«برادر انگلستان» اثری ضدسلطه است/ نگذاشته‌ام که داستان گزارش تاریخی شود
علیرضا قزوه نویسنده و پژوهشگری است که نگارش داستان را با رمان «برادر انگلستان» آغاز کرده است. وی در گفتگو با خبرنگار گروه فرهنگی به ابعاد مختلف و نوع نگاهش در نگارش این کتاب پرداخته است.
میزان-رمان «برادر انگلستان» در چه فضایی می‌گذرد؟
«برادر انگلستان» رمانی است که در فضای ادبیات اجتماعی شکل گرفته و فضای اجتماعی سیاسی سال‌های قبل از انقلاب را در بر می‌گیرد و بیشتر مصادف با کودتای ۲۸ مرداد است. بخش‌هایی از «برادر انگلستان» در فضای خانوادگی شکل می‌گیرد. این کتاب چند شخصیت دارد که از جمله آن‌ها حاج عمو است که نماد شخصیتی است که زندگی‌اش با فضای گذشته و سنتی تطابق دارد و نماد بخشی از انسان‌هایی است که در این دوره حضور داشتند.
قربانی بزرگ این رمان و شخصیت اصلی آن اسماعیل است. قربانی بودن اسماعیل بخاطر ظلم قدرت‌ها و استعمارگران درونی و بیرونی است، امثال اسماعیل‌ها انسان‌های خلاقی هستند که از نظر علمی و ذهنی جایگاه قابل توجهی دارند؛ و متاسفانه قربانیان از جنس آدم‌های نابغه‌اند.
میزان-این رمان چقدر عملکرد و حضور انگلستان در ایران را به لحاظ تاریخی بررسی کرده است؟
این رمان بدون آن که مستقیما موضع‌گیری کند اثری ضدسلطه است چراکه وقتی ما کشور انگلستان را در حوزه خاورمیانه، شبه قاره و بخصوص ایران طی ۲۰۰ تا ۳۰۰ سال اخیر واکاوی می‌کنیم، می‌بینیم که به زبان فارسی و ایران ضربه‌های زیادی زده است.
در این اثر جلوه‌هایی از این آزار و اذیت‌ها نیز وجود دارد و به نوعی با گذشته ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال ایران هم بسیار ارتباط دارد.
میزان-آیا به فرهنگ و نگاه ایرانی‌ها هم اشاره شده؟
بله، در بخش‌هایی از کتاب به فراخور داستان محله‌های قدیم و شخصیت‌های ویژه این ایام نشان داده می‌شود و در چند جا داستان وارد فضا‌ها و فرهنگ بومی می‌شود.
میزان-در میان آثار متعددی که در زمینه انقلاب یا تاریخ ایران نوشته شده «برادر انگستان» چه ویژگی منحصر به فردی دارد؟
این رمان در ۲۷ فصل و ۳۸۴ صفحه شکل گرفته و بیشتر در زمینه زاویه دید و زبان با حرکت‌های تازه‌ای همراه است.
نثری که اسماعیل و الیاس با آن حرف می‌زند از نظر خودم که این سال‌ها در فضای شعر، داستان و رمان کار کرده‌ام، نثر تازه‌ای است و حرف تازه‌ای دارد. در حقیقت نگارش ذهن آشفته‌ای که اسماعیل دارد و بخش‌هایی از ۸۰۰ صفحه یادداشت شخصی اوست در متن رمان روایت و نقل شده، باعث یکسری همذات‌پنداری می‌شود و فرد احساس می‌کند، ذهن یک بیمار پریشان و روانی این یادداشت‌ها را نوشته است.
در بین این متن‌ها مظلومیت اسماعیل و مردم روزگار ما و قشر فرهیخته و خلاق جامعه در معرض دید قرار گرفته است.
میزان-چه مدتی را صرف نگارش کتاب کردید؟
من در بازه زمانی ۲ ساله این کتاب را نوشتم و ۲۴ بار بازنویسی کردم.
میزان-آیا این کتاب مستند است؟
رمان با تاریخ فرق می‌کند و نباید مستند تاریخی باشد، ولی خیلی از بخش‌ها در زندگی شخصیت‌های رمان رخ داده که واقعی است. در حقیقت در این رمان چندین حادثه به هم گره خورده است. خلق ادبی و اثر ادبی چیز پیچیده‌ای است که می‌تواند در مواجهه با چند اتفاق و زندگی خود نویسنده شکل گرفته باشد. خاطرات حاج عمو و بخشی که در کوچه کهن دژ روی می‌دهد سایه‌ای و سیاهه‌ای زندگی واقعی خود من است.
شاید اسماعیل نامش در دنیای واقعی اسماعیل نباشد، اما اسماعیل‌ها در این اتفاقات زیاد هستند و من هم چنین اسماعیلی را از نزدیک دیده‌ام و با آن زندگی کرده‌ام. حتی بخشی از دیالوگ‌هایی که بر زبان اسماعیل جاری است واقعی است.
واقعیت و سندیت در این رمان بسیار پررنگ است، ولی من نگذاشته‌ام که این داستان گزارش تاریخی شود و از فضای رمان فاصله گیرد.
نگاه کلی که بر رمان حاکم بوده تحت تاثیر تفکر اعتراضی شمس تبریزی است که عرفان اعتراض و عرفان سرخ نامیده می‌شود. بخشی از مهم‌ترین حرفهای این رمان که بخش حرفهای زیرین قصه است و پیام‌های واقعی را مطرح می‌کند در حرفهای آشفته بر زبان اسماعیل جاری می‌شود.
میزان-عنوان «برادر انگلستان» از چه گرفته شد؟
در آغاز عنوان رمان کهن دژ بود که یک محله تاریخی است، ولی از آنجا که اسماعیل به همه افراد برادر می‌گوید مثل برادر محسن، برادر رضا و... به انگلستان هم برادر می‌گوید.
واقعیت این است که برخی‌ها در سیاست برادرخواندگی درست کرده‌اند و آن‌ها را برادر می‌دانند. این موضوع به شکل جمله طنز بر زبان اسماعیل بار‌ها تکرار می‌شود و در بخش‌های مختلف رمان انگلستان با عنوان کشور برادر انگلستان معرفی می‌شود. من احساس کردم این عنوان تازه است اگرچه ممکن است که خیلی چیز‌ها را لو بدهد.
میزان-«برادر انگلستان» چندبار تجدید چاپ شد؟
تاکنون این کتاب سه بار چاپ شده است. این اولین رمان من است و اگرچه نویسندگان حرفهای این اثر را پسندیده‌اند، اما دوست دارم همچنان کتاب از سوی قشر فرهیخته و نویسندگان حرفهای بازخوانی و نقد شود.