محسنین در قرآن به عنوان متقین خوانده می‌شوند

گروه فرهنگی - مفهوم احسان در اندیشه دینی از جایگاه مهمی برخوردار است. احسان برتر از عدالت دانسته می‌شود؛ چرا که عدالت به معنای عمل به وظیفه‌ای است که بر عهده انسان است؛ اما احسان به بیش از انجام وظیفه گفته می‌شود. احسان کردن در قبال دیگران امری است که بی‌شک نتیجه آن به انسان خواهد رسید. خداوند در آیه ۱۰ سوره زمر به این امر اشاره کرده است: «لِلَّذِینَ أَحسَنُوا فِی هذِهِ الدُّنیا حَسَنَةٌ؛ براى کسانی که در این دنیا نیکى کرده‌اند، پاداش نیک است». کاربرد زیاد کلمه احسان در قرآن کریم از اهمیت بالای این موضوع حکایت دارد. مشتقات اصلی این کلمه در قالب ۱۹۴ واژه در قرآن به کار رفته است.

معانی احسان در چندین مفهوم قابل برداشت است. نیکی کردن به دیگران اولین مفهوم مستفاد از این واژه است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ لا تَعْبُدُونَ إِلا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَذِی الْقُرْبَی وَالْیَتَامَی وَالْمَسَاکِینِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا؛ یاد کنید که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند را نپرستید و به پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید و با مردم به زبان خوش سخن بگویید». همچنین خداوند در سوره الرحمن فرموده است: «هَلْ جَزَاءُ الإحْسَانِ إِلا الإحْسَانُ؛ آیا جزای نیکوکاری، جز نیکوکاری است؟». این آیات نشان می‌دهد که مفهوم احسان در معنای نیکی کردن به دیگران به کار رفته است.

 

 

انجام دادن کاری به صورت کامل معنای دیگر احسان محسوب می‌شود. خداوند در قرآن فرموده است: «الَّذِی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ؛ کسی که هر چیز را که آفرید، نیکو آفرید». همچنین آیه «الطَّلاقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسَانٍ؛ طلاق دو بار است پس از آن یا باید او را به طور شایسته [همسر خود] نگاه داشت، یا به نیکی رها کرد» نیز به معنای مذکور آمده است.

انجام کار‌های نیک و رفتار پسندیده معنای دیگر مفهوم احسان محسوب می‌شود. خداوند در قرآن فرموده است: «قُلْ یَا عِبَادِ الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّکُمْ لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا فِی هَذِهِ الدُّنْیَا حَسَنَةٌ؛ بگو‌ای بندگان مومن از پروردگارتان پروا کنید، برای کسانی که در این دنیا نیکی کنند [و اعمال صالح انجام دهند] پاداش نیکو است». همچنین خداوند در سوره انعام فرموده است: «ثُمَّ آتَیْنَا مُوسَی الْکِتَابَ تَمَامًا عَلَی الَّذِی أَحْسَنَ؛ باری به موسی کتاب آسمانی دادیم، برای اینکه نعمت را بر کسی که نیکی [و اعمال و رفتار صالح] انجام داده بود...». این آیه نیز مفهوم احسان را در معنای انجام کار‌های پسندیده آورده است.

همچنین احسان از مفاهیمی است که  از اصطلاحات اخلاقی اساسی در قرآن محسوب می‌شود. آیه: «مَنْ یَتَّقِ وَیَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ؛ هر کس پروا و شکیبایی پیشه کند، خداوند پاداش نیکوکاران را فرو نمی‌گذارد» نشان می‌دهد که احسان به معنای تقوا و صبر آمده است.

 

آیات «وَسَارِعُوا إِلَی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالأرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ * الَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ؛ و برای نیل به آمرزش پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن هم چند آسمان‌ها و زمین است و برای پرهیزکاران آماده شده است، بشتابید * کسانی که در راحت و رنج انفاق می‌کنند و خشم خود را فرو می‌خورند و از مردمان در می‌گذرند و خداوند نیکوکاران را دوست دارد» نشان دهنده معنای حلم از مفهوم احسان است.

آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره مرسلات نیز محسنین به عنوان متقین شمرده شده‌اند: «إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی ظِلالٍ وَعُیُونٍ * وَفَوَاکِهَ مِمَّا یَشْتَهُونَ *کُلُوا وَاشْرَبُوا هَنِیئًا بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ * إِنَّا کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ»؛ پرهیزکاران در سایه‌ ساران و [کنار] چشمه سارانند و میوه‌هایی که دلخواهشان است، به خاطر کار‌هایی که کردند، بخورند و بنوشند [خوش و] گوارا، ما بدین گونه نیکوکاران را جزا می‌دهیم».

بر اساس روایتی که کلینی در جلد یک الکافی از امیرالمومنین (ع) ذکر کرده، صاحبان فرمان را با نیکوکاری معرفی کرده است: «خدا را به خدا بشناسید و رسول را به رسالتش ‍ و صاحبان فرمان را به امر به معروف و دادگرى و نیکوکارى بشناسید».