نزاع داغ در قره باغ؛ نگاهی به زمینه، دلایل و نتایج احتمالی دور جدید درگیری‌ها میان ایروان و باکو

– دور جدید درگیری‌ها میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان که در روز‌های ۲۲ تا ۲۴ تیر در حد بالا در جریان بود، مناقشه‌ای ریشه دار است که بروز مجدد آن علاوه بر تحریک احساسات داخلی، نگرانی‌های زیادی را در دو سطح منطقه‌ای و بین المللی سبب شده است.

دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان از سال ۱۹۸۸ و در بحبوهه فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، به مناقشه‌ای جدی در مورد منطقه کوهستانی «ناگورنو قره باغ» - منطقه‌ای ارمنی نشین در خاک جمهوری آذربایجان - برخوردند.

مناقشه‌ای که در ۳۲ سال اخیر بار‌ها این دو کشور را وارد درگیری نظامی کرد و جان بیش از ۳۰ هزار نفر را نیز گرفت.

درگیری‌های نظامی میان دو کشور در حالی در این سال‌ها ادامه داشته که طرفین در سال ۱۹۹۴ پیمان آتش بسی را امضا کردند که تاکنون بار‌ها نقض شده است.

علت نقض آن نیز به مفاد آتش بس مذکور بر می‌گردد؛ براساس این آتش بس «ناگورنو قره باغ» و مناطق اطراف آن تحت کنترل ارمنستان درآمد؛ باکو با وجود پذیرش توافقنامه مذکور، همچنان به کنترل این منطقه امیدوار است.

چرا باکو و ایروان مجددا وارد مناقشه نظامی شدند؟

تعیین آغازگر درگیری‌های میان این دو کشور، به دلیل اتهام زنی طرفین به یکدیگر با قطعیت ممکن نیست اما آنچه که تا حدی در این دور می‌تواند به عنوان اقدام محرک معرفی شود، درگیری مرزی دو طرف در یکشنبه هفته گذشته بود.

با نگاهی به این عامل و بحث‌های طرفین در ادامه، می‌توان به این نتیجه رسید که درگیری این دوره بیش از انگیزه‌های سیاسی ناشی از اشتباهی انسانی بوده است.

هرچند نمی‌توان انگیزه‌های سیاسی جمهوری آذربایجان را از رکود مذاکرات با توجه به نگاه این کشور به حق «کنترل ناگورنو» قره باغ نادیده گرفت البته انگیزه‌های سیاسی ارمنستان نیز قابل توجه هستند؛ مهم‌ترین این انگیزه ها، پیامد‌های جنگ دو کشور در سال ۲۰۱۶ است.

کدام کشور بیشترین آسیب را دید؟

آنچه سبب شده تا دور جدید درگیری میان دو کشور سبب بروز نگرانی‌های عمده شود، میزان تلفات آن است که در درگیری‌های جسته و گریخته چهار سال اخیر بی سابقه بوده است.

سهم بالای جمهوری آذربایجان را در تلفات ۱۶ نفره نظامی این درگیری‌ها که شامل یک ژنرال ارتش این کشور نیز می‌شود، باید دلیل اصلی طرح نام جمهوری آذربایجان به عنوان آسیب دیده‌ترین طرف این درگیری دید.

البته استفاده از تانک، پهپاد و توپخانه در این دور از درگیری برخلاف ادوار دیگر که عمدتا با تیراندازی محدود مرزی در رده‌های پایین سلسله مراتب نظامی پایان می‌یافت، نکته مهمی است که در بررسی تحولات این منطقه نباید از نظر دور بماند.

پایان این دور از درگیری‌ها چیست؟

در این بحث باید به روابط دو کشور در سال‌های اخیر توجه داشته باشیم که عمدتا شاهد رشد مناسبات به موازات کاهش تنش‌های مرزی بوده و انتظار می‌رود روند دسترسی به توافق را آسان‌تر کند.

سازمان ملل، اتحادیه اروپا، سازمان امنیت و همکاری اروپا، ناتو و همچنین سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) از جمله سازمان‌های بین المللی هستند که نگرانی خود را از نقض آتش بس نشان داده و از طرفین خواستند هرچه سریع‌تر از درگیری دست بکشند.