فضاسازی رسانه‌ای جایگزین حقیقت‌یابی سازنده در ماجرای ادعایی هریرود
- حدود سه هفته پیش خبری در برخی رسانه‌های افغانستان منتشر شد مبنی بر اینکه «نیرو‌های مرزبانی ایران حدود ۵۰ تبعه افغانستان را هنگام عبور از مرز، ابتدا مورد ضرب و شتم قرار داده و سپس آن‌ها را به آب رودخانه هریرود انداختند که تعدادی از آنان غرق شده و تعدادی نیز نجات یافته‌اند.»
پس از انتشار این خبر مسئولان دولتی افغانستان خواستار پیگیری جدی این موضوع از سوی مقامات جمهوری اسلامی ایران شده و چنانچه «محمد حنیف اتمر» سرپرست وزارت خارجه افغانستان در صفحه فیس‌بوک خود اعلام کرد، هیاتی را برای بررسی این حادثه تعیین کردند. بدنبال واکنش دولت افغانستان، وزارت امور خارجه و مرزبانی ناجا طی اظهارنظر‌های جداگانه ضمن عرض تسلیت به مردم و دولت افغانستان، هرگونه درگیری با این مهاجرین را رد کرده و با اسناد و مدارک روشن، محل وقوع این حادثه تلخ را نه در خاک کشورمان که در آن سوی مرز و در خاک افغانستان اعلام کردند.
در این باره و به خصوص با توجه به نوع موضع‌گیری و مواجهه دولت افغانستان که تحت تاثیر فضاسازی عناصر فرصت طلب و تفرقه افکنی رسانه‌های معاند، فضای دیپلماتیک میان دو کشور همسایه و برادر را متشنج کرده است، نکات مهمی وجود دارد که توجه به آن ضروری است.
اول اینکه ایران حدود ۱۶۰ کیلومتر مرز مشترک رودخانه‌ای (هریرود) با افغانستان دارد که هردو کشور نسبت به حفظ آن دارای مسئولیت برابر هستند لذا هرگونه رخداد مرزی باید با ارزیابی نقش و وظایف هردو کشور مورد توجه قرار بگیرد.
بر این اساس مسئولیت عبور غیر قانونی اتباع افغانستانی از مرز مشترک بر عهده مرزبانی این کشور است که باید در قبال آن پاسخگو باشد. تاکنون هیچ یک از رسانه‌هایی که رپرتاژ ویژه این رخداد را برعهده گرفته اند کوجکترین اشار‌های به کوتاهی مرزبانی افغانستان نسبت به اجرای وظایف خود نکرده‌اند.
نکته آنکه در سه سال گذشته نیرو‌های مرزبانی افغانستان دست کم ۵۴ پاسگاه مرزی (که حتی هزینه احداث بسیاری از آن‌ها در سال‌های گذشته از سوی دولت ایران تامین شده است) را تخلیه کرده که متاسفانه موجب استقرار گروه‌های تروریستی و قاچاقچیان در این مناطق شده است. علی رغم اعتراضات رسمی و مکرر دولت ایران به شرایط حاکم در مرز‌های مشترک، دولت افغانستان هیچ اقدام موثری در این خصوص انجام نداده است.
دوم اینکه جمهوری اسلامی ایران مطابق قانون مرزبانی موظف به بازگرداندن مترددین غیر قانونی به کشورشان است و در این خصوص نیز نه تنها اقدامی برخلاف قوانین جاری رخ نداده بلکه ایران از حق قانونی خود برای دستگیری و مجازات این افراد نیز چشم پوشی کرده است.
از سویی در حال حاضر عمق و سرعت آب در رودخانه هریرود به دلیل افزایش بارندگی‌ها و باز شدن دریچه سد سلما از سوی افغانستان افزایش یافته و عبور از رودخانه را دشوار و خطرناک نموده است. بر این اساس ریسک عبور غیر ایمن از رودخانه متوجه افرادی است که به این اقدام مبادرت نموده اند. از سوی دیگر؛ با توجه به شیوع کرونا در افغانستان و رایگان شدن درمان این بیماری برای اتباع افغانی در ایران و علیرغم تشدید کنترل‌های مرزی، تردد‌های غیرمجاز اتباع افغانستانی در شرق کشور افزایش یافته و ضرورت کنترل بیشتر مرز را اجتناب ناپذیر نموده است.
در این چارچوب، چنانچه گزارش ناجا تصریح دارد، به این افراد بدون هیچ‌گونه درگیری، ضرب و شتم یا تیراندازی اعلام می‌شود که ورود آن‌ها به خاک ایران به دلیل طی نکردن تشریفات رسمی، غیرقانونی بوده و لذا آن‌ها باید به کشور خود بازگردند.
سوم اینکه با توجه به فقدان هر گونه نشانه و قرینه مستندی که نشان دهنده غرق شدن اتباع افغانستانی در منطقه مرزی ذکر شده باشد، مسئولین ایرانی بلافاصله پس از انتشار رسانه‌ای واقعه مورد ادعا، طی یک یادداشت رسمی به دولت افغانستان پیشنهاد تشکیل کمیسیون مشترک جهت بررسی ابعاد این حادثه را ارائه کردند که متاسفانه با واکنش سرد و غیر مسئولانه طرف افغانستانی روبرو شد.
این مسئله دست کم دو موضوع را کاملا روشن می‌کند که اولا اگر ایران به عدم قصور خود مطمئن نبود هیچگاه چنین پیشنهادی نمی‌داد و ثانیا اگر قصور نیرو‌های ایرانی برای دولت افغانستان مسجل بود، هیچ دلیلی برای پاسخ دیرهنگام آن‌ها به این پیشنهاد رسمی دولت ایران وجود نداشت؛ بنابراین با توجه به آنچه گفته شد و نیز اعلام آمادگی مرزبانی ایران برای بررسی مشترک مدارک و مستندات مورد ادعای طرف افغانستانی تداوم فضا سازی در کنار تعلل در پاسخ به پیشنهاد صریح جمهوری اسلامی ایران برای تشکیل کمیته مشترک بررسی، هیچ توجیهی نداشته و نه تنها به حل موضوع کمکی نمی‌کند که موجب شکل گیری سوء تفاهم در روابط گرم و دوستانه دو کشور خواهد شد.
چهارم اینکه فضاسازی‌های اخیر که دولت افغانستان نیز تلاشی برای خاموش نمودن آن بعمل نیاورده در حالی رخ داده که جمهوری اسلامی ایران در شرایط دشوار شیوع کروناوبر خلاف رویه همه کشور‌های درگیر در دنیا ازابتدای فراگیری این بیماری رسما اعلام کرد که کلیه مهاجرین (اعم از مهاجرین افغانستانی) ساکن در ایران هستند را به مانند اتباع ایرانی به صورت رایگان تحت درمان قرار می‌دهد.
البته این مسئله کاملا برای دولت و ملت افغانستان روشن است که توجه ویژه جمهوری اسلامی ایران به مهاجرین افغانستانی هیچ مثل و مانندی در دنیا ندارد و آن‌ها از تمام امکانات داخل کشور، همانند یک شهروند تابعه برخوردار هستند. دستور رهبرمعظم انقلاب در خصوص تحصیل رایگان فرزندان مهاجرین افغانستانی که بسیاری از آن‌ها حتی حضوری غیرقانونی در کشور ما دارند، تنها یک نمونه از این مدعا است.
چشم بستن بر روی رفتار‌های انسانی ایران با مهاجرین، بویژه اتباع افغانستانی که جمعیت قابل توجهی در داخل ایران دارند نه تنها عجیب بوده که با مقوله حسن همجواری و روابط خوب بین دو کشور هیچ تناسبی ندارد و عملا ریختن آب به آسیاب کسانی است که هیچ علاقه‌ای به مردم ایران و افغانستان نداشته و منافع خودرا در ایجاد اختلاف بین دو کشور جستجو می‌کنند.
بدون شک حل و فصل ادعای مطرح شده در مورد غرق شدن گروهی از اتباع افغانستان در رودخانه مرزی با ایران تنها با تداوم حسن نیت وکمک به بررسی کارشناسی موضوع از سوی کمیته حقیقت یاب مشترک میسر خواهد بود. اجازه دادن به تداوم فضاسازی‌های رسانه‌ای از سوی عناصر مغرض نه تنها کمکی به کشف حقیقت نخواهد کرد بلکه موجب پیچیده‌تر شدن موضوع و تاثیرگذاری غیر سازنده آن بر روابط گرم و دوستانه دو ملت خواهد شد.