۱۳ آبان؛ ضرب‌الاجل پایان مذاکره برجام اروپایی؟ / محدودیت قائلیم
به گزارش خبرنگار گروه سیاسی ، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا سرانجام پس از ۱۵ ماه لفاظی در روز سه‌شنبه ۱۸ اردیبهشت ۹۷ (۸ می ۲۰۱۸) فرمان خروج آمریکا از برجام را صادر کرد. اقدامی که هم نقض آشکار توافق هسته‌ای ایران و ۱+۵ و هم نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است.
ایران در واکنش به تصمیم یکجانبه آمریکا اعلام کرد که مهلتی نهایتاً دو ماهه به اروپایی‌ها خواهد داد تا منافع ایران در برجامِ بدون آمریکا را تضمین کنند؛ در غیر اینصورت ایران نیز اقدامات متقابل را انجام خواهد داد.
بسته مأیوس‌کننده
روز پنجشنبه ۱۴ تیر - ۵۸ روز پس از خروج آمریکا از برجام - بسته پیشنهادی اتحادیه اروپا برای بقای برجام و به اصطلاح تضمین منافع ایران از مزایای اقتصادی توافق هسته‌ایِ بدون آمریکا به تهران ارائه شد که به گفته رئیس جمهور کشورمان مأیوس کننده بود.
در همین رابطه، حجت‌الاسلام والمسلمین روحانی در همان پنجشنبه شب چهاردهم تیرماه، طی گفت‌وگوی تلفنی با «آنجلا مرکل» صدراعظم آلمان، گفت که «متاسفانه در بسته پیشنهادی ارائه شده راهکار عملیاتی و شیوه مشخصی برای ادامه همکاری‌ها وجود نداشت و یک سری تعهدات کلی در حد بیانیه‌های سابق اتحادیه اروپا عنوان شده بود».
روحانی همچنین در همان شامگاه پنجشنبه در تماس تلفنی «امانوئل مکرون» رئیس جمهور فرانسه با وی، تلاش فرانسه در روند حفظ برجام در ماه‌های گذشته را مثبت دانست و اظهار داشت: بسته پیشنهادی اروپا درباره ادامه روند همکاری‌ها در برجام دربرگیرنده همه خواسته‌های ایران نیست و امیدواریم روند مذاکرات وزرای ۵ کشور در وین، بتواند خواسته‌های تهران را برای ادامه همکاری در برجام تامین کند.
برگزاری نخستین نشست کمیسیون مشترک برجامِ بدون آمریکا در سطح وزرای خارجه
فردای ارائه بسته پیشنهادی اروپایی‌ها برای حفظ برجام، یعنی روز جمعه ۱۵ تیر، نخستین نشست کمیسیون مشترک برجامِ بدون آمریکا در سطح وزرای خارجه توافق هسته‌ای ایران و ۱+۴، در هتل کوبورگ وین برگزار شد.
ظریف وزیر امور خارجه کشورمان پیش از برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام، طی توئیتی متذکر شد که «انتظار دارم همتایانم در اتحادیه اروپا بویژه سه کشور اروپایی به اضافه چین و روسیه بجای قول‌های بزرگ و نامشخص، تعهداتی روشن و قابل اجرا بدهند. تحریم‌ها و اجرای برجام مانعه‌الجمع اند».
اگرچه از نشست سه ساعته فوق، جزئیات مشخصی منتشر نشد؛ اما از فحوای کلام طرفین در مصاحبه‌های رسانه‌ای مشخص بود که در این نشست مقرر شده طرف اروپایی برای اقناع ایران جهت ماندن در برجامِ بدون آمریکا، بسته پیشنهادی خود را پرطمطراق کنند.
در همین رابطه ظریف پس از خروج از محل نشست روز ۱۵ تیر کمیسیون مشترک برجام، در جمع خبرنگاران گفت که «در نشست امروز وین، اروپایی‌ها در خصوص برخی حوزه‌ها مثل نفتی و بانکی که در بسته پیشنهادی مندرج بود، توضیحات بیشتری دادند و مقرر شد که همه تعهدات‌شان عملیاتی شود و برای آن نیز زمان‌بندی تعیین و مقرر شد پیش از اجرای تحریم‌های آمریکا، تعهدات اروپایی‌ها عملیاتی شود».
بیشتر بخوانید: اولین جلسه بدون آمریکا؛ از قول‌های بزرگ تا تضمین‌های مایوس‌کننده/ تهران تصمیم می‌گیرد
دو تعهد مشخص اروپایی‌ها به ایران
دو تعهد مشخص اروپایی‌ها به ایران، عبارت است از اعمال «مقرارت مسدود کننده» اتحادیه اروپا برای بی‌اثر کردن تحریم‌های آمریکا که به گفته ظریف باید تا پیش از مردادماه - موعد اعمال بسته نخست تحریمی آمریکا- اجرایی شود و همچنین فعال شدن بانک سرمایه‌گذاری اروپا در ارتباط با مراودات تجاری و صنعتی با ایران. موردی که در موردش تردید جدی وجود دارد و اتحادیه اروپا باید برای تحقق آن تلاش مضاعفی کند چرا که بانک سرمایه گذاری اروپا یا (EIB) بخش اعظمی از سرمایه خود را از آمریکا تأمین می‌کند و از بیم مواجه با تحریم‌های ثانویه آمریکایی‌ها، حاضر به ورود به بازار ایران نیست.
شاید به همین سبب باشد که ظریف چند روز پیش در مصاحبه با «یورونیوز» بار دیگر به اروپایی‌ها گوشزد کرد که برای حفظ برجام به صدور بیانیه اکتفا نکنند و راهکار عملی ارائه دهند به خصوص در زمینه مراودات بانکی و سرمایه‌گذاری.
مرحله چکش‌کاری بسته پیشنهادی اروپایی‌ها
به هر ترتیب در شرایط فعلی در مرحله چکش‌کاری بسته پیشنهادی اروپایی‌ها به ایران برای حفظ برجام قرار داریم؛ بسته‌ای که روز ۱۴ تیر یعنی ۵۸ روز پس از خروج آمریکا از برجام به ایران ارائه شد و روحانی رئیس جمهور کشورمان در وهله اول آنرا مایوس‌کننده خواند. سپس در کمیسیون مشترک برجام با حضور وزرای خارجه ایران و ۱+۴ مقرر شد جزئیات متقاعد کننده از بسته فوق‌الذکر به ایران ارائه شود؛ جزئیاتی که دو مصداقش عبارتند از: اعمال «مقرارت مسدود کننده» و فعال شدن بانک سرمایه‌گذاری اروپا.
زمان تجدید تحریم‌های آمریکا
از سویی دیگر تحریم‌های ثانویه آمریکا که مشتقات مختلفی دارد و فراسرزمینی هم محسوب می‌شود، قرار است در بازه‌های زمانی مشخص علیه ایران اعمال شود. بدین‌ترتیب مطابق با اعلان کاخ سفید، در تاریخ ۶ آگوست ۲۰۱۸ (۱۵ مرداد ۹۷) تحریم‌های فراسرزمینی آمریکا در بخش‌های حمل ونقل دریایی، هوایی، ریلی و خودروسازی به مرحل اجرا در خواهند آمد و در تاریخ ۴ نوامبر ۲۰۱۸ (۱۳ آبان ۹۷) تحریم‌های فراسرزمینی آمریکا در بخش‌های انرژی (نفت و گاز)، مالی، بانکی و بیمه‌ای، علیه ایران اعمال می‌شود؛ بنابراین همانطور که رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان متذکر شده، بسته حاوی ضمانت‌های برجامی اروپایی‌ها به ایران باید تا پیش از نیمه مرداد ماه که جبهه نخست تحریم‌های آمریکا اعمال می‌شود، به سرانجام برسد؛ از همین‌رو اگرچه برای مذاکرات کارشناسی ایران و اروپایی‌ها در رابطه با چکش کاری بسته پیشنهادی اتحادیه اروپا، ضرب الاجلی تعیین نشده، اما این مذاکرات طبیعتا نباید به درازا بکشد. امری که سخنگویان دولت و دستگاه دیپلماسی نیز در گفت‌وگو با میزان بر روی آن صحه گذاشته‌اند.
فرصت زیادی برای اروپایی‌ها قائل نیستیم و خیلی نمی‌توانیم انتظار بکشیم
در همین رابطه بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه، در بخشی از مصاحبه تفصیلی با میزان، گفت که «پس از خروج غیرقانونی آمریکا از برجام، مذاکرات ایران و سایر طرف‌های این توافق بویژه اروپایی‌ها در سطح کارشناسی و سایر سطوح برگزار شد؛ محور اصلی این مذاکرات این بود که آنها از سطح انتظارات ما آگاه شوند و ما از سطح توانمندی آنها. این مذاکرات کماکان ادامه دارد. همچنین این امکان وجود دارد که ما بنا بر تجارب خود در دوران تحریم‌ها و با استناد به ارزیابی‌های خود، بخشی از پیشنهادات اروپایی‌ها را که برای استمرار حیات برجام ارائه می‌شود رد کنیم و نسبت به کارآمدی آنها ابراز تردید داشته باشیم. به هر ترتیب دائما پیشنهادات ما و طرح‌های اروپایی‌ها در حال ارائه شدن است؛ طرح‌هایی که ما آنها را چکش کاری می‌کنیم تا قابلیت‌شان برای منتفع کردن ایران از مزایای برجام را بسنجیم. این رویه سخت و پیچیده ادامه خواهد داشت تا در یک مرحله مشخص در داخل کشور به تصمیم‌گیری پیرامون برجام برسیم. البته باید تاکید کنم که ما در مذاکرات نیز گوشزد کرده‌ایم که فرصت زیادی برای اروپایی‌ها قائل نیستیم و خیلی نمی‌توانیم انتظار بکشیم».
به صراحت اعلام کرده‌ایم که دوره محدودی برای مذاکره با اروپایی‌ها قائل هستیم
محمد باقر نوبخت سخنگوی دولت نیز در پاسخ به سوال میزان مبنی بر اینکه آیا برای مذاکرات برجامی با اروپایی‌ها ضرب‌الاجلی تعیین شده است؟ گفت: برای این موضوع زمانی به عنوان پایان مطرح نیست، اما به صراحت اعلام کرده‌ایم که دوره محدودی برای مذاکرات با اروپایی‌ها جهت استمرار یا عدم استمرار برجام قائل هستیم.
وی در ادامه در پاسخ به این سوال که در همین زمان مذاکرات برجامی با اروپایی‌ها شاهد خروج برخی شرکت‌های اروپایی از ایران به سبب ترس از اعمال تحریم‌های آمریکا هستیم و اینکه آیا برای این منظور تدبیری اتخاذ شده یا خیر، تصریح کرد: چنانچه شرکت‌های اروپایی از ایران بروند برای آنها جایگزین‌هایی تعیین خواهد شد و از ظرفیت‌های داخلی استفاده می‌کنیم.
به هر ترتیب، با توجه به اینکه مسئولان کشورمان اعلام کرده‌اند برای مذاکره با اروپایی‌ها جهت استمرار یا عدم استمرار برجام، محدودیت قائل‌اند و از سویی دیگر تحریم‌های آمریکا در دو مرحله به تاریخ‌های ۱۵ مرداد و ۱۳ آبان اعمال خواهد شد، باید کف زمانی مذاکره با اروپایی‌ها را ۱۵ مرداد و سقف آن را ۱۳ آبان بدانیم.