تسلط حافظ بر علوم ریاضیات، گیاهشناسی و حفظ قرآن کریم/جذابیت شعر «لسان الغیب» در رندانه بودن آن است
یک «حافظ شناس» پیشکسوت گفت: حافظ تسلط ویژهای به علوم مختلف از گیاه شناسی، ریاضیات تا حفظ قرآن کریم داشته و در عین حال به ایجاز، اشاره ها، کنایهها و صنایع لفظی نیز تسلط خاصی داشته لذا آنان را در شعر خود به زیباترین شکل و دلنشینترین شیوه به کار برده است.
اسدالله بقایی در گفتوگو با میزان پیرامون روز بزرگداشت حافظ گفت: شعر فارسی یکی از قدیمیترین و اصیلترین متون ادبی جهان است شاعرانی هستند که به عنوان چهار رکن اصلی شعر , ادبیات فارسی شناخته میشوند که یکی از این افراد حافظ است.
وی در همین راستا ادامه دارد: خواجه شمس الدین محمد بن بهاءالدین محمد حافظ شیرازی مشهور به «لسان الغیب» از جمله شاعران قرن هشتم به شمار میآید، حافظ تسلط ویژهای به علوم مختلف از گیاه شناسی، ریاضیات تا حفظ قرآن کریم داشته و در عین حال به ایجاز، اشاره ها، کنایهها و صنایع لفظی نیز تسلط خاصی داشته لذا آنان را در شعر خود به زیباترین شکل و دلنشینترین شیوه به کار برده است با این حال باید تاکید کرد که رندانه بودن شعر حافظ تاثیر شگرفی در جذابیت آن داشته است از سوی دیگر توجه او به ادبیات و اشعار شعرای گذشته و استفاده از تجربیات و دادههای شعری آنان و تلفیق آن سبب شده تا شیوهای متفاوت از غزل را که به اوج کمال رسیده به مخاطب ارائه کند.
وی به ردپای علوم ریاضیات در شعر حافظ اشاره و بیان کرد: حافظ تسلطی ویژه بر علوم گوناگون داشته و این امر در شعر او به خوبی مشاهده میشود، ریاضیاتی که در شعر حافظ به کار رفته نشان میدهد این شاعر توانمندی خاصی در ابعاد گسترده از علوم ریاضی داشته در بیتی از اشعار وی آمده است: «از دم صبح ازل تا آخر شام ابد / دوستی و مهر بر یک عهد و یک میثاق بود»؛ این بیت نشان میدهد این عارف بزرگ چگونه تقسیمات زمانی و ریاضیات را به خوبی دانسته و لحظه به لحظه از زمان را محاسبه کرده و در اشعارش بکار گرفته باید توجه داشت که بیان این اشعار تصادفی نیست بلکه با توجه به علوم مختلف مطرح و بیان شده است همین امر شعر حافظ را منحصر به فرد و ویژه کرده است.
***ویرایش دیوان حافظ
این پژوهشگر به ویرایش شعر حافظ اشاره و بیان کرد: من چندین سال برای ویرایش شعر حافظ وقت گذاشتم، اما بررسیهای من نشان میداد که حافظ تمام اشعار خود را پیش از انتشار ویرایش کرده او در طول ۶۰ سال تنها ۵۰۰ غزل سروده و هر یک را با دقت و ویژگی خاصی مورد ویرایش قرار داده است بدین ترتیب میتوان گفت حافظ مالک کلمات و جملاتی است که در دیوانش به کار برده لذا آن را با مدیریتی خاص در شعر خود جاسازی کرده است.
بقایی عرفان در شعر حافظ را مورد بررسی قرار داد و افزود: نگاه عارفانه فرآیندی خاص را در شعر حافظ رقم زده که مخاطب را به مسائل خداشناسی و جهان شناسی دعوت میکند به عبارت دیگر مهمترین موضوع اشعار حافظ انسان و مسائل انسانی همچنین توجه به سرنوشت انسان است، زهدی که در اشعار حافظ وجود دارد مثالزدنی است همچنین موسیقی که در شعر حافظ وجود دارد بر گرفته از صنایع بدیع لفظی و معنوی بوده لذا به جرئت میتوان گفت حافظ در سرودن اشعارش به جذابیت و بداعت آوایی توجه ویژه دارد از سوی دیگر حفظ کامل قرآن کریم توسط این شاعر بزرگ سبب شده تا قواعد تجوید و ترتیل را در اشعارش مورد توجه قرار دهد همه این موارد در کنار هم زمینه را برای هماهنگی میان آهنگ متن و آوا شناسی در شعر حافظ فراهم کرده است. تلفظ واژگان در شعر حافظ سبب القای معانی مختلف از واژگان میشود حافظ در این موضوع نیز ریزبینی خاصی داشته و کلمات را به شیوهای خاص در کنار یکدیگر چیده است.
***تفأل بر شعر حافظ
وی حافظ را از نگاه اجتماعی مورد بررسی قرار داد و اظهار کرد: حافظ یکی از شناخته شدهترین و پرمخاطبترین شاعران محسوب میشود تا جایی که مردم با دیوان حافظ دست به تفال میزنند اگرچه این تفال ریشه علمی ندارد، اما از آنجا که اشعار حافظ چند بعدی بوده و صنایع لفظی که در آن به کار رفته از ویژگی منحصر به فردی برخوردار است شعرش مورد توجه قرار دارد این موارد در کنار بهره گیری از علوم مختلف سبب شده هر کسی با نیتی دست به تفأل میزند و احساس میکند که حافظ با او سخن میگوید این مهم به مدد؛ بار مثبت اشعار به برداشتی متفاوت از شعر حافظ بدل شده که گویی برای او از علم غیب پیامی دارد در حقیقت افراد با نیت خود برداشتهایی از شعر حافظ میکنند لذا دل به اشعار حافظ میسپارند.
نویسنده کتاب «کجاوه سخن» به ویژگی دیگر اشعار حافظ اشاره و تاکید کرد: در بررسیهای من پیرامون اشعار حافظ میزان کلمات و لغاتی که بار مثبت دارند بسیار زیاد است و همین امر سبب میشود تا غزلیات حافظ انرژی ویژهای را به مخاطب دهد و او را امیدوارتر میکند، لغات متداولی مانند وصال، عشق، سرمستی لغتهایی هستند که بیشترین تعداد را در دیوان غزل حافظ به خود اختصاص داده اند بزرگان شعر و ادبیات فارسی مانند شهریار نیز بر توانمندی حافظ تکیه کرده و هنگامی که قصد دارند تا برای خود تخلصی را انتخاب کنند دست به تفال و یاری خواستن از حافظ زده که هر سه بار اشعار حافظ به شهریار اشاره میکند البته داستانهای بسیاری در مورد تفعل زدن شعر حافظ بیان شده است به عنوان مثال هنگامی که سپاه تیمور به بقعه حافظ حمله میکند و قصد تخریب آن را دارد، اطرافیان به او توصیه میکنند تا تفألی به شعر حافظ بزند حافظ در پاسخ این گونه بیان میکند که «ای مگس عرصه سیمرغ نه جولانگه توست» این اشعار به صورت تصادفی انتخاب میشوند، اما کلام به حدی شیرین است که باعث میشود ارتباطی قوی بین مخاطب و حافظ بر قرار شود.
بقایی به زندگی شخصی حافظ اشاره و ابراز کرد: اطلاعات چندانی در مورد زندگی شخصی و سبک زندگی حافظ وجود ندارد و بسیار اندک است و آنچه به دست آمده از لابلای برخی از اشعار است با این حال میتوان گفت جد پدری حافظ متعلق به اصفهان بوده که به شیراز نقل مکان میکنند و حافظ در شیراز پرورش یافته و بزرگ میشود دوران زندگی حافظ مصادف است با حمله مغولها به ایران و امیرانی همچون شیخ ابواسحاق یا امیر مبارز که حافظ به صورت مستقیم به آنان اشاره کرده است.
نویسنده کتاب «گزیده دیوان حافظ» به تفاوت شعر حافظ با سایر شعرا پرداخت و بیان کرد: تفاوت در صنایع لفظی و معنوی و استفاده از علوم مختلف به صورتی بسیار واضح در اشعار حافظ مشخص شده است زیباییها و کنایهها و اشارات متعدد که در شعر حافظ وجود دارد به خوبی آن را برجسته کرده است او حتی در اشعارش از انوری، رودکی و حتی به شاعران هم عهدش سعدی، کمال الدین اسماعیل هم اشاره و برخی از آنان را مورد ستایش قرار داده است.
***در شناخت حافظ حق مطلب بجا آورده نشده است
وی به لزوم شناخت حافظ اشاره و تاکید کرد: اگر چه کرسیهای حافظ پژوهی مختلفی برای حافظ و روز بزرگداشت وی برگزار شده است، اما باید در نظر داشت که هنوز نتوانسته ایم حافظ را آنچنان که باید و آنچنان که بوده معرفی و مورد بررسی قرار دهیم برای شناخت حافظ باید همانند «گوته» شاعر برجسته آلمانی عمل کنیم امروز شاهدیم که بسیاری از شاعران بزرگ ما مانند مولانا در کشورهای اروپایی و حتی در آمریکا مورد بررسی قرار میگیرند و مولانا را از بعد عرفانی و موضوعات دیگر به خوبی مورد بررسی قرار داده و نکات علمی ویژهای در مورد اشعارش به دست میآورند همه این موارد کوتاهی ما را نسبت به شاعران و ادبیات سرزمین ما نشان میدهد لذا باید در شناخت شاعران و ادبای بزرگی کشور کوشش بیشتری را در پیش بگیریم.
وی به تولید کتابهای مختلف در مورد ادبا و شاعران اشاره و بیان کرد: کتابهایی با عنوان گزیده سازی در مجموعه سوره مهر تولید شده که گزیدهای از آثاری مانند شاهنامه، شعرعطار، شعر ناصر خسرو و خمسه نظامی را به رشته تحریر در آورده است این کتابها از آنجایی که کوتاهتر و گزیدهتر به این آثار پرداختند بیشتر مورد توجه مخاطبان جوان قرار میگیرند لذا جوانان میتوانند از این اطلاعات گزیده بیشترین استفاده را داشته باشند.
***ضرورت مطالعه پیرامون ادبای کشور
بقایی به مطالعه پیرامون ادبای پارسی زبان اشاره و خاطرنشان کرد: من معتقدم هر جوان و نوجوان ایرانی باید اطلاعاتی پیرامون شعرا و ادیبان کشور خود داشته باشد البته کتابی با عنوان «کجاوه سخن» منتشر شده است که حدود ۵۰۰ شاعر را در هزار صفحه به مخاطبان معرفی میکند و بدترین نمونههای شعر آنان را در این کتاب مطرح کرده است مطالعه این کتاب امری مهم برای همه جوانان و شناخت آنان از ابعاد ادبیات فارسی محسوب میشود.
ارسال دیدگاه
دیدگاهتان را بنویسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخشهای موردنیاز علامتگذاری شدهاند *