مولانا؛ شاعری مظلوم با اشعاری معناگرا/ «مست عشق» نتوانست تاریخ را به‌درستی مطرح کند و فیلم جذابی باشد

پوریا شیرانی‌، محقق ادبی در گفت‌وگو با میزان درباره مولانا شاعر بزرگ ایرانی گفت: مولانا جلال الدین محمد بلخی، شاعر، عارف و واعظ بزرگ در قرن هفتم محسوب است. او ۶۱ هزار بیت شعر به زبان فارسی دارد و دوستدارنش در کشور‌هایی از ایران، افغانستان، تاجیکستان، ترکیه و حتی یونان گسترده شده‌اند.

وی به جنس شعر مولانا اشاره و بیان کرد: آثار مولانا با عنوان‌های مثنوی معنوی، خطابه‌های هفت‌گانه، دیوانه شمس، فیه ما فیه، مجالس السبعه و رباعیات است، اما جنس شعر او از جنس معناگرا است به عبارت دیگر مفهوم و معانی خاصی در اشعار او وجود دارد. از این رو آن را مظلوم‌ترین شاعر باید خواند. نکته‌ای که در بین سایر شاعران مثل حافظ، سعدی یا صائب دیده نمی‌شود.

شاعر مظلوم

شیرانی تاکید کرد: وقتی شعر از جنس معناگرا باشد، عموماً زمینه برای برخی سودجویان فراهم شده و هر کسی دیدگاه، اندیشه و حتی برخی از خرافه‌ها را در قالب اشعار، این شاعر بزرگ به دیگران عرضه می‌کند؛ به عبارت دیگر شعر مفهومی زمینه را برای تفسیر‌های مختلف و ارائه برخی از خرافه‌ها به واسطه تفسیر‌ها و برداشت‌های افراد نادرست به خورد مردم داده می‌شود و این بسیار خطرناک است. جنس شعر مولوی، معناگراست پس به نوعی مظلوم واقع شده و قربانی سوء استفاده‌ها شده است.

وی ادامه داد: مولانا در یکی از ابیات خود به صراحت بیان کرده است که «هرکسی از ظن خود شد یار من، از درون من نجست اسرار من» حقیقت شعر مولانا همین است، برخی افراد ظن واقعی مولانا را بر اساس منافع خود تغییر داده، درک درونی خودشان را که گاه از بین این تفکرات مسیر‌های نادرست و گمراه‌کننده برای سایر افراد است و هیچ ارتباطی با فلسفه عرفان مولانا ندارند، روایت کرده‌اند.

این محقق به کنایه‌های مولوی درباره زبان فارسی اشاره و بیان کرد: مولانا بار‌ها خودش در اشعارش در مورد ملیت و مفهوم آثارش سخن گفته و از اندیشه‌های ایرانی خود صحبت کرده، ولی دولت ترکیه آن را به نفع کشورش مصادره کرده است.

مولانا در عرصه بین‌الملل

وی به مصادره شخصیت و آثار مولانا شاعر بزرگ ایرانی توسط کشور ترکیه اشاره و بیان کرد: مولانا اخیرا توسط کشور ترکیه مصادره شده است و این کشور با برگزاری برنامه‌های متعدد از او بهره‌برداری‌های فرهنگی و اقتصادی می‌کند. این اتفاق زمانی رخ داد که یک مترجم به نام «کلمن بارکس» سروده‌های مولوی را ترجمه و در بازار ایالات متحده منتشر کرد. کتاب در سال ۲۰۰۱ با اقبال عمومی روبه‌رو شد و به عنوان محبوب‌ترین و پرفروش‌ترین شاعر در ایالات متحده به فروش رفت.

شیرانی به زمان زندگی مولانا اشاره و بیان کرد: اگرچه او در بلخ و به گفته برخی در توس متولد شد، اما از آنجا که پدرش خطیبی نام‌آور و یک عارف بود به دلیل برخی دشمنی‌ها و مخالفت‌ها که از سوی برخی افراد خصوصاً «فخرالدین رازی» شکل گرفت، مجبور شد تا از بلخ به قونیه مهاجرت کند. در این میان مولانا نیز همراه با خانواده و پدر به قونیه رفت و پس از پدرش به عنوان یکی از علمای سرشناس قونیه شناخته شد. او در قونیه تعدادی هوادار پیدا کرد و افرادی همچون «صلاح الدین زرکوب» یا «حسام الدین چلبی» در ایجاد فضای خاص اطراف مولانا نقشی موثر داشتند و موضوعاتی جانبی همچون صوفی‌گری ورقص سماع نوعی از عرفان و افسانه‌هایی که بعد‌ها به مولانا نسبت داده شد، پایه‌گذاری کردند.

این محقق ضمن بررسی کتاب «مثنوی معنوی» تصریح کرد: کتاب «مثنوی معنوی» زبانی ساده و قابل فهم دارد. البته در خطابه‌های مولانا نیز می‌توان این ساده‌گویی را به خوبی دید. او درباره چگونه زیستن، انسانیت و سبک درست زندگی به صراحت سخن گفته است.

شیرانی بار دیگر بهره‌برداری‌های انجام شده از شعر مولانا را مورد بررسی قرار داد و اظهار کرد: بسیاری از ابیات و اشعار مولانا مورد سوء استفاده قرار گرفته است، مثلاً کسی که در حوزه فیزیک کوانتوم فعالیت می‌کند بخشی از شعر مولوی را در قالب طرح تئوری هسته اتم می‌داند و این اصل علمی را با اشعار مولانا مورد ارزیابی قرار داده است و از حرکات ذرات ابتدایی و جنب و جوش آنان سخن به میان آورده است و آن را سازگاری اندیشه‌های مولانا به تئوری کوانتوم مطرح می‌کند.

عصر تحول

وی به حضور شمس در زمان ۳۷ سالگی مولانا اشاره کرد و افزود: هنگامی که شمس تبریزی وارد زندگی مولانا شد، تغییر و تحولات بسیاری در این زمینه شکل گرفت؛ به گونه‌ای که خودش در یکی از ابیاتش می‌گوید:

«زاهد بودم ترانه گویم کردی/ سر حلقه بزم و باد جویم کردی

سجاده‌نشین باوقاری بودم/ بازیچه کودکان کویم کردی».

این محقق در مورد اثر معروف مولانا یعنی «مثنوی معنوی» بیان کرد: «مثنوی معنوی» برای اکثر مردم ایران شناخته شده است و بسیاری از بخش‌های آن به صورت ضرب‌المثل در فرهنگ عمومی ایران جای دارد.

شیرانی چالش و مشکل جامعه امروز را عدم مطالعه و کمبود اطلاعات در مورد مشاهیر و شعرا دانست و افزود: وقتی ما علم درستی از اندیشه‌ها و عرفان مولانا نداشته باشیم، بنابراین هرگونه تولید اشتباه را می‌توان به او نسبت داد. درک نادرست مخاطبان و نبود اطلاعات سبب می‌شود تا بسیاری با نام مولانا آثار جعلی و نادرست را تولید کرده و به‌عنوان خوراک فرهنگی عرضه کنند.

شیرانی اشاره‌ای به فیلم «مست عشق» داشت و بیان کرد: فیلم درام تاریخی «مست عشق» محصول مشترک ایران و ترکیه به کارگردانی و نویسندگی حسن فتحی ساخته شد و با تمام تلاشی که برای معرفی مولانا انجام داده بود، اما نتواست تاریخ را به‌درستی مطرح کند و فیلم جذابی باشد.

وی ادامه داد: زندگی مولانا تعلیق‌های بسیار دارد و جا داشت در فیلم «مست عشق» نیز این تعلیق‌ها اعمال شود. البته آثار فرهنگی دیگری نیز تولید شده که هیچ شباهتی با اندیشه‌های مولانا ندارد، مثلاً کتابی به عنوان «ملت عشق» که عملا از دیدگاه عرفانی و اندیشه‌های مولانا به دور است.

انتهای پیام/