان ۱۴۰۲) انجام شده است.
در زمینه حقوق کودک، جمهوری اسلامی ایران با نهاد‌های تخصصی ملل متحد همکاری دارد؛ برای نمونه، در حوزه‌های آموزش قضات، بهبود روش‌های دادرسی، اصلاح قوانین، آموزش کارکنان زندان‌ها، مبارزه با جرایم و حمایت از کودکان مهاجر با صندوق کودکان ملل متحد (یونیسف) همکاری کرده است.
همچنین، یادداشت تفاهمی با سوئیس در زمینه گفت‌وگو‌هایی قضایی با موضوع عدالت نوجوانان منعقد شده است.
۳. ارتقای شاخص‌های توسعه انسانی
براساس آخرین گزارش توسعه انسانی برنامه عمران ملل متحد، جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۲۲ با کسب امتیاز ۷۸۰/۰ در گروه کشورهای با توسعه انسانی زیاد (با رتبه ۷۸ از میان ۱۸۹ کشور) قرار دارد؛ چنانچه جمهوری اسلامی ایران با تحریم‌های غیرقانونی و ناعادلانه مواجه نمی‌شد، با توجه به ظرفیت‌های موجود در کشور، قطعا در گروه کشورهای با توسعه انسانی بسیار زیاد قرار می‌گرفت.
انتهای پیام/
بخش نخست