لزوم مدیریت ساخت آبشخورها در طبیعت/ شمشیری دولبه در حیات وحش
- ساخت آبشخور برای وحوش این روز‌ها طرفداران بسیاری در میان مردم پیدا کرده. کمپین‌هایی برای جمع‌آوری اعانه مردمی تشکیل شده و طرح‌هایی نوشته شده که از نهاد‌های بین‌المللی برای ساخت آبشخور در زیستگاه‌های کشور اعتبار جذب می‌کنند. اما آیا ساخت آبشخور بدون بررسی‌های کارشناسانه در جای جای یک زیستگاه آن گونه که جلوه می‌کند کمکی در حق وحوش است یا بر خلاف ظاهرش می‌تواند آسیب‌رسان باشد؟
محمدعلی یکتانیک، کارشناس و فعال محیط زیست در این باره به میزان می‌گوید: مطلوب‌ترین توجیه برای ساخت آبشخور زمانی است که منابع آبی یک منطقه که توسط حیات وحش منطقه شناخته شده‌اند نیاز به احیا داشته باشند. در این حالت مجاز هستیم با استفاده از تلمبه بادری و حوضچه و یا حتی تانکر این چشمه‌ها را احیا کنیم تا حیات وحش، منطقه را به دلیل نبود منبع آبی ترک نکرده و اکوسیستم منطقه حفظ شود.
وی ادامه می‌دهد:، اما در صورتی که تصمیم داشته باشیم در مناطقی که منبع آبی وجود ندارد و حیات وحش آن منطقه را به عنوان منطقه دارای منبع آبی نمی‌شناسند آبشخوری بسازیم دو ریسک بزرگ پیش رو داریم: یکی اینکه خواسته یا ناخواسته با چنین کاری، علفخواران و گوشتخواران را جذب منطقه‌ای که در آن آبشخور ساخته شده خواهیم کرد و اکوسیستم زیستگاه را بر هم خواهیم زد؛ بنابراین باید بررسی‌های کارشناسی دقیق صورت بگیرد تا بدانیم ایجاد یک منبع آبی جدید در یک منطقه می‌تواند کارکرد حفاظتی داشته باشد یا نه؟
یکتانیک یادآور می‌شود: دوم اینکه با ساخت چنین آبشخوری ممکن است ناخواسته کمین‌گاهی مناسب برای شکارچیان ایجاد کنیم. به عنوان مثال اگر در ارتفاعات کوهستان، در نقطه‌ای که به دشت مشرف است و از بالا راه فرار دارد، آبشخوری بسازیم، شکارچی می‌توان برای شکار حیات وحش کمین کرده و از طرفی به دشت اشراف داشته باشد تا از عدم حضور محیط‌بانان اطمینان حاصل کند و در صورت مشاهده گشت یگان حفاظت محیط زیست به راحتی متواری شود. به همین دلیل جانمایی آبشخور اهمیت زیادی دارد تا به کمین‌گاه شکارچیان و تله حیات وحش تبدیل نشود.
این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه یکی از موارد سوء استفاده از آبشخورها در قرق‌های اختصاصی است می‌گوید: به عنوان مثال در یکی از قرق‌های خصوصی استان یزد در مجاورت منطقه حفاظت‌شده کالمند بیش از ده آبشخور ساخته شده بی‌آنکه در داخل منطقه کالمند حتی یک آبشخور ساخته باشد. طبیعی است که حیات وحش منطقه حفاظت‌شده کالمند جذب قرق اختصاصی مجاور می‌شوند تا از این منابع آبی غنی استفاده کنند: جایی که قرقداران با آماربرداری از آن‌ها مدعی می‌شوند که جمعیت حیات وحش در نتیجه تکثیر و پرورش افزایش پیدا کرده و سازمان حفاظت محیط زیست در واکنش به این افزایش جمعیت مجوز شکار صادر می‌کند. در واقع قرق‌های اختصاصی با ایجاد تله‌های آبی، حیات وحش را به کام مرگ جذب می‌کنند.
سید مهدی کاظمی، محقق و کارشناس زیست‌شناسی هم در این باره به میزان می‌گوید: متاسفانه شاهدیم که به جای استفاده از تانکر و حوضچه و اضافه کردن منابع آبی به زیستگاه‌ها با لوله‌کشی از چشمه‌ها و منابع آبی زیستگاه، چند آبشخور جدید ایجاد می‌کنند که آسیبی جبران‌ناپذیر به زیستگاه است و از بین بردن منبع آبی موجود در زیستگاه.
وی ادامه می‌دهد: به عنوان مثال از چشمه‌های موجود در پارک ملی تندوره و پارک ملی خبر، انشعاباتی گرفته شده و آبشخور‌هایی ساخته شده که می‌توانند تدریجا مرگ سرچشمه را رقم بزنند. با کم شدن تدریجی آب چشمه اصلی، حیات وحشی که آن منطقه را به دلیل برخورداری از چشمه می‌شناختند تدریجا منطقه را ترک کرده و پراکنده می‌شوند که این مصداق بارز تغییر در اکوسیستم منطقه است.
این محقق اضافه می‌کند: یکی دیگر از مخاطرات گرفتن انشعاب از چشمه‌ها این است که در صورت شیوع بیماری و آلوده شدن چشمه اصلی، این آلودگی به آبشخور‌های دیگر منتقل شده و جمعیت بیشتری از حیات وحش را بیمار می‌کند.
بدین ترتیب به نظر می‌رسد سازمان حفاظت محیط زیست باید ساز و کاری برای مدیریت و ساماندهی کارشناسانه و بهینه آبشخور‌هایی فراهم کند که با استفاده از کمک‌های مالی دوستداران طبیعت در داخل و خارج کشور ساخته می‌شوند.