چگونه ژانر‌ها در سینمای جوان، پدید آمد؟/فیلم کوتاه از سیاه‌نمایی تا تعدد ژانر

خبرگزاری میزان – دوشنبه ۲ خرداد ۱۴۰۱ از سوی رئیس سازمان سینمایی خط مشی، سیاست‌گذاری و خطوط کلی فعالیت‌های انجمن سینمای جوانان ایران در حالی ابلاغ شد که خیلی از اهالی و کارشناسان امر از بیان و طرح موضوعات مرتبط با آسیب‌های اجتماعی در فیلم‌های کوتاه ایرانی، خسته و اشباع شده بودند.
مدیران سینمایی معتقد بودند که باید در راستای تحقق اهداف کلان نظام جمهوری اسلامی ایران و تحت گفتمان «بیانیه‌ی گام دوم انقلاب» حرکت کرد و به همین خاطر راهبرد «بازسازی انقلابی سینمای کشور» را همان ابتدای کار طراحی، تدوین و ابلاغ کرد.

در این برنامه و خط مشی مدیریتی راهبرد «بازسازی انقلابی سینمای کشور» به گونه‌ای ریل‌گذاری شد تا برقراری عدالت فرهنگی در حوزه‌ی آموزش با توسعه زمینه‌های ارزان آموزشی در سراسر ایران، عدالت محوری در تخصیص بودجه‌ها و امکانات فیلمسازی و برگزاری رویداد‌ها در سرتاسر کشور و پرهیز از مرکزگرایی، ایجاد وحدت رویه و ارتباط سیستماتیک بین اضلاع سه گانه‌ی آموزش، تولید و عرضه در انجمن سینمای جوانان ایران، استانداردسازی زیرساخت‌ها، فرایند‌های آموزشی، طرح درس‌ها، آیین نامه‌های تولید، سیاست‌های تشویقی و مسیر‌های عرضه‌ی فیلم کوتاه، محوریت دادن به قانون در برگزاری جشنواره‌ها، رویه‌های تولیدی و شرایط عرضه‌ی فیلم کوتاه در داخل و خارج از کشور و پرهیز از تصدی‌گری و تجمیع اختیارات در ستاد مرکزی، تقویت توأمان استقلال دفاتر و افزایش رویه‌های نظارتی بر آن‌ها محقق شود.

در ابلاغیه سازمان سینمایی کشور سه کلید واژه‌ی محوری؛ برقراری عدالت آموزشی، روزآمدی تکنیکی و ارتقای جهان بینی هنرجویان در حوزه‌ی تولید تمرکز بر تحقق سه گزاره بومی‌گرایی، تنوع بخشی از مسیر ژانر‌ها و امید آفرینی و در حوزه‌ی جشنواره‌ها و فرآیند‌های عرضه، تکیه بر قانون گرایی و شعار دین، امید، اخلاق و آگاهی رویکرد‌های اصلی انجمن سینمای جوانان عنوان شده بود.

برنامه تحولی ابلاغ شده‌گر چه رویکرد‌ها و نکات بسیار دقیق و درستی در آن لحاظ شده، اما مقفول مانده است با این حال نکته بسیار حائز اهمیت امیدآفرینی؛ گزاره‌ای که در تقابل با سیاه‌نمایی نمود می‌کند از جمله دستاورد‌های سینمای کوتاه کشور چه از نظر سینمای پایه و چه از منظر مدیومی مستقل حائز اهمیت است. گر چه برخی دیگر از فیلمسازان و اهل فن بر این باورند که این سیاه‌نمایی نیست و رسالت اصلی سینما و هنر انعکاس و بازنمایی آسیب‌های موجود در جامعه است. اما با این وجود مگر می‌توان از تمامی تولیدات یکسال فیلم‌های کوتاه کشور که محل عرضه آن جشنواره فیلم کوتاه تهران است غالبا به این تم منحصر شود؟
به هر روی به نظر می‌رسد در دوران جدید که امروز دیگر واپسین روز‌های مدیریتی خود را سپری می‌کند، در این حوزه می‌توان به نیکی یاد کرد. چرا که پس از مدت‌ها در سینمای جوان شاهد بروز و ظهور ژانر‌های متنوع، چون ژانر ترس، ژانر اجتماعی، ژانر کمدی و… هستیم. اتفاقی فرخنده که تا پیش از این فقدان آن سبب شده بود که فیلم‌های کوتاه ایرانی سهوا یا عمدا با برچسب سیاه‌نمایی معرفی شوند.
اینکه چه عواملی آثار سینمای جوان (فیلم‌های کوتاه) را از سیاه‌نمایی به بروز و ظهور آثاری با ژانر‌ها و مضامین مختلف شده، هدایت کرده، سوالی است که در ادامه با فیلمسازان این حوزه و مهدی آذرپندار مدیرعامل فعلی انجمن سینمای جوان ایران به کنکاش خواهیم نشست:

فقدان سرمایه و اشباع مخاطب
ابوذر پاک‌نژاد کارگردان، نویسنده و کارگردان سینمای کوتاه، که آثاری، چون «شوهر آهو خانم»، «ضد یخ»، «کدر» و… را در کارنامه خود یدک می‌کشد در گفتگو با میزان بیان کرد: مهمترین علت گرایش فیلمسازان فیلم کوتاه به مسائل اجتماعی به ویژه مقوله آسیب‌های اجتماعی فقدان سرمایه تولید اثر برای دیگر ژانر‌ها است. چرا که اولا هیچ کمپانی یا بنگاه اقتصادی حاضر نیست در تولید فیلم کوتاه که محل عرضه آن به درستی مشخص نیست، سرمایه‌گذاری کند.
وی افزود: در چنین شرایطی تنها متولی امر انجمن سینمای جوان است با بودجه‌ای محدود که به عدالت باید از فیلمسازان سراسر کشور حمایت کند.

به گفته پاک‌نژاد، در کشور ما سالانه بالغ بر دوهزار فیلم کوتاه دارای مجوز (تولیدات انجمن سینمای جوان) و بدون مجوز، تولید می‌شود که بیشترین سهم را در این بین انجمن سینمای جوان عهده‌دار است.

کارگردان فیلم کوتاه «شوهر آهو خانم» با تاکید بر این که ساخت فیلم‎‌های کمدی، ترسناک و دیگر ژانرها، مستلزم تدارک پروداکشن‌های پرهزینه است، تصریح کرد: فیلمسازان یا از جیب خود و یا از بودجه انجمن سینمای جوان هزینه‌های خود را تامین می‌کنند و در شرایط کنونی که هزینه تولید اثر از بعد از پیدایش کرونا تا کنون دستکم ۱۰ برابر شده است، اولا از توان انجمن خارج است دوما سرمایه‌گذار در این حوزه اقبالی نشان نمی‌دهد، چون ناوگان اکران و عرضه منحصر به رویداد‌ها و فستیوال‌ها می‌شود و بازگشت سرمایه‌ای در کار نیست.

پاکنژاد ادامه داد: بنابراین آثار تولیدی در این حوزه یا به سمت ژانر‌های کم‌هزینه، چون فیلم‌های آپارتمانی و اجتماعی سوق داده می‌شوند و یا به شکل انگشت شماری مورد حمایت نهاد‌های دولتی قرار می‌گیرند که دیگر استقلال و هویت سینمای مستقل را نخواهند داشت.

این فیلمساز سینمای کوتاه ایران با بیان اینکه انقدر این تم در فیلم‌های کوتاه تکرار شد که دیگر حتی مخاطب نیز از آن اشباع شده است، گفت: شاید بهتر باشد در کلان دیگر نهادهایی، چون صندوق اعتباری هنر برای حمایت از ژانر‌های مختلف به حوزه تولید فیلم‌های کوتاه ورود کنند.

اصل سینما در گرو مدیریت و برنامه‌ریزی برای مخاطب
علی خسروی کارگردان فیلم کوتاه و مستندساز تاکنون موفق به کسب جوایز بسیاری از فستیوال‌های داخلی و خارجی شده است درباره تنوع ژانر در سینمای جوان به میزان گفت: ژانر و تدارک سبد‌های مختلف مضمونی برای مخاطبان یکی از مسائلی است که حتی در کشور‌های صاحب سینما نیز به شدت مطالبه می‌شود.

کارگردان فیلم کوتاه داستانی و تحسین شده «جشن تکلیف» برآیند سینمای کوتاه کشور را در یکی دو دهه گذشته نیازمند تحول و بازنگری توصیف کرد و گفت: فیلمسازان و تولیدات به سمت فیلم‌های اجتماعی آنهم با رویکردی خاص پیشرفتند که اگر این روند ادامه دار بود، نخستین پیامد آن را در شمار مخاطبین رو به افول سینمای جوان، نمود عینی می‌یافت.

خسروی با تاکید بر دو گذاره فیلم و مخاطب به عنوان رکن‌های سینما، تصریح کرد: چنانچه یکی از این ارکان نباشد سینما شکل نخواهد گرفت، پس بدیهی است برای حفظ، رشد و توسعه سینما باید برای هر یک از این ارکان برنامه‌ریزی کرد.

وی ادامه داد: برای حفظ مخاطب و افزایش آن لازم است برای سلایق مختلف فیلم و سبد‌های گوناگونی در ناوگان اکران تدارک دید، اتفاقی که امروزگر چه نهالی نورس است، اما با مدیریت داهیانه‌ای می‌توان سبب رشد و توسعه مضامین مختلف در سینما بود.

خالق فیلم کوتاه داستانی «آینه» اثر منتخب جشنواره فیلم فجر در سال ۸۷ و منتخب ۴۰ فیلم برتر سال درجشن خانه سینما، ظهور و بروز آثاری با مضامین رنگارنگ و ژانر‌های مختلف را در دوره مدیریت جدید امری اجتناب ناپذیر توصیف کرد ادامه داد: اینکه چه سیاست‌هایی اتخاذ شده که امروز ژانر در فیلم‌های کوتاه شاهد هستیم را باید مدیران مربوطه تشریح کنند و وظیفه مدیران تشویق و حمایت از ژانر‌های گوناگون است و یک اصل زیربنایی در بدنه سینما محسوب می‌شود.

خسروی در خاتمه اظهاراتش تاکید کرد: چنانچه این فضا برای تولید و عرضه فیلم‌های کوتاه در ژانر‌های مختلف وجود داشته باشد من و دیگر سینماگران نیز از آن استقبال و حمایت خواهند کرد.

مشکل مدیران
مهدی آذرپندار مدیرعامل انجمن سینمای جوانان ایران نیز در پاسخ به پرسش میزان درباره تمهیدات مدیریتی که سبب پیدایش ژانرهایی، چون کمدی، وحشت و… در فیلم کوتاه شده است، بیان کرد: سینمای اجتماعی در ایران تقریبا به پایان خود رسیده است.

وی افزود: تا پیش از این برای خروج از تک ژانری بودن سینما تصور می‌کردم فرآیند پیچیده و سختی را باید طی کنیم.

دبیر چهل و یکمین دوره جشنواره بین المللی فیلم کوتاه تهران تصریح کرد: سینمای اجتماعی کشور ما از بعد از اصغر فرهادی، سعید روستایی، محمد کارت و هومن سیدی هیچ موج جدیدی در پی نداشت و تنها به تکرار و تکرار و تکرار بسنده کرده بود.

آذرپندار با اشاره به پوست‌اندازی سینما در اواخر دهه‌های مختلف اظهار کرد: متاسفانه پیدایش کرونا در اواخر دهه نود سبب شد تا سینما موج نو نداشته باشد و پوست‌اندازی نکند.

وی با انتقاد از اینکه دیگر نمی‌توان برای سینمای دهه اخیر جریان مشخصی تعریف کرد، اذعان داشت: ما در سینمای جوان از فقدان و خلا جریان مشخص سینمایی بهرمند شدیم. به این معنا که مثلا در سینما اصغر فرهادی فیلم موفقی می‌ساخت و کپی‌های فیلم کوتاه درجه چندم از آن به سرعت تولید می‌شد.

مدیرعامل انجمن سینمای جوان افزود: ما از چنین خلایی نهایت بهره را بردیم و همین که سخن از تنوع ژانر به میان آوردیم همه فیلمسازان به بسوی ژانر‌های گوناگون گسیل شدند. تا جایی که انگار همه در پی این حلقه مفقوده بودند و تنها جسارت بیان آن را نداشتند.

وی همچنین تاکید کرد: در برخی موارد نیز فیلمسازان تصور می‌کردند، چنانچه اثری کمدی باشد در جشنواره فیلم کوتاه تهران انتخاب نخواهد شد که اتفاقا متوجه شدند که در دوران مدیریت جدید ما در پی این دست آثار هستیم.

مهدی آذرپندار در تشریح ظهور ژانر‌های جدید در فیلم کوتاه، بیان کرد: در نهایت مشخص شد که مشکل ما مدیران سینمایی بودیم که اهداف خود را به درستی تشریح و تبیین نکرده بودیم.

همچنانکه برای تولید اثری در ژانر وحشت حتی در سنمای بدنه و داستانی سرمایه‌گذار بخش خصوصی ترس از فروش اثر را داشته و بخش دولتی نیز می‌گوید: که چی؟ چه منفعتی برای اهداف سازمانی و نهاد ما دارد؟

عضو شورای سیاست‌گذاری جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران تاکید کرد: اگر مسئله دوژانره بودن یعنی درام اجتماعی و کمدی را در مدیریت سینمای ایران، به عنوان یک بحران تلقی کنیم نهایت به این مسئله می‌رسیم که اجازه تنفس به دیگر ژانر‌ها نداده‌ایم. ما باید از فیلم ترسناک در سینما حمایت کنیم.

مدیرعامل انجمن سینمای جوان در خاتمه اظهاراتش گفت: در هر ژانر و تجربه تازه‌ای در سینما ممکن است پس از چند اثر ناموفق یک فیلم خوب ساخته شود. باید به تک تجربه‌ها بسنده نکرد و اجازه داد انواع ژانر‌ها در سینما حیات داشته باشند.

و، اما بزرگترین دستاورد این انجمن در دولت سیزدهم
در پایان هم بایستی اشاره داشت که این انجمن در بحرانی‌ترین اوضاع کشور سی و نهمین جشنواره فیلم کوتاه تهران را برگزار کرد که در نوع خود و در آن مقطع نوعی خط‌شکنی بود. سی و نهمین جشنواره فیلم کوتاه تهران اولین جشنواره‌ای بود که با وجود تحریم و تهدید‌های داخلی و خارجی بعد از اتفاقات پاییز ۱۴۰۱ برگزار می‌شد.
دقیقا در همان مقطع زمانی بود که به همت مدیر انجمن سینمای جوان و چند فیلمساز و کارگردان و هنرمند متعهد مانند رسول صدرعاملی و محمود کلاری و چند هنرمند دیگر این دوره از جشنواره به خوبی برگزار شد و نشان داد که نمی‌توان سینما را با خط و مشی سیاسی پیش برد و با فشار به مدیران و مسئولان فرهنگی به خواسته‌هایی که فکر می‌کردند بر حق است برسند.
عبور از بحران و زایش ژانر‌ها و دوری از سیاه نمایی در سینمای فیلم کوتاه را می‌توان جزو دستاورد‌های این دولت و مسئولان فرهنگی و سینمایی آن دانست.
جشنواره فیلم کوتاه تهران جشنواره‌ای بزرگ و تاثیرگذار است که ارثیه‌ای از مدیران و سینماگران سابق است که باید در دولت چهاردهم هم به درستی از این میراث سینمایی محافظت شود تا بتواند همچنان مامنی برای فیلمسازان جوان در کشورمان ایران باشد.

انتهای پیام/