سکوت تاریخی غرب در مقابل استفاده از تسلیحات شیمیایی

خبرگزاری میزان – استفاده مدرن از تسلیحات شیمیایی با جنگ جهانی اول آغاز شد، زمانی که طرف‌های درگیر از گاز سمی برای تحمیل درد و رنج و ایجاد تلفات قابل‌توجه در میدان جنگ استفاده کردند؛ این سلاح‌ها اساسا شامل مواد شیمیایی تجاری معروفی بودند که در مهمات استاندارد مانند نارنجک و گلوله‌های توپخانه قرار می‌گرفتند.

کلر، فسژن (عامل خفگی) و گاز خردل (که باعث سوختگی دردناک روی پوست می‌شود) از جمله مواد شیمیایی مورد استفاده بودند؛ نتایج استفاده از این مواد شیمیایی اغلب ویران‌گر بود.

«منظره‌ای که با چشمان خود دیدم، خود وحشت بود (..) انسان‌ها در هنگام مرگ دیوانه‌وار لباس‌های تن خود را پاره می‌کردند (..) خس‎خس‌های سینه فراتر از شکنجه بود؛ لب‌ها و سفیدی چشمان مردان آبی بود؛ گوشه‌های دهانشان با کف زرد پوشیده شده بود...» این گزیده‌ای از شهادت افسر آلمانی است که شاهد نخستین استفاده گسترده از سلاح‌های شیمیایی در سال ۱۹۱۵، در طول جنگ جهانی اول بود.

سلاح‌های شیمیایی بیش از ۱۰۰ هزار نفر را جنگ جهانی اول قربانی و بیش از یک میلیون نفر را مجروح کردند؛ از زمان جنگ جهانی اول، تسلیحات شیمیایی بیش از یک میلیون تلفات در سطح جهان ایجاد کرده است.

۳۰ نوامبر در سال ۲۰۰۵ از سوی سازمان ملل به عنوان روز یادبود قربانیان سلاح‌های شیمیایی تعیین شده است؛ هدف از این روز گرامی داشتن یاد همه قربانیان جنگ‌های شیمیایی است.

پیدایش و استفاده از تسلیحات شیمیایی در دوران مدرن

پیدایش سلاح‌های شیمیایی را می‌توان به فریتز هابر، شیمیدان آلمانی، در سال ۱۹۱۸ نسبت داد.

اگرچه در سال ۱۹۱۵، آلمانی‌ها برای نخستین بار از زرادخانه شیمیایی خود در جنگ جهانی اول استفاده کردند، اما هابر و تیمش در ادامه به انجام آزمایش‌ها و بهبود کارایی مواد شیمیایی خود پرداختند.

این تلاش‌ها سپس در آمریکا ادامه یافت.

خشم عمومی از استفاده گسترده از سلاح‌های شیمیایی به امضای پروتکل ژنو، که استفاده از سلاح‌های شیمیایی را در جنگ ممنوع می‌کرد، در سال ۱۹۲۵ منجر شد.

اگرچه امضای این پروتکل یک گام مهم و خوشایند بود، اما کاستی‌های زیادی مانند عدم منع توسعه، تولید یا ذخیره سلاح‌های شیمیایی را نیز داشت؛ در عین حال، واقعیت مشکل‌ساز این بود که کشور‌های امضاکننده پروتکل حق استفاده از سلاح‌های شیمیایی ممنوعه علیه کشور‌های خارج از پروتکل را برای خود محفوظ نگه داشته بودند.

جهان در دوره جنگ سرد شاهد توسعه چشمگیر، ساخت و انباشت سلاح‌های شیمیایی بود؛ در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، حدود ۲۵ کشور در حال توسعه قابلیت‌های تسلیحات شیمیایی بودند؛ با وجود این، براساس گزارش‌ها، از پایان جنگ جهانی دوم، سلاح‌های شیمیایی تنها در موارد معدودی مورد استفاده قرار گرفته است، مهم‌ترین نمونه آن استفاده رژیم صدام از تسلیحات شیمیایی علیه ایران در جنگ دهه ۱۹۸۰ است.

کنوانسیون منع توسعه، تولید، انباشت و استفاده از سلاح‌های شیمیایی و انهدام آن‌ها

پس از ۱۲ سال مذاکره، کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی (CWC) از سوی کنفرانس خلع سلاح در ژنو در ۳ سپتامبر ۱۹۹۲ به تصویب رسید؛ این کنوانسیون که در آوریل ۱۹۹۷ لازم‌الاجرا شد، نخستین توافقنامه خلع سلاحی است که در چارچوبی چندجانبه مورد مذاکره قرار گرفت و با منع توسعه، تولید، انباشت، نگهداری، انتقال یا استفاده از سلاح‌های شیمیایی از سوی کشور‌های عضو، حذف یک دسته کامل از تسلیحات کشتار جمعی را فراهم کرد.

طبق ماده دوم کنوانسیون، سلاح‌های شیمیایی به این معنا است: الف) مواد شیمیایی سمی و پیش ساز‌های آن ها، مگر در مواردی که برای مقاصدی که طبق این کنوانسیون منع نشده اند، در نظر گرفته شده باشند؛ ب) مهمات و وسایلی که به طور خاص برای ایجاد مرگ یا آسیب‌های دیگر از طریق خواص سمی آن مواد شیمیایی سمی مشخص شده در بند (الف) طراحی شده اند که در نتیجه استفاده از این مهمات و وسایل آزاد می‌شوند؛ ج) هر گونه تجهیزاتی که به طور خاص برای استفاده مستقیم در ارتباط با استفاده از مهمات و وسایل مشخص شده در بند (ب) طراحی شده است.

سازمان منع سلاح‌های شیمیایی چیست؟

سازمان منع سلاح‌های شیمیایی (OPCW) در سال ۱۹۹۷ میلادی و با لازم‌الاجرا شدن کنوانسیون بین‌المللی منع جنگ‌افزار‌های شیمیایی، ایجاد شد؛ این سازمان در لاهه هلند واقع شده است؛ در حال حاضر ۱۹۳ کشور که حدود ۹۸ درصد جهان را در خود جای داده اند، عضو این سازمان هستند.

ماموریت سازمان منع سلاح‌های شیمیایی اجرای مفاد کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی و تضمین یک رژیم معتبر و شفاف برای راستی‌آزمایی انهدام سلاح‌های شیمیایی است.

سازمان منع سلاح‌های شیمیایی درجولای ۲۰۲۳، تایید کرد که ۱۰۰ درصد از ذخایر تسلیحات شیمیایی اعلام شده توسط کشور‌های عضو کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی به‌طور قابل راستی‌آزمایی نابود شده است و این سازمان گام مهمی را در تاریخ خود برداشته است.

گسست میان محکومیت‌های شفاهی تند و پاسخ‌های توخالی به استفاده از تسلیحات شیمیایی

میان محکومیت‌های شفاهی تند حملات شیمیایی با پاسخ‌های توخالی که متعاقبا به این حملات داده می‌شود، عموما گسست وجود دارد.

نمونه این گسست‌ها بسیار هستند؛ قدرت‌های اروپایی وقتی اسپانیا در جنگ علیه مراکش در دهه ۱۹۲۰ از گاز خردل استفاده کرد، با وجود آگاهی از این موضوع، سکوت کردند؛ اعضای برجسته جامعه ملل به استفاده دولت استعمارگر ایتالیا از سلاح‌های شیمیایی علیه اتیوپی واکنشی نشان نداد؛ ...

کشور‌های غربی به‌عنوان استفاده‌کنندگان اصلی تسلیحات شیمیایی، حتی در برخی موارد از استفاده از سلاح‌های شیمیایی حمایت نیز کردند؛ وینستون چرچیل، سیاستمدار انگلیس می‌گفت: من به شدت طرفدار استفاده از گاز سمی علیه قبایل غیرمتمدن هستم.

در عین حال، کشور‌های غربی درباره استفاده متحدان استبدادی خود از تسلیحات شیمیایی نیز سکوت و حتی حمایت می‌کردند؛ مهم‌ترین نمونه در این زمینه حمایت از رژیم صدام در جنگ علیه ایران در زمینه تسلیحات شیمیایی است.

این کشور‌ها تامین کنندگان تسلیحات شیمیایی رژیم صدام بودند؛ آمریکا در حالی در موضع‌گیری خود در این رابطه، همزمان ایران و عراق را به استفاده از تسلیحات شیمیایی متهم می‌کرد، که هیچ‌گاه مدرکی درباره استفاده ایران از تسلیحات شیمیایی علیه عراق ارائه نکرد.

استفاده مکرر و بی‌کیفر مانده رژیم صهیونیستی از تسلیحات شیمیایی

رژیم صهیونیستی که در دور جدید جنگ علیه غزه چند بار از فسفر سفید برای هدف قرار دادن این منطقه استفاده کرده، پیشتر نیز به دفعات از تسلیحات شیمیایی علیه فلسطین و لبنان استفاده کرده است.

مصونیت رژیم صهیونیستی از مجازات و پاسخگویی سبب شده تا استفاده از تسلیحات شیمیایی را تکرار کند؛ دلیل این مصونیت حمایت کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا از رژیم صهیونیستی است.

کشورهای غربی؛ عامل تجهیز صدام به تسلیحات شیمیایی در جنگ علیه ایران

رژیم صدام در جنگ دهه ۱۹۸۰ خود علیه ایران به کرات از تسلیخحات شیمیایی استفاده کرد.

آمریکا و کشورهای اروپایی مانند هلند و آلمان از مهم‌ترین تامین‌کنندگان تسلیحات شیمیایی رژیم صدام بودند.

براساس جدیدترین اسناد از طبقه‌بندی‌شده در آمریکا، رژیم صدام در اوایل سال ۱۹۸۸ پیش از چهار حمله بزرگ متکی به تصاویر ماهواره‌ای، از نقشه‌ها و اطلاعات دیگر آمریکا استفاده کرد.

حملات شیمیایی رژیم صدام علیه ایران در سال ۱۹۸۸ آخرین موارد مجموعه حملات شیمیایی بودند که دولت «دونالد ریگان»، رئیس جمهور وقت آمریکا از آن‌ها اطلاع داشت، اما آن‌ها را فاش نکرد.

مقام‌های آمریکایی سال‌ها موضوع آگاهی خود از حملات شیمیایی عراق به ایران را تکذیب و اصرار کردند که رژیم صدام هرگز اعلام نکرد که از تسلیحات شیمیایی استفاده خواهد کرد.

سلاح‌های شیمیایی همچنان تهدیدی جدی برای جهان

اگرچه هنجار ضد استفاده از سلاح‌های شیمیایی تاریخی طولانی دارد که به اواخر قرن نوزدهم باز می‌گردد و در دوره معاصر در معاهده‌های بین المللی مهم مانند کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی گنجانده شده است، اما این هنجار غالبا در قرن گذشته شکسته شده و پیامد‌های بین‌المللی ناچیزی را در پی داشته است.

با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه منع تسلیحات شیمیایی در مسیر نابودسازی چنین تسلیحاتی، در سال‌های اخیر جهان شاهد پیامد‌های وحشتناک آن در برخی از جنایت‌های فاجعه‌بار بوده است.

از زمان اجرایی شدن کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی در سال ۱۹۹۷ تاکنون ۹۹ درصد از ذخایر اعلام‌شده تسلیحات شیمیایی جهان به‌طور قابل راستی‌آزمایی تحت کنترل سازمان منع سلاح‌های شیمیایی نابود شده‌اند؛ با وجود این، ظهور مجدد استفاده از سلاح‌های شیمیایی یکی از جدی‌ترین تهدید‌ها برای صلح و امنیت بین‌المللی است.

با وجود، انزجار عمیق عمومی نسبت به استفاده از جنگ شیمیایی، استفاده از تسلیحات شیمیایی اغلب باعث ایجاد اقدامات تنبیهی اندک یا بدون تاثیر طولانی مدت شده است؛ در حالی که کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی همچنان دارای اثر بازدارنده است، خود این هنجار هرگز جهانی نبوده است.

جمعیت‌های غیرنظامی در حاشیه نظم بین‌الملل در برابر حملات آسیب‌پذیر باقی می‌مانند و جامعه جهانی به این موضوع کمک چندانی نمی‌کند؛ برای حفظ اعتبار هنجار ضد سلاح‌های شیمیایی، هرگونه استفاده از آن‌ها باید با اقدام‌های تنبیهی و نه محکومیت لفظی صرف روبرو شود؛ این می‌تواند به شکل اجرای تحریم‌های اقتصادی، تضمین انزوای دیپلماتیک، یا حمایت از تحقیقات دادگاه کیفری بین‎المللی باشد.

انتهای پیام/