عواقب بی توجهی به قانون کپی رایت بر عرصه ادبیات
- بحران در حوزه نشر روز به روز شرایط را برای ادامه فعالیت ناشران و فعالان این عرصه سخت تر می‌کند افزایش قیمت کاغذ از یک سو و حضور کتاب‌های قاچاق و عدم توجه به قانونی کپی رایت هر کدام چالش‌های را برای حوزه نشر به دنبال داشته است.
هنوز هیاهو‌ی افزایش قیمت کاغذ و تاثیرات آن از بین نرفته که خبر از تخریب بستر‌های حوزه چاپ و نشر به واسطه چاپ کتاب‌های زیر زمینی بار دیگر گوی سبقت را به دست می‌گیرد، این امر به واسطه کاهش تیراژ کتاب‌ها، رشد و توسعه قابل توجهی پیدا کرده تا جایی که خود ناشران نیز برای انتشار کتاب‌های خود به چاپ‌های دیجیتای روی آورده‌اند.
در کنار آن پدیده جدیدی با عنوان تخفیف‌های ۵۰ درصدی وارد عرصه فروش کتاب‌ها شده است امری که بلای جان بسیاری از ناشران و کتابفروشی‌ها به حساب می‌آید کارشناسان امر معتقد هستند که حضور کتاب با تخفیافت ۵۰ درصدی ضربه‌ای محلک به بدنه نشر است.
به گفته دست اندکاران حوزه نشر کتاب‌هایی که با تخفیف‌های بالا به مخاطب ارائه می‌شود عموما قیمت پشت جلد آنان قیمتی بالاتر از قیمت واقعی کتاب است تا در زمان فروش با تخفیف‌های بالا، همانند تخفیف ۵۰ درصدی مخاطبان را گول بزنند و همین کلمه تخفیف ۵۰ درصدی اغوا کننده مخاطب می‌شود تا کتاب را بخرد، حتی برخی از این نوع کتاب‌ها به صورت زیر پله‌ای تولید می‌شوند بنابراین بسیاری از استاندارد‌های کتاب‌ها واقعی را ندارند، برخی دیگر از کتاب‌ها حتی به تایید ارشاد هم نرسیده و در دسته کتاب‌های مضر طبقه بندی می‌شود بسیاری از کتاب‌هایی که ۵۰ درصد تخفیف به آن‌ها خورده است در کنار خیابان‌ها فروخته می‌شود و هیچگاه یک انتشارات خوب و با سابقه اقدام به ارائه چنین کتاب‌ها و با چنین تخفیفی‌هایی نمی‌کند، زیرا کتابی که بر اساس شاخص‌های اصلی به تولید رسیده باشد قیمت تمام شده آن در این روزها بسیار بالا است و نمی‌توان آن را با تخفیف زیاد به مشتری فروخت.
در این میان برخی معتقدند، ناشران به چاپ کتاب می‌پردازند و هزینه‌هایی که قرار است به کتابفروشی‌ها تعلق بگیرد با عنوان تخفیف به مصرف کننده می‌رسد در واقع آن بخش از تخفیفی که داده می‌شود حق کتابفروش است که ناشر آن را با اجحاف به خریدار می‌دهد و چرخه نشر را با چالش مواجه می‌کند.
یک کتابفروش در این زمینه در گفت‌وگو با میزان گفت: کتاب‌هایی که دستفروشان کتاب در کنار خیابان انقلاب به مخاطبان ارائه می‌کنند عموما با ۵۰ درصد تخفیف ارائه می‌شود و به خوبی مخاطب را با خود همراه می‌کند زیرا مخاطبان ترجیح می‌دهند کتاب‌های ارزان‌تر را خریداری کنند همین امر سبب رونق کار دستفروشان کنار خیابان شده است، آنان کتاب‌های مورد استقبال قرار گرفته را در چاپخانه‌های زیر زمینی تکثیر و منتشر می‌کنند بدین ترتیب هزینه چاپ‌های کلان و در عین حال دستمزد نویسنده را پرداخت نمی‌کنند سر انجام کتاب را با ۵۰ درصد تخفیف ارائه به مخاطبان ارائه می‌دهند.
***عدم توجه به قانون کپی رایت
هومان حسن پور رئیس اتحادیه ناشران در گفت‌وگو با میزان پیرامون پیوستن به قرارداد جهانی قانون کپی رایت ابراز کرد: قانون بین المللی کپی‌رایت نیازمند زیرساخت‌ها و بستر‌هایی مشخص است ما هنوز به این کنوانسیون نپیوسته‌ایم لذا مشمول رعایت قوانین و جریمه‌های پیش‌بینی شده در قانون کپی رایت در کشور نیستیم.
وی در همین راستا افزود: برای پیوستن به کنوانسیون کپی‌رایت راه درازی را در پیش داریم و برای این منظور باید چندین کار را در کنار یکدیگر و به موازات هم انجام دهیم. قوانین ضد انحصار مطابق با قوانین کنوانسیون هنوز شکل نگرفته است به عبارتی ساز و کار‌ها برای پیوستن به این کنوانسیون هنوز مهیا نشده و چنانچه ایران به این کنوانسیون بپیوندد موظف است که حقوق مولفان بین المللی را بپردازد در عین حال ما هنوز به بازار‌های جهانی متصل نشده‌ایم و تحریم‌ها و هچنین مشکلات انتقال پول و قیمت شناور ارز، همگی سد‌های بزرگی هستند که اجازه پیوستن ما به کنوانسیون کپی رایت را نمی‌دهد.
حسن پور لزوم به روز رسانی قانون حق مولف برای نویسندگان ایرانی را مورد بررسی قرار داد و تاکید کرد: قانون حق مولف برای نویسندگان ایرانی سالهاست که معین شده، اما به علت گذر زمان و حضور تکنولوژی‌های جدید نیازمند به روز رسانی است چنانچه در این قانون بازبینی لازم انجام شود جرایم در صورت جدی‌تر به تخلفات پرداخت و جرایم سنگین تری را در نظر خواهد گرفت.
*** تکثیر غیر مجاز و ضربه ناشران
وی پیرامون تکثیر غیر قانونی کتاب و نقش برخی از ناشران در این زمینه تصریح کرد: هیچگاه ناشران قانونی دست به تکثیر غیر قانونی آثار نمی‌زنند، زیرا تکثیر غیر مجاز ضربه به خود این ناشران محسوب می‌شود و هیچ سرمایه گذاری حاضر به ضربه زدن به سرمایه خود نیست. چند سال پیش و در پی افزایش میزان تکثیر غیر قانونی کتاب‌ها، اتحادیه ناشران پیگیری جدی را انجام داد که نتایج آن قابل توجه بود، این پیگیری به کمک نیروی انتظامی و وزارت ارشاد انجام شد و نتایج خوبی را در پی داشت و تعداد تکثیرکنندگان غیر قانونی تا حد زیادی از بین رفت، انبار‌های زیادی کشف شد که کتاب‌ها و رمان‌های پر‌فروش ناشران را در تعداد زیاد به شکل غیر قانونی تکثیر کرده بودند.
***ارتباط سرانه مطالعه با رونق صنعت نشر
مدیر انتشارات شهید کاظمی میزان سرانه مطالعه در ایران را مورد بررسی قرار داد و اظهار کرد: پایین بود سرانه مطالعه و گرانی کاغذ دست به دست هم داده و وضعیت بغرنجی را در حوزه نشر حکم‌فرما کرده در این وضعیت نه تنها ناشران متضرر می‌شوند، بلکه تمامی مشاغل مرتبط با حوزه نشر مانند صحافی‌ها، چاپخانه‌ها، مولفان و حتی کتاب فروشی‌ها هم تحت‌تأثیر این شرایط ضرر خواهند کرد.
وی لزوم در پیش گرفتن برخی از تدابیر همانند طرح عیدانه کتاب از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و یا موسسات دولتی را لازم دانست و تصریح کرد: من معتقدم طرح‌هایی همانند عیدانه کتاب که هر سال با حمایت وزارت ارشاد اسلامی برگزار می‌شد امسال نیز باید به اجرا گذاشته می‌شد البته این حمایت باید در سایه تدابیر و قوانین و چارچوب‌های ویژه شکل بگیرد تا نه تنها انتشاراتی‌ها بلکه کتابفروشی‌ها نیز صدمه نبینند متاسفانه در برخی از طرح‌ها دیده شده که برخی ناشران کتاب‌های خود را با ۳۰ درصد تخفیف به مخاطبان ارائه کردند و همین امر بازار را تحت تاثیر قرار داد و ضربه‌ای سخت به کتابفروشی‌ها وارد شده است.
***قیمت‌ها ناچیز کتاب
یک فروشنده کتاب در گفت‌وگو با میزان بر فعالیت ناشران در حوزه فضایی مجازی تاکید و ابراز کرد: فضای مجازی برای ناشران شرایط مناسبی را فراهم کرده آن‌ها می‌تواند کتاب‌های خود را غیرحضوری بفروشند و در عین حال ناشران با قیمت‌های بسیار زیاد کالای خود را به مشتریان و مصرف کنندگان می‌دهند در حالی که هیچگونه نظارتی بر عملکرد آنان وجود ندارد.
وی افزود: قیمت‌گذاری برای کتاب به‌گونه‌ای است که نمی‌توان هر قیمتی را برای خرید آن در نظر گرفت، زیرا اگر قیمت مناسب نباشد فروش نمی‌رود و نهایتاً ضرر زیادی به ناشران می‌رسد، در حال حاضر ناشران با کمبود شدید نقدینگی مواجه هستند.
با اینهمه رفع موانع تولید فرهنگ یک عزم جدی را طلب می‌کند و برای این منظور باید تلاش‌های فراوانی انجام شود اتحاد در حوزه نشر و توجه به چهار چوب‌ها صنفی زمینه را برای بهبود شرایط صنعت نشر در پی خواهد داشت و در عین حال بستری برای رشد تعالی این حوزه در پی دارد.