کاهش ۴۴ درصدی کربن سیاه؛ کاهش ۲۱ درصدی کل ذرات معلق
به گزارش خبرنگار گروه جامعه ، در سال جاری تا روز پانزدهم بهمن‌ماه تعداد روز‌های آلوده به ۵۶ روز رسیده است، درحالی‌که این تعداد در دوره مشابه سال گذشته ۹۳ روز بود.
امسال در هیچ روزی کیفیت هوا به شرایط ناسالم نرسید، درحالی‌که سال گذشته ۵ روز هوا ناسالم برای همه افراد جامعه تشخیص داده شد. این تغییرات قابل‌توجه در کیفیت هوای شهر، متأثر از عواملی فراتر از تغییرات جوی است و گزارش علمی و مستندی که از سوی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران تهیه شده است نشان میدهد که اجرای طرح کاهش (کنترل آلودگی هوای شهر) چه اثراتی بر بهبود کیفیت هوا داشته است.
بر اساس این گزارش، با اجرای مرحله دوم طرح کاهش در فصل پاییز سال جاری نسبت به پاییز سال گذشته، غلظت آلاینده کربن سیاه که توسط وسایل نقلیه تولید می‌شود، با کاهش ۴۴ درصدی همراه بوده است.
این گزارش همچنین نشان میدهد که میزان افزایش غلظت ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون در پاییز سال جاری نسبت به سال گذشته ۲۱ درصد کاهش یافته است.
مرحله دوم طرح کاهش از ابتدای پاییز امسال آغاز شده و مهم‌ترین محور آن، کنترل فراگیر و شبانه‌روزی معاینه فنی خودروها بوده است. اجرای این طرح باعث شد که میزان مراجعات به مراکز معاینه فنی نسبت به سال ۹۶ بالغ‌بر ۲۰ درصد و نسبت به سال ۹۵ بالغ‌بر ۵۰ درصد افزایش یابد.
طبق آمار ستاد معاینه فنی، پس از آغاز مرحله دوم طرح کاهش، تعداد مواردی که خودروها در آزمون رد و نیازمند مراجعه مجدد می‌شوند، از ۷ درصد به ۳۰ درصد رسیده است. این موضوع نشان میدهد که طرح کاهش توانسته است خودرو‌های آلاینده‌ای را که تا پیش‌ازاین برای دریافت معاینه فنی مراجعه نمی‌کردند، نیز به مراجعه و تعمیر و کاهش آلایندگی خودرو ترغیب کند.
متن گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در ادامه می‌آید:
تأثیرات ملموس اجرای طرح‌های کاهش آلودگی هوا
شهر تهران به چندین علت نظیر جمعیت بسیار، وسعت، صنایع و ادارات دولتی و غیردولتی، شرایط توپوگرافی و اقلیمی و همچنین استقرار در میان رشته‌کوه‌ها، از شرایط خاصی نسبت به سایر شهر‌های کشور برخوردار است. وجود مراکز عمده کار و تجارت به همراه مراکز سیاسی در شهر تهران باعث می‌شود تا در طول روز جمعیت آن به علت ورود کارمندان و کارگران ساکن در شهر‌های مجاور چندین میلیون افزایش یابد که این تعداد از جمعیت اغلب شهر‌های بزرگ کشور نیز افزون است؛ بنابراین میزان جابجایی بار و مسافر در پایتخت بسیار فراتر از سایر کلان‌شهر‌های کشور است که این امر مستلزم استفاده از میلیون‌ها خودروی شخصی و عمومی و همچنین سایر روش‌های حملونقل است. تمام شرایط مذکور باعث می‌شود تا پتانسیل بالایی برای تولید و تجمیع آلاینده‌های هوا در این شهر فراهم شود. یکی از شاخص‌های نشانگر این امر، افزایش سریع میزان آلایندگی پس از روز‌ها و ساعات پاک و سالم به لحاظ کیفیت هوا است و طی سالیان گذشته در بسیاری موارد شاهد بوده‌ایم که پس از چندین ساعت پایداری شرایط جوی، به‌سرعت کیفیت هوا از شرایط مطلوب به شرایط نامطلوب رسیده است.
بی‌تردید بروز شرایط جوی مناسب برای تهویه هوا در شهر تهران امری بدیهی است و این امر نه‌تن‌ها در کلان‌شهر تهران بلکه در بسیاری از شهر‌های بزرگ و مدرن دنیا نیز صدق می‌کند. بااین‌وجود کنترل آلودگی از منبع انتشار آن نقشی بسیار مهم در این زمینه دارا است، چنانچه در شهر‌های بزرگ و موفق دنیا در زمینه کاهش آلودگی هوا نیز این امر ثابت شده است.
روش‌هایی مانند از رده خارج کردن خودرو‌های فرسوده، حذف موتور‌های کاربراتوری، نصب کاتالیست و فیلتر‌های ذرات و دوده در خروجی وسایل نقلیه و صنایع، ایجاد مناطق کم انتشار و اهمیت دادن به معاینه فنی انواع وسایل نقلیه به همراه ترویج استفاده از حملونقل عمومی و در سال‌های اخیر گرایش به حملونقل پاک، ازجمله راهکارهای کاهش آلودگی هوا است.
یکی از شواهد موفق بودن کنترل آلودگی خودروها در شهر تهران مربوط به دهه هشتاد است. در سال‌های ابتدایی این دهه باوجودآنکه آلاینده مهم ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون اندازه‌گیری نمی‌شد، کیفیت هوا در بسیاری از روز‌های سال به لحاظ آلاینده مونواکسید کربن در شرایط نامطلوب قرار می‌گرفت، چنانچه در سال ۱۳۸۱ تعداد روز‌های آلوده به‌موجب این آلاینده ۱۶۳ روز بود. این در حالی است که پس از اجباری شدن بهبود استاندارد خودرو‌های سواری و الزام نصب کاتالیست بر روی آن‌ها، میزان انتشار این گاز آلاینده بسیار کاهش یافت و برای مثال در سال‌های اخیر حتی یک روز به‌موجب این آلاینده در شرایط ناسالم قرار نداشته است و در بیشتر روز‌های سال با کیفیت پاک به لحاظ آن، روبرو بوده‌ایم و در حال حاضر همین اتفاق برای آلاینده دی‌اکسید گوگرد نیز صدق می‌کند؛ بنابراین حرکت به سمت روش‌های مورد وثوق بین‌المللی باید در دستور کار شهروندان و مسئولان قرار گیرد.
ازجمله موارد مورد تأکید در سال‌های اخیر انجام معاینه فنی وسایل نقلیه اعم از شخصی، موتورسیکلت و ماشین‌های سنگین دیزل است و برای تشویق شهروندان به کاهش آلایندگی وسایل نقلیه خود، هزینه ورود به محدوده طرح ترافیک برای خودرو‌های دارای معاینه فنی برتر، با تخفیف ۲۵ درصدی در نظر گرفته شده است. همچنین سعی بر این است که به جای اهمیت به شماره پلاک جهت ورود به مرکز شهر، میزان آلایندگی ملاک قرار گیرد.
یکی از نکات کلیدی در مورد خودرو‌های سواری شهر تهران این است که کمتر از ۱۰ درصد خودرو‌های سواری، دارای استاندار‌های قدیمی و به‌عبارت‌دیگر کاربراتوری و یا فرسوده هستند، ولی با توجه به اندازه‌گیری‌های صورت گرفته، هر خودروی سواری با استاندارد قبل از استاندارد یورو، بیش از ۲۰ برابر یک خودرو با استاندارد یورو ۲ تولید آلودگی می‌کند. به تعبیری دیگر خودرو‌های کاربراتوری موجود که کمتر از ۱۰% خودرو‌های سواری هستند، معادل ۹۰% کل سواری‌های موجود در شهر موجب انتشار آلودگی می‌شوند. همچنین باید توجه داشت که برخی از آلاینده‌های هوا، آلاینده ثانویه بوده که در اثر واکنش آلاینده‌های موجود در هوا شکل می‌گیرند که عدم توجه به معاینه فنی و ایجاد تغییرات لازم بر روی این قبیل خودروها، می‌تواند موجب بروز هزینه بالای سلامت و اقتصادی شود.
طبق آمار ستاد مرکزی معاینه فنی خودرو‌های تهران، از شروع مرحله اول طرح کاهش تاکنون حدود سه و نیم میلیون مراجعه خودروی سبک به مراکز معاینه فنی ثبت‌شده که دراین‌بین ۷۰% مراجعات اول و ۳۰% مراجعاتِ مجدد بوده است. همچنین میزان مراجعات کل خودروها در سال ۱۳۹۷ در مقایسه با سال ۹۶، ۲۰% و در مقایسه با ۹۵ بالغ‌بر ۵۰% افزایش داشته است. بر اساس آمار مراکز، قبل از شروع طرح کاهش به‌صورت میانگین ۷% از خودروها از آزمون سطح انتشار آلایندگی مردود میشدند که با شروع طرح این شاخص به ۳۰% افزایش یافت. این تغییر نشانگر این مسئله است که خودرو‌های فرسوده و معیوب به علت تشدید برخورد، به مراکز مراجعه کرده‌اند و این امر موجب کاهش میزان آلایندگی در میان تعداد زیادی از خودرو‌های آلاینده موجود در شهر بوده است.
پس از شروع اندازه‌گیری آلاینده ذرات معلق کوچک‌تر از دو و نیم میکرون از نیمه سال ۱۳۸۹، ملاحظه شد که تقریباً در اغلب روز‌های سال، این آلاینده از بیشترین شاخص برخوردار است و به همین علت تعداد روز‌های آلوده در سال ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ افزایش یافت. با توجه به این‌که مهم‌ترین منبع تولید این آلاینده، احتراق و وسایل نقلیه احتراقی است، مطالعات نشان میدهد که مجموع اقدامات صورت گرفته در زمینه کاهش کیفیت هوا موجب شده است که غلظت میانگین سالانه این آلاینده از روند کاهشی برخوردار باشد. این در حالی است که در چند سال اخیر به‌غیراز منابع آلایندگی داخل شهر، بروز پدیده گردوغبار نیز به‌عنوان یک منبع مهم انتشار این آلاینده در هوا مطرح شده است. همچنین بر اساس داده‌های اندازه‌گیری آلاینده کربن سیاه در ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا که توسط وسایل نقلیه تولید می‌شوند، میتوان مشاهده نمود در بازه زمانی پاییز ۹۷ نسبت به بازه زمانی مشابه در سال ۹۶ غلظت این آلاینده ۴۴ درصد کاهش یافته است.
نمودار تغییرات غلظت سالانه آلاینده PM2.5 از سال 1389 الی آذر 1397
نتایج نشان میدهد که به‌طور میانگین در پاییز سال ۱۳۹۶ از ساعت ۶ الی ۷ مقدار غلظت PM۲.۵ به مقدار بیش از ۸ میکروگرم بر مترمکعب افزایش پیدا کرده است و این مقدار برای سال ۱۳۹۷ کاهش ۲۱ درصدی داشته و به حدود ۶.۵ میکروگرم بر مترمکعب رسیده است. مقایسه نتایج رشد غلظت این آلاینده برای ساعت‌های ۷ الی ۸، ۸ الی ۹ و ۹ الی ۱۰ بین سال ۱۳۹۶ و سال ۱۳۹۷ نیز روند مشابهی را نشان داده و مقدار رشد در سال ۱۳۹۷ کاهش یافته است.
با توجه به این‌که در این تحلیل تنها روز‌های کاری (از یکشنبه تا چهارشنبه) موردبررسی قرار گرفتهاند و رشد غلظت ساعتی ملاک عمل بوده است میتوان نتیجه‌گیری کرد که رشد غلظت ناشی از تولید آلودگی در اثر تردد وسایل نقلیه بوده و تأثیر هواشناسی و جوی کمتر است.