مشارکت واقعی شهروندان در طرح‌های توسعه شهری، مسیر تحقق شعار تهران شهری برای همه
به گزارش خبرنگار گروه جامعه ، زهرا نژاد بهرام، عضو شورای اسلامی شهر تهران در سومین نشست «آسیبشناسی برنامه‌ریزی و مدیریت توسعه شهری» با عنوان نقش سازمان‌های مردم نهاد و تشکل‌های محله‌ای در مدیریت توسعه شهر تهران که در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد بر نبود ساختار مناسب برای مشارکت شهروندان تأکید کرد و گفت: متأسفانه نتوانسته‌ایم ساز و کار همکاری با بخش غیر‌دولتی را فراهم کنیم در صورتی که سمن‌ها ظرفیت‌های موثری در موضوعات مختلف دارند که باید برای استفاده از آن‌ها برنامه‌ریزی کرد.
وی به سازمان‌های مردم نهادی که آمادگی خود را در حد گرفتن پروژه تقلیل داده‌اند انتقاد کرد و افزود: آنقدر در حوزه جلب مشارکت‌های مردمی از حوزه انتظاراتمان کاسته‌ایم که در عمل خاصیت واژه مشارکت از بین رفته است.
نژادبهرام به چگونگی فعالیت سمن‌ها در دوره اصلاحات اشاره کرد و گفت: شهرداری به کسب آمادگی و مهیا کردن لباس لازم برای همکاری با سازمان‌های مردم نهاد موظف است تا مفهوم مشارکت را از حداقلی به حداکثری افزایش دهد.
میثم بصیرت، معاون امور زیرساخت و طرح جامع مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران و عضو هیئت علمی گروه شهرسازی دانشگاه تهران نیز با اشاره به شعار «تهران، شهری برای همه» به تشریح مفهومی این شعار پرداخت و گفت: شهردار تهران، شهری را برای همه می‌داند که در آن دسترسی به خدمات برای همه ممکن بوده و همه شهروندان به ویژه گروه‌های خاص از جمله کودکان، معلولان، زنان و ... به آسانی از امکانات شهری برخوردار هستند. شهری برای همه زمانی شهر همگان (Inclusive City) است که بر پایه عدالت بنا گردد و مفاهیمی، چون مشارکت، شفافیت و پاسخگویی در آن شکل گرفته باشد.
وی آگاهی بخشی به عموم (آگاهی عمومی و روابط‌عمومی) را از مشارکت شهروندی متفاوت خواند و افزود: این فرایند صرفا ارتباط یک سویه با مردم را تامین خواهد کرد و نمی‌تواند به تنهایی مشارکت عمومی اثر بخش را نتیجه دهد.
معاون امور زیرساخت و طرح جامع مرکز مطالعات، مشارکت‌طلبی را موجب حفظ اعتبار و مشروعیت مدیریت شهری دانست و اضافه کرد: بکارگیری مشارکت شهروندان از برخورد‌ها و رویارویی‌های تند در تدوین، اجرا و پایش طرح‌های توسعه شهری می‌کاهد و موجب تسکین تعارضات و سهولت در اجرا می‌شود.
به عقیده‌ی وی مشارکت عمومی به صورت اتفاقی روی نمی‌دهد و شهروندان باید نقش‌آفرینی خود را در تدوین برنامه‌های توسعه شهری از مدیران شهری مطالبه و پیگیر تحقق این برنامه‌ها باشند.
بصیرت با تأکید بر لزوم مشارکت شهروندان برای تحقق شعار «شهری برای همه» گفت: باید از مشارکت طلبی‌های نمایشی با اهداف سیاسی فاصله گرفت، نظرات شهروندان را شنید و با آگاهی بخشی‌عمومی، اجماع‌سازی و بهره‌مندی از مشارکت عمومی تصمیم‌گیری نمود.
وی به عدم آگاهی مدیران شهری از سازوکار‌های تحقق مشارکت عمومی انتقاد کرد و افزود: آموزش مدیران و کارشناسان مدیریت شهری در حوزه مشارکت شهروندی می‌بایست در اولویت قرار گیرد و پنج هدف اجتماعی شامل ارزش‌های‌عمومی، پایداری تصمیمات شهری، اعتمادسازی، آگاه‌سازی و ارتقاء دانش‌عمومی باید در مسیر تصمیم‌گیری‌ها برای حل مشکلات پیگیری شود.
در ادامه این نشست فیروزه صابر فعال مدنی و مدیرعامل شبکه ملی موسسات نیکوکاری و خیریه نتایج پژوهشی با موضوع آسیبشناسی فعالیت سمن‌ها و ارائة مدلی برای همکاری با بخش عمومی را ارائه کرد و گفت: شفافیت مالی، مطالبه‌گری جمعی، نگاه واقع بینانه به مسائل و موضع کارشناسی و آگاهی بخشی اجتماعی از وظایف سمن‌هاست که همواره باید مورد توجه قرارگیرد.
وی ضمن متفاوت دانستن نگاه دولت‌ها به سمن‌ها از نگاه بالا به پایین دستگاه‌های دولتی انتقاد کرد و افزود: متأسفانه اعتماد در کشور ما سطح بسیار پایینی دارد و نه تنها اعتماد دولت-مردم بلکه اعتماد مردم-مردم بسیار آسیب دیده است و سمن‌ها باید با شفاف‌سازی در جهت ترمیم آن پیش روند.
صابر دخالت وزارت کشور در ساماندهی سازمان‌های مردم نهاد را نادرست خواند و گفت: این نهاد به دلیل جایگاه حکومتی و امنیتی که دارد نباید در این مقام قرار گیرد و شهرداری به عنوان یک نهاد‌عمومی باید این جایگاه را داشته باشد.
سویه دیگر انتقاد وی خود سمن‌ها بودند که دچار مشکلاتی همچون تحلیل سطحی مسائل اجتماعی، رویکرد‌های مقطعی به حل مسائل، فساد مالی و برخورداری از رانت اطلاعاتی و شکلگیری رقابت ناسالم هستند.
سخنران دیگر این نشست علی طیبی، شهرساز، بنیان‌گذار سمن باهمستان و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی موضوع نطق خود را «برنامه‌ریزی برای شکست» عنوان کرد و گفت: در گذشته جنگ‌ها با هدف پیروزی طرح‌ریزی می‌شدند، اما امروز با پدیده‌ی جنگ‌هایی برای شکست روبه‌رو هستیم، چون منفعت این شکست‌هاست که در بین ذی‌نفعان توزیع می‌شود.
وی شهرداری‌ها را از این پدیده مستثنی ندانست و گفت: طرح‌هایی که در حال حاضر شهرداری‌ها طرح و اجرا می‌کنند سودآوری بیشتر در شکست دارند و شهرسازان مانند کیمیاگران با بازی و تغییر واژه‌ها بندبند طرح‌های توسعه شهری را که امکان تبدیل شدن به طلا دارند را تبدیل به طلا می‌کنند.
طیبی شهرسازان در ایران را دستکاران اطلاعات خواند و گفت: کشیدن نقش خط مار تخصص شهرسازهاست؛ طرح‌های شهری همچون رود دره‌ها بدون در نظر گرفتن تأثیرات جانبی به از هم پاشیدگی اجتماع‌ها (مثل اسلامآباد) می‌انجامد؛ به اسم حل مشکلات ترافیک، حق پیاده‌ها نفی می‌شود و به اسم آبادی، آزادی از بین می‌رود.
طیبی در پایان سخنانش به برخی رویکرد‌ها و ابعاد تجارب سمن باهمستان از جمله تلاش برای ترجمه طرح‌های شهری از زبان تخصصی شهرسازان به زبان شهروندان، تلاش برای گشودن تاریک‌خانه، تصویب و اجرای طرح‌های توسعه شهری، چانه‌زنی برای احقاق حقوق نادیده گرفته شده و در نهایت بسیج اعتراضات مردمی اشاره نمود و مهمترین مزیت این سازمان را تلاش برای شنیده شدن صدای محرومان و به حاشیه رانده شدگان و نیز استقلال از دولت و شهرداری‌ها بر شمرد.
در ادامه این نشست مرجان شرفی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه ضمن ارائه نتایج پژوهش خود با عنوان «توسعه نظریه مشارکت مردم در محیط برنامه‌ریزی شهری ایران» گفت: برای جلب مشارکت‌های مردمی تغییر ساختار‌های رسمی به تنهایی مهم نیست و باید به فکر راهکاری برای تغییر ساختار‌های غیررسمی بود.
وی ضمن تفکیک دو مفهوم مشارکت تخصصی از مشارکت عام به نقد بهره‌جویی ابزاری از مشارکت در شرایط ایران پرداخت و بر وجود موانعی، چون دولت مشارکت‌گریز و وجود سایه قدرت بر نظام برنامه‌ریزی ایران تأکید نمود.
شرفی با بر شمردن تفاوت‌های محیط مشارکت در ایران به طرح مقوله خودتسکینی موقت اشاره داشت و رویکردهایی، چون نهادسازی یا اعمال اصلاحات قانونی را چندان ثمربخش ندانست و استفاده از ظرفیت ساختار‌های غیررسمی را مهم و اثربخش خواند.