تغییر اقلیم بر منابع آبی ایران چه اثراتی داشته است؟

- سید محمد مهدی میرزایی قمی، رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم در گفت‌وگو با میزان گفت: آسیب‌پذیری منابع آب و حساسیت آن‌ها در برابر تغییرات اقلیم از جمله چالش‌هایی است که در سـال‌های اخیر مورد توجه دولتمردان و دانشمندان قرار گرفته است. تغییر اقلیم بـر کمیـت و کیفیـت منابع آب تاثیر می‌گذارد و نیاز صنایع به آب، کشاورزی و آب شرب را متاثر می‌سازد. با توجه به افزایش میانگین دمای کره زمین تبخیر بیشتر خواهد شد و نیاز به آبیاری افزایش خواهد یافت.

میرزایی قمی در رابطه با موضوع تغییر اقلیم در ایران را گفت: تغییر اقلیم بر چرخه هیدرولوژی، منابع آب قابل‌دسترس، مدت، شدت، الگو و زمان بارش در مناطق مختلف، تغذیه آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیرزمین، وقوع خشک‌سالی و سیل، تهی‌شدن مخازن آب‌های زیرزمینی، تغییر در نرخ تبخیر و تعرق گیاهان، تغییر الگوی جریان آب در زمستان و کاهش ذخایر برفی در کوهستان‌ها، بالاآمدن سطح آب اقیانوس‌ها و دریا، خشک‌شدن قنوات و چشمه‌ها، کاهش دبی چاه‌های عمیق، تغییر جهت جریان آب‌های زیرزمینی و شورشدن آبخوان‌ها تأثیر می‌گذارد. همچنین تغییر اقلیم روی کیفیت آب نیز تأثیر خواهد داشت. با رشد موجودات هوازی در دریاچه‌ها کیفیت منابع آب پایین آمده و هزینه تصفیه آب افزایش پیدا می‌کند.

وی در رابطه با آمار بارندگی در کشور را گفت: آمار‌ها نشان می‌دهد متوسط بارندگی در دنیا ۸۵۰ میلیمتر است، اما میانگین بارش ۵۰ سال اخیر ایران ۲۴۷ میلیمتر برای کل کشور است. این میانگین در تقریبا یک دهه گذشته، به ۲۱۳ میلیمتر برای کل کشور رسیده است. این اعداد نشان می‌دهند که میانگین کلی بارش در ایران در یک دهه، ۱۳ درصد کاهش یافته است. اما این اعداد به‌تن‌هایی عامل موثر بر میزان منابع آب در دسترس نخواهد بود و عوامل دیگری هستند که اوضاع را بیش از پیش بحرانی خواهند کرد.

رییس مرکز ملی هوا وتغییر اقلیم ادامه داد: اثر تغییر اقلیم بر میزان بارش‌ها را می‌توان در سه دسته کلی جای داد: کاهش بارش، افزایش دما و افزایش میزان تبخیر و تغییر پراکندگی بارش.

وی افزود: بسیاری از پژوهشگران با استناد به نتایج پژوهش‌ها و مدل‌سازی ها، کاهش میزان بارندگی در ایران در یک دهه گذشته را تحت تاثیر تغییر اقلیم می‌دانند. در برخی پژوهش‌ها و مدل‌سازی‌ها پیش‌بینی می‌شود که در صورت افزایش ۲.۵ (دو و نیم) درجه‌ای دمای زمین، میزان بارش‌ها در ایران تا ۳۵ درصد کاهش یابد.

همچنین در رابطه با بارش‌ها در کشور گفت: در فاصله سال‌های ۱۳۴۷ تا ۱۳۹۵ میانگین دمای کشور با شیبی حدود ۰.۴ (چهار دهم) درجه سلسیوس بر دهه افزایش یافته است. تغییرات بارش در دوره مورد بررسی، نشان از کاهش آن با شیب ۱۱ میلیمتر بر دهه دارد. بارش در شمال غرب و غرب کشور به‌شکل معنی‌داری کاهش یافته است. افزون بر این، تبخیر و تعرق پتانسیل (نیاز آبی بالقوه) با شیب ۵۴ میلیمتر بر دهه افزایش یافته است. از سال ۱۳۸۴ تاکنون، نمایه خشکسالی دهه‌ای کشور منفی بوده و از آن زمان تاکنون، کشور با خشکسالی انباشت‌شده مواجه بوده است.

میرزایی قمی گفت: همه این‌ها نشان‌دهنده کاهش سرانه آب در دسترس است که افزایش جمعیت در این بازه زمانی آثار آن را تشدید کرده است. مطالعات نشان می‌دهد بیشترین کاهش بارش و افزایش دما در زاگرس و شمال غرب کشور رخ خواهد داد و در مناطقی نیز، بارش‌ها به‌شکل ناگهانی یا سیل‌آسا خواهد بود.

رییس مرکز ملی هوا وتغییر اقلیم بیان کرد: پژوهش‌های بسیاری نشان می‌دهند حتی در صورت کاهش نیافتن میزان بارش‌ها، رویداد‌های شدید اقلیمی رو به افزایش خواهد گذاشت و به‌جای بارش‌های پراکنده، بارش‌هایی ناگهانی و سیل‌آسا پس از دوره‌های خشک رخ خواهد داد که نه‌تن‌ها قابل استفاده نخواهد بود، بلکه باعث بروز سیلاب و خسارت خواهد شد؛ همچنان که در یک دهه گذشته، این رخداد‌ها در ایران افزایش قابل‌توجهی داشته است. این مورد آخر همان فاکتور سوم یا تغییر پراکندگی بارش است که آثار منفی بسیاری بر اکوسیستم‌های کشور و در نتیجه، شکل زیست انسانی در ایران خواهد گذاشت.

میرزایی قمی در پایان ادامه داد: راه گریز از آثار منفی، کاهش دسترسی به آب، مدیریت منابع آب و شکل استفاده از آن‌ها و به‌کار‌گیری سیاست‌های تطبیقی با تغییر اقلیم است. در این بین، پایدار‌سازی وضعیت منابع زیر‌زمینی آب به‌عنوان منابع اضطراری آب اهمیت بسیاری دارد. یکی از راه‌های اصلی مدیریت و پایدارسازی منابع آب در بخش کشاورزی، که بخش بزرگی از آب در دسترس در ایران را مصرف می‌کند، بهینه‌سازی مصرف آب در این بخش و کاهش مشاغل و وابستگی اقتصادی به کشاورزی است. از جمله سیاست‌هایی که در این زمینه توصیه می‌شود کاهش سطح زیر‌کشت محصول از طریق بهبود بهره‌وری تولید، کشت گلخانه‌ای کم‌مصرف، تغییر الگوی کشت به سمت محصولات کم‌مصرف و واردات مواد غذایی است.