«کرسیهای آزاداندیشی» مقوله‌ای معطل در ترویج فرهنگ نقدپذیری
به ، طرح بحث از ضرورت آزاداندیشی به بهمن‌ماه سال
۸۱ باز می‌گردد. نقطه شروع ماجرا سخنان رهبر
معظم انقلاب در دیدار اعضای انجمن اهل قلم بود. پس از سخنرانی رهبری در جمع انجمن قلم، نامهای
از طرف عده‌ای از دانش‌آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه به ایشان نوشته شد و در
پاسخ به آن نامه سه روش پیشنهاد شده (تشکیل کرسى‌هاى نظریه‌پردازى، کرسى‌هاى پاسخ
به سؤالات و شبهات، و کرسى‌هاى نقد و مناظره) مورد تأیید قرار گرفت و هر سه روش‌هایى عملى و معقول دانسته شدند.با گذشت سال‌ها از طرح ضرورت برگزاری کرسیهای آزاداندیشی و نظریه‌پردازی از سوی رهبر معظم انقلاب و عدم پیگیری مجدانه این بحث از سوی مسئولان دانشگاهی، ایشان سال گذشته در دیدار با نخبگان دانشگاهی بار دیگر بر ضرورت شکل‌گیری این امر تأکید کردند و پیرو این فرمایشات، بسیاری از دانشگاه‌های کشور جلساتی را با این عنوان برگزار کردند اما با عملکردها چندان که باید قابل قبول نیست.
بی اطلاعی از ماهیت کرسیهای آزاد اندیشی
يكي از علت‌هايي كه به‌عنوان ضعف اصلي از سوي منتقدان به كرسي‌هاي آزاد‌انديشي مطرح می‌شود ابهام و بي‌اطلاعي دانشجویان نسبت به ماهيت اين كرسي‌ها‌ست. یعنی دانشجویان نمی‌دانند در چه موضوعاتی می‌شود کرسی برگزار کرد، لذا یا سیاست‌زدگی پیشه می‌کنند و در پشت جریان های سیاسی می‌ایستند و با طرح مسائل زرد و حاشیه‌ای از متن اصلی کرسی‌ها فاصله می‌گیرند. بی‌اطلاعی از فرایند برگزاری این کرسی‌ها موجب شده اکثر دانشگاه‌ها یا در مورد نحوه ورود به کرسی‌ها مثل شیوه‌های برگزاری یا موضوعات قابل استفاده با یک سردرگمی مواجه شوند. این سردرگمی خود را در نداشتن موضوع جدی برای برگزاری کرسی، ترس از آغاز کرسی، رجوع به یک سری اساتید یا دانشجویان ثابت و تبدیل برگزارکنندگان به نیروهای همیشه مخاطب، عدم تدقیق جدی نحوه و شیوه برگزاری و داوری، برگزاری همان برنامه‌های سابق سخنرانی و مناظره و تریبون آزاد و پرسش و پاسخ با نام کرسی، ترس از برگزاری و تشریفاتی و کم استقبال شدن کرسی‌ها، برخورد منفعلانه و رفتن به سراغ موضوعات بی اولویت، کلیشه کردن قالب کرسی در یک سری برنامه سالنی بی روح و ... خود را نشان می‌دهد.
طرح صرف مسائل سیاسی
مشخص نبودن سمت‌وسوی کرسیهای آزاداندیشی نیز می‌تواند آن‌ها را از مسیر اصلی خود منحرف سازد و اهداف در نظر گرفته‌شده برای این تفکرات بالنده را دچار خدشه کند. رهبر انقلاب نیز تاکید دارند: «جهت دعوت باید مشخص باشد و نمی‌توان جهت دعوت را آزاد گذاشت، زیرا این مسئله موجب گمراهى افراد می‌شود. بنابراین کرسیهای آزاداندیشی نیز باید سمت‌وسوی مشخصی داشته باشد و این مسئله با آزادی فکر و اندیشه در این کرسی‌ها منافاتی ندارد.» ایشان همواره در مورد سیاسی شدن کرسیهای آزاداندیشی به مسئولان و دانشجوبان تذکر داده‌اند. با این وجود هنوز هم شاهدیم برخی از جریان‌های سیاسی با ورود به تشکل‌های دانشجویی سعی دارند تا ضمن سیاست‌زده کردن دانشگاه، روند کرسیهای آزاداندیشی را مختل و از جریان به وجود آمده نهایت استفاده سیاسی را داشته باشند.
سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی ضمن استقبال از روشنگری‌های سیاسی در دانشگاه از تریبون شده محیط آکادمیک دانشگاه توسط احزاب و گروه‌های سیاسی انتقاد می‌کند.
قاسم جعفری در با اشاره به بیاناتِ مقام معظم رهبری در لزوم جلوگیری از تبدیل دانشگاه به جولانگاه سیاسی می گوید: باید از گروه‌های سیاسی که در پی سیاست‌زده کردن دانشگاه هستند جلوگیری و حتی‌المقدور اجازه ندهیم دانشگاه تریبون سیاسی احزاب شود.
عدم نهادینگی "فرهنگ گفتوگو"
هر چند سیاست‌زدگی یکی ازعلل توفیق‌ناپذیری کرسیهای آزاداندیشی است اما معاون فرهنگي و اجتماعي وزير علوم معتقد است: بيشترين عوامل كم بودن برگزاري اين كرسي‌ها، موانع فرهنگی و اجتماعی است زيرا فضاي گفتوگو و نقد در جامعه ما نهادينه نشده و در مقابل نقد، مقاومت مي‌شود و به‌شدت تقويت فرهنگ انتقاد پذيری و فهم اين نكته كه با نقد، نظامات اجتماعي و فرهنگي ما دچار آسيب نخواهد شد را نیازمندیم.
سیدضیاء هاشمی با ابراز امیدواری نسبت به رفع موانع برگزاری کرسیهای آزاد اندیشی، در گفتوگو با خبرنگار اجتماعی میزان از سعی معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم در ارتباطات گسترده تر با تشکل‌های دانشجویی به منظور تسهیل در برگزاری کرسیهای آزاد اندیشی خبر داد و گفت: هماهنگی‌های مستمر با دانشگاه و تشکل‌های دانشجویی مسیر را برای برگزاری کیفی‌تر کرسیهای آزاد اندیشی هموار می‌سازد.
وی در همین رابطه به هشتاد موضوع درباره سر فصل‌های مطرح از سوی وزارت علوم در کرسیهای آزاد اندیشی اشاره و گفت: 80 موضوع در عرصه‌های مدیریتی، سیاست‌های داخلی و خارجی تعیین و به دانشجویان پیشنهاد شده است که می‌تواند به بهبود روند برگزاری کرسیهای آزاداندیشی کمک کند.
معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با تاکید بر این مطلب که ما معتقدیم که هر کلاس می‌تواند یک کرسی آزاد اندیشی باشد، گفت: جریان آزاداندیشی می‌تواند در همه حوزه‌ها بسترساز تقویت جریان تفکر در دانشگاه‌ها باشد
زمان بر بودن دریافت مجوز
در مقابل برخی از مسئولین تشکلات دانشجویی نیز از زمان‌بر بودن دریافت مجوزِ برگزاری کرسیهای آزاداندیشی گله‌مند هستند و این موضوع را عامل مهمی در عدم برگزاری مرتب کرسیهای آزاد اندیشی معرفی می‌کنند. در همین رابطه سیدمحسن میرحاجی مسئول بسیج دانشجویی دانشگاه تهران در می‌گوید: برای برگزاری یک جلسه از کرسیهای آزاداندیشی دو هفته زمان جهت صدور مجوز از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری سپری می شود، این در حالی است که هر ترم تحصیلی تنها چهار ماه است لذا با توجه به این که در طول هر ترم تحصیلی در نهایت هشت تا 9 مراسم می‌توان برگزار کرد، مدت زمان تعیین شده از سوی مسئولان برای دریافت مجوز کرسیهای آزاد اندیشی بی‌منطق است.
وی با انتقاد از صدور دستورالعمل 80 ماده‌ای در طرح موضوعات کرسیهای آزاد اندیشی معتقد است: کرسیهای آزاد اندیشی نیاز به سرعت عمل دارد و تعیین موضوعات از سوی وزارت علوم به کندتر شدن روند اجرایی کرسی های آزاداندیشی می‌انجاد.
هر چند پیشتر هاشمی درباره زمان دریافت مجوز از سوی تشکل‌های دانشجویی برای برگزاری کرسی آزاداندیشی به گفته بود: برای صدور مجوز طبق آئین‌نامه جدید، تسهیلاتی فراهم شده که بسیار واضح است. براین اساس به فراخور پیگیری‌های انجام شده درعرض یک هفته یک کرسی پیشنهاد هماهنگ و اجرا می‌شود. البته گاهی اوقات پیگیری‌های اداری شرایط خاصی را ایجاد می‌کند با این وجود سعی داریم زمان صدور تاییدیه در هر صورت بسیار طولانی نباشد.
برخورد سلیقه‌ای مسئولان دانشگاه
برخی دیگر از تشکل‌های دانشجویی نیز با انتقاد از برخورد سلیقه‌ای با طرح موضوعات در برگزاری کرسیهای آزاداندیشی، روند فعلی برگزاری این کرسی‌ها در دانشگاه را غیر اصولی می‌دانند در این مورد میکائیل دیانی دبیر اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل کشور بهگفت: یکی از مهم‌ترین مشکلات کرسیهای آزاد اندیشی سلیقه‌ای برخورد کردن سرپرست دانشگاه‌ها با مباحث طرح شده از سوی دانشجویان برای ارائه در این برنامه است.
وی با ابراز گلایه از روسای برخی دانشگاه‌ها به جهت اعطای مجوزبه شخصیتهای حقیقی؛ از برگزاری کرسی های آزاداندیشی با حضور برخی افراد با مشکلات سیاسی خبرداد و افزود: با این وجود به تشکل‌های دانشجویی برای برگزاری کرسیهای آزاداندیشی در چنین دانشگاه‌هایی مجوز داده نمی‌شود.
چهره‌های همیشه ثابت کرسی‌ها
در یک بررسی اجمالی و رسانه‌ای مشخص می‌شود یک سری چهره‌های ثابت شرکت‌کننده در کرسی‌ها در کل کشور در میان اساتید و دانشجویان وجود دارند .بعضی از آن‌ها چهره‌هایی هستند که بحث‌های عالمانه دارند و بعضی از آن‌ها صرفاً چهره‌های سخنران و مناظره‌گر و پر هیاهویی هستند که صرفا به دنبال هیاهوی رسانه‌ای و برداشت‌های سیاسی ناشی از آن هستند. باید با ایجاد انگیزش برگزاری دوره‌های آموزشی و پخش نمونه‌های موفق صحبت‌های دانشجویی به رفع این مشکل همت گماشت، انجام برنامه‌هایی ولو در گام‌های اول با کیفیت پایین‌تر اما با دخالت خود دانشجوی فعلی در هر دانشگاه به برنامه‌های تشریفاتی که در ظاهر در کوتاه مدت کیفیت بالاتری خواهد داشت اولویت دارد. باید آموزش جدی سخنرانی و مناظره و کرسی‌ها و بحث‌های مربوط صورت بگیرد.
بی‌توجهی اصحاب رسانه
در بررسی برنامه‌های برگزار شده با انبوهی برنامه در تهران و شهرستان‌ها مواجه می‌شویم که از جانب رسانه‌ها و مسئولین مورد توجه قرار نمی‌گیرند، یعنی بعضاً کرسیهای آزاد فکری و آزاداندیشی عمیق دانشجویی و با استقبال بسیار خوب دانشجویی در بعضی نقاط حتی در دانشگاه های اصلی تهران به صورت مداوم صورت می‌گیرد اما به هیچ وجه بازتاب رسانه‌ای جدی نیافته یا ضریب داده نمی‌شود. معضل عدم رؤیت پذیری و بی توجهی رسانه ها از یک سو و عدم توجه برگزار کنندگان کرسی ها از سوی دیگر به تداوم این دور باطل انجامیده است.
کرسیهای آزاداندیشی در وهله نخست باید در مسیری علمی و محققانه به پژوهش‌محوری رهپویان علم و دانش در فضای دانشگاه یاری رساند و از دگر سوی با نهایت ظرافت به نهادینگی هر چه بیشتر فرهنگ نقد کمک کرده و چالشهای سیاست زدگی در جامعه ایران را حل و فصل نمایند.در چند ساله اخیرمتاسفانه فضای عمومی جامعه چنان سیاست زده است که نوع نگاه به کرسیهای آزاد اندیشی نیز دچار چرخش شده و انتظارات سیاسی از کرسیهای آزاد اندیشی بالا رفته و موجد تحت شعاع قرار گرفتن اهداف اولیه آن شده است.لیکن سیاست زدایی هر چه بیشتر کرسیهای آزاد اندیشی با طرح مولفه‌های علمی لازم و ضروری به نظر میرسد زیرا چنانچه این کرسی‌ها در فضایی غیر تخصصی برگزار شوند محمل آفات بیشتری قرار می‌گیرند و در چنین شرایطی رعایت آداب و اهداف اولیه مطروحه در کرسیهای آزاد اندیشی به فراموشی سپرده می‌شود. نقش کرسیهای آزاداندیشی و لزوم نظریه‌پردازی در تحول علوم انسانی نیز آشکار است. امروزه تحول علوم انسانی از یک مسأله و یک راهبرد به یک ضرورت جامعه و نظام تبدیل شده است و اگر کسانی به مدیریت تحول علوم انسانی، نقد و انتقادی داشته باشند، نمی‌توانند اصل این ضرورت را انکار کنند. پس ضرورت این مهم که مقام معظم رهبری بارها در باره آن تذکرات جدی داده‌اند ناگفته پیداست و فاصله گرفتن از مبانی اولیه آن بی شک به جامعه‌ای انفعالی و نقدناپذیر دامن می‌زند.
گزارش- سارا حبیب‌الهی