ماهی کور چیست؟/کشف بزرگترین زیستگاه ماهی‌ای که بیشتر از پوزپلنگ در معرض خطر است
به گزارش خبرنگار گروه جامعه ، کپورماهی کور ایران یکی از ماهی‌های بومی منحصربه‌فرد ایران است که به خانواده کپورماهیان از راسته کپورماهی‌شکلان تعلق دارد. این ماهی همان‌طور که از نامش برمی‌آید فاقد چشم بوده و همراه گونه کور دیگری از رفتگرماهیان در غار لون زندگی می‌کند.
کپورماهی کور ایرانی یکی از گونه‌های کمیاب و بومی ایران و فقط لرستان است که در دنیا گونه‌ای است منحصربه‌فرد که در غاری واقع در استان لرستان زندگی می‌کند و اولین "غارماهی" حقیقی جهان است و اولین بار ژئولوژیست دانمارکی در سال ۱۹۳۷ ضمن مسافرتی که به ایران داشت کشف و مطالعاتی بر روی این گونه انجام داد.
این محقق دانمارکی هفت نمونه از این ماهی را در شش مهرماه سال ۱۹۳۷ در آن محل گردآوری کرد تا به مطالعاتی دربارهٔ آن بپردازد و امروز نمونه‌هایی از این گونه در موزه جانورشناسی کپنهاگ در دسترس علاقه‌مندان است که این امر به نوبه خود جالب و البته جای تامل دارد.
این ماهی فاقد قدرت بینایی بوده و کاملاً کور است و در حال حاضر هیچگونه آثاری از چشم خارجی در آن‌ها مشاهده نمی‌شود.
این ماهی با نام فارسی "ماهی کور غار" از خانواده کپور ماهیان است که حوضه پراکندگی آن "فقط" در استان لرستان و در محل یک غار است.
کم‌رنگی با بی‌رنگی این ماهی به قدری است که رگ‌های خونی از زیر پوست دیده می‌شود. نمونه‌های موجود در محلول‌های نگهدارنده مانند الکل و فرمالین که در موزه نگهداری می‌شود به سفید مایل به زرد تغییر رنگ می‌دهند. حداکثر اندازه در نمونه‌های بدست آمده تا ۵۵ میلی‌متر گزارش شده‌است. گونهٔ ماهی کور ایرانی تاکنون تنها از غار ماهی کور در تنگ هفت لرستان در ایران یافت شده‌است.
زیستگاه این ماهی در آب‌های زیرزمینی است. در غار ماهی کور به دلیل اینکه دهانهٔ این غار به سطح آب‌های زیرزمینی اتصال دارد، این امکان را به وجود آورده که ماهی کور در طول شب‌ها به نزدیکی سطح آب در دهانهٔ غار می‌آید.
عمر این ماهی در طبیعت مشخص نیست، ولی در محیط اکواریوم حدود ۱۸ تا ۲۴ ماه عمر می‌کند. همچنین تولید مثل این ماهی نیز ناشناخته باقی‌مانده است.
ماهی کور ارزش خوراکی و صنعتی برای انسان ندارد. این ماهی به دلایل گوناگونی از سال ۱۹۹۰ در لیست قرمز قرار گرفته‌است و در حال حاضر یکی از حیوانات در معرض خطر شناخته شده و از نظر اتحادیه جهانی حفاظت از گونه‌های جانوری حتی بیشتر از یوزپلنگ ایرانی در معرض خطر و نیاز به حفاظت‌های شدید قرار دارد.
اهمیت غار ماهی کور لرستان ازآنجاست که تا سال ۱۹۳۸ وجود هیچ ماهی غار زی از آسیا گزارش نشده بود و برای اولین بار وجود این ماهی در آسیا و از استان لرستان گزارش شدبنابراین گزارش ماهی‌های کور در ابتدای مراحل جنینی دارای چشم بوده، ولی بعد از مدتی با فعال شدن ژنی در این ماهیان شبکیه، مردمک و عدسی چشم آن‌ها تحلیل رفته و حفره و کاسه چشم این ماهیان با بافت‌های اطراف پر می‌شود.
اهمیت غار ماهی کور لرستان واقع در روستای «لون» بخش پاپی ازآنجاست که تا سال ۱۹۳۸ وجود هیچ ماهی غار زی از آسیا گزارش نشده بود و برای اولین بار وجود این ماهی در آسیا و از استان لرستان گزارش شد.
همچنین به‌نوعی می‌توان تنها اثر طبیعی ملی لرستان را اولین «غار ماهی» حقیقی جهان دانست که اولین بار توسط ژئولوژیست دانمارکی در سال ۱۹۳۷ کشف شد.
جاده‌ای که جام ماهی کور را در معرض خطر قرار داد
و، اما غار ماهی کور در منطقه تنگ هفت و در نزدیکی رودخانه سزار به عنوان یکی از سرشاخه‌های دز قرار دارد و پیش از این تنها راه دسترسی به این محل از طریق قطار و راه‌آهن میسر بود و این موضوع باعث شده بود تا کسانیکه قصد رفتن به محل غار ماهی کور رادارند مجبور باشند فاصله‌ای چندین کیلومتری را پیاده طی کنند و همین موضوع دسترسی به این غار را محدود کرده بود.
این در حالی است که احداث جاده دسترسی به سد بختیاری در نزدیکی تنها اثر طبیعی ملی لرستان و عبور آن از ۵۰۰ متری غار ماهی کور، مسیر دسترسی عموم مردم به این غار منحصربه‌فرد ایجاد و تسهیل کرده و افراد به راحتی می‌توانند از مسیر آزادراه و این جاده فرعی به زیستگاه ماهی کور دسترسی پیدا کنند.
کشف زیستگاهی دیگر از ماهی کور در ایران
بسیاری بر این باور بودند که زیستگاه این ماهی فقط لرستان است اما زیستگاهی دیگر نیز از ماهیان کور نیز در زیر رشته کوه های زاگرس با تلاس محققان اثبات شد.
سید حامد موسوی ثابت عضو هیات علمی گروه شیلات دانشگاه گیلان در تحقیقی دو ساله با همکاری صابر وطن دوست عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل، پروفسور ماتیاس گیگر و پروفسور یورگ فریهوف از محققان برجسته آلمانی، ضمن گزارش یک زیستگاه جدید برای ماهیان کور ایرانی، با انتشار نتایج ژنتیکی بر ماهیان مورد مطالعه، وجود یک سفره آب زیرزمینی عظیم در زیر رشته کوه‌های زاگرس را اثبات کردند.
این سفره آب زیرزمینی با طول شناخته شده حدود حداقل ۳۱ کیلومتر و حداکثر ۱۶۲ کیلومتر (در خط مستقیم که احتمالا چندین برابر این فاصله در حالت واقع است) بزرگترین زیستگاه زیرزمینی شناخته شده ماهیان در جهان است؛ این زیستگاه اولین زیستگاه در جهان با سه گونه ماهی کور است و تنها یک زیستگاه غیر از آن در کشور چین با این تنوع و غنای گونه‌ای تاکنون شناخته شده است.
موسوی ثابت تاکید کرد تا به امروز در ایران چهار گونه ماهی کور غارزی شناسایی شده اند که منحصر به کشورمان هستند و در هیچ نقطه دیگر دنیا وجود ندارند.
تحقیقات یک دهه اخیر این محقق ماهی شناس دانشگاه گیلان در منطقه غرب کشور و در منابع آبی حوضه زاگرس منتج به کشف دو گونه از چهار گونه مذکور شده و دو گونه دیگر توسط محققان خارجی در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی کشف و توصیف شده بودند.
کشف بزرگترین زیستگاه زیرزمینی ماهیان کور جهان در ایران
با توجه به اهمیت بالای این نوع ماهیان، بنظر می‌رسد این گونه‌ها بایستی در اولویت حفاظتی سازمان حفاظت محیط زیست قرار گیرند و نقشه راه حفاظت تنوع گونه‌ای کشور بر این اساس اصلاح شود.
نتایج این تحقیق بین المللی در شماره اخیر مجله ماهی شناسی کاربردی (Journal of Applied Ichthyology) در کشور آلمان منتشر شده است.
به گزارش خبرنگار میزان، تنها یک‌هزارم ماهی‌های موجود در جهان کور هستند و این نادر بودن باعث بالا رفتن اهمیت ماهی کور است و ازآنجاکه وجود این ماهی‌ها دستمایه‌های مهمی برای تحقیقات محققان است بسیار حائز اهمیت و ارزشمند محسوب می‌شود.