بازی جوانک ترسو در جاده باریک برجام؛ ایران کنار می‌رود یا آمریکا؟

- «جنیفر ساکی» سخنگوی کاخ سفید در نشست خبری جمعه مدعی شد واشنگتن آماده گفت‌وگوی دیپلماتیک با ایران است، اما در جهت کاهش تحریم‌ها گام برنمی‌دارد. این در حالی است که پیش از این نیز «ند پرایس» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در کنفرانس خبری تلویحاً اشاره کرده بود دولت «جو بایدن»، ممکن است برای پایبند شدن به برجام، سیاست دولت پیشین این کشور در تغییر برچسب تحریمی برخی از نهاد‌های ایرانی را به عقب برنگرداند.

 

همچنین جو بایدن در مصاحبه با شبکه «سی‌بی‌اس» به طور روشن و کوتاه مشخص کرد که آمریکا هیچ کدام از تحریم‌های ایران را لغو نخواهد کرد مگر اینکه ایران «ابتدا غنی سازی اورانیوم را متوقف کند». این اظهار نظر‌ها در حالی از سوی مقامات آمریکایی مطرح شده‌است که ایران طبق قانون مجلس شورای اسلامی به دلیل عدم لغو تحریم‌ها و عدم بازگشت طرف‌های مقابل به تعهدات خود در برجام، اجرای دواطلبانه پروتکل الحاقی و نظارت‌های فراپادمانی را لغو کرد.

این در حالی است که یک‌ماه از ریاست جمهوری بایدن با شعار ایجاد تغییر و سربه راه کردن آمریکای طغیانگر دوران ترامپ می‌گذرد، اما در این مدت نه تنها تحریمی لغو نشده بلکه بایدن تلاش می‌کند از میراث به جا مانده ترامپ نهایت استفاده را ببرد.

 

همان طور که پیشتر بسیاری از کارشناسان گفتند تحریم‌های ترامپ ابزار مناسبی را برای بایدن فراهم کرده تا در بازگشت به برجام به جای در از دوازه وارد شود، حالا این تحریم‌ها جعبه ابزار مذاکرات بایدن و تیم دموکرات‌ها در کاخ سفید را تکمیل‌تر کرده‌است و آن‌ها ادعا می‌کنند این ایران است که باید ابتدا به تعهدات خود بازگردد و در عین حال، همان صحبت‌های ترامپ مبنی بر برنامه موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران نیز را مطرح می‌کنند و معتقد هستند ایران باید اولین گام را برای احیای دوباره برجام بردارد!

در این میان استفان والت به عنوان نظریه پرداز رئالیسم تدافعی و استاد دانشگاه هاروارد با انتقاد از سیاست بایدن نسبت به برجام مدعی شد: چنانچه دولت بایدن روند بازگشت به برجام را با اصرار بر برداشتن گام اول از سوی ایران تخریب کند - آن هم در شرایطی که آمریکا توافق را در سال ۲۰۱۸ و علی‌رغم پایبندی ایران ترک کرده است - این نشانه‌ای خواهد بود مبنی بر اینکه آن‌ها در دیپلماسی به آن اندازه‌ای که ادعا می‌کنند مهارت ندارند! این ادعای والت بدین دلیل است که به عنوان نظریه پرداز رئالیسم تدافعی معتقد است، آنارشی بین المللی (یعنی نظم در عین بی نظمی در روابط بین الملل) خوش‌خیم است و امنیت چندان نایاب نیست.

 

در نتیجه دولت‌ها به جای رفتار تهاجمی تنها در شرایطی که احساس کنند تهدیدی علیه آن‌ها وجود دارد نسبت به آن واکنش نشان می‌دهند و این واکنش نیز اغلب در سطح ایجاد موازنه و بازداشتن تهدیدگر (موازنه تهدید) است لذا از دیدگاه والت پایبندی دوباره آمریکا به برجام یک واکنش منطقی است چراکه تهدید جدی از سوی ایران در قالب برجام متوجه آمریکا نیست، زیرا از دیدگاه رئالیسم تدافعی یکی از مسیر‌های تامین امنیت بین المللی شکل دادن به انواع نهاد‌ها در قالب پیمان‌ها و معاهدات بین المللی است بنابراین رفتار تدافعی مانع از ایجاد ناامنی می‌شود.

اما با توجه به خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های گسترده علیه ایران و در عین بد عهدی اروپایی‌ها به تعهدات خود در مقابل قانون تصویب شده مجلس شورای اسلامی مبنی قانون راهبردی لغو تحریم‌ها می‌توان گفت ایران و آمریکا وارد چیکن گیم یا همان جوانک ترسو شده اند، در این بازی قانون این است که در حین اینکه هیچ‌یک از دو بازیکن تمایلی به تسلیم شدن در مقابل دیگری ندارد، بدترین نتیجه این است که هیچ‌کدام تسلیم نشوند. در این بازی دو راننده به سمت هم در یک امتداد با سرعت زیاد حرکت می‌کنند و یکی باید از مسیر خارج شود وگرنه هر دو با هم برخورد می‌کنند و کشته می‌شوند.

 

در حالتی که یکی از راننده‌ها خود را از مسیر خارج کند، آن راننده بازنده است و او را به خاطر ترسو بودن «جوجه» خطاب می‌کنند؛ و راننده‌ای که در مسیر باقی‌مانده بود برنده اعلام می‌شود. در واقع مطابق این بازی ابعاد حیثیتی بازی بالاست و توقف و ادامه بازی هر دو به نتیجه باخت-باخت منتهی می‌شود. به عبارت دیگر، بازیکنان در شرایط معماگونه‌ای قرار می‌گیرند. اگر به بازی ادامه دهند قطعاً با خطر مرگ یا فلج دائمی روبرو هستند، اگر از بازی کنار بکشند و به حریف امتیاز دهند هر چند ممکن است جانشان را نجات دهند، ولی حیثیت خود را نزد تماشاگران بر باد رفته قلمداد می‌کنند و این هم نوعی مرگ است.

اما از آنجایی که در طول چهارسال گذشته ایران با شدیدترین تحریم‌ها روبرو بوده است به نظر می‌رسد چیزی برای از دست دادن ندارد و در عین حال رهبر انقلاب بر برنامه ریزی برای اداره کشور در شرایط عدم لغو تحریم‌ها تاکید کردند همچنین اگر دولت ایران حتی یک درصد احتمال لغو تحریم‌ها را می‌داد هیچگاه قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها تصویب و اجرایی نمی‌کرد لذا به نظر می‌رسد بایدن باید مانع از تصادفی مرگبار شود هر چند همواره در سیاست پارامتر‌هایی دخیل هستند که ممکن است نتیجه نهایی را تغییر دهند در نتیجه باید منتظر بود و دید که بایدن جوانک ترسو بازی برجام است یا ایران؟