تنها ۱۵ درصد از کتاب‌های موجود در کتابخانه ملی دیجیتال شده اند
گروه فرهنگی - اشرف بروجردی رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی که دو سالی است ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی را برعهده‌گرفته است، سعی دارد تا با ارائه خدمات جامع و تعامل با سایر نهاد‌ها نقایص و مشکلات تلنبار شده از سال‌های پیش این مجموعه را رفع کند.
ریاست کتابخانه ملی در کنار وظایفی چون ابلاغ استاندارد‌های جهانی به کتابخانه‌های ملی، حال باید تلاشی مضاعف برای رفع مسائل موجود این مجموعه داشته باشد تا در آینده‌ای نه‌چندان نزدیک بتواند نیاز اصلی کتاب‌خوان‌ها را که دسترسی آزاد به اطلاعات و منابع موجود در کتابخانه ملی است را رفع کند. درباره مشکلات و وظایف کتابخانه ملی گفتگویی با اشرف بروجردی داشته که می‌خوانید:
کتابخانه ملی دارای مهم‌ترین منابع و رفرنس‌ها برای پژوهشگران و محققان است. ثبت منابع موجود به چه شکل انجام می‌شود و چرا در جستجو‌ها دسترسی به کتب مهم و منابع جدید فراهم نمی‌شود؟
بااینکه امروزه دیجیتال کردن منابع در دنیا حرف اول را می‌زند، اما در حال حاضر از میان کتاب‌های منتشرشده‌ای که در کتابخانه ملی قرار دارد تنها ۱۵ درصد کتاب‌ها دیجیتال کرده‌ایم. بر همین اساس وقتی کسی در جستجوی منبعی در میان کتاب‌های کتابخانه ملی است فقط به ۱۵ درصد منابع دسترسی پیدا می‌کند.
فراهم نشدن بستر لازم برای دسترسی بیشتر محققان و کتاب‌خوانان چه دلیلی داشته است؟
هنوز به لحاظ منابع مالی این‌قدر تأمین نشده‌ایم که بتوانیم همه کتاب‌های کتابخانه ملی را دیجیتال کنیم.
دیجیتال شدن کل منابع چقدر هزینه می‌طلبد؟
طبق برآورد سال گذشته دیجیتال شدن همه کتاب‌ها نیازمند چیزی حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیارد تومان پول است. ازآنجاکه این هزینه در اختیار ما نیست ما مجبور هستیم بااعتبار سالانه روند دیجیتال کردن کتاب‌ها را به‌صورت آرام‌آرام پیش ببریم اگرچه با اضافه شدن منابع به‌صورت سالانه همیشه در ۱۵ درصد کتاب دیجیتال در حال درجا زدن هستیم.
آیا این مسئله با تعامل نهاد‌ها و ارگان‌های دیگر که فعالیتشان هم مرتبط با حوزه فرهنگ است، رفع نمی‌شود؟
خوشبختانه امسال با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تفاهم‌نامه‌ای منعقد شد تا بتوانیم داده‌های موجود را دیجیتال کنیم. این همکاری آغازشده، اما هنوز حمایت‌ها عملیاتی نشده است چراکه باید در گام نخست زیرساخت‌ها فراهم شود تا ما بتوانیم به‌صورت هم‌زمان همه منابع را دیجیتال کنیم.
دیجیتال کردن منابع چه بازه زمانی می‌طلبد؟
طبق آنچه به ما گفته‌شده تا پایان سال زیرساخت‌ها فراهم می‌شود و برای دیجیتال کردن منابع که باید با افزایش نیرو، کتاب‌ها اسکن شوند چیزی حدود ۳ تا ۴ سال پروسه دیجیتال کردن کتاب‌ها به طول می‌انجامد.
جدای از بحث دسترسی به منابع و کتاب‌های موجود در کتابخانه ملی، این مجموعه به‌عنوان یکی از نهاد‌های مرتبط با کتاب چه وظیفه‌ای نسبت به افزایش سرانه کتاب‌خوانی و ترغیب مردم به کتاب خواندن دارد؟ آیا عملکرد کتابخانه ملی در این امر را کافی می‌دانید؟
شأن این سازمان فرهنگ است و وجه فرهنگی آن کتاب و سند است که در حوزه دیداری و شنیداری است. ما در کتابخانه ملی برای اینکه جامعه را نسبت به مطالعه درباره دانسته‌های علما حساس کنیم، خدماتی ارائه می‌کنیم که شامل نگهداری اسناد و کتب دیداری و شنیداری برای آیندگان و ترغیب افراد برای بهره‌برداری از منابع است.
کتابخانه‌های عمومی کشور مرتبط با حوزه شهرداری یا وزارت ارشاد اسلامی و دانشگاه‌ها هستند. این مراکز بهره‌مند شدن افراد برای نیرو‌های داخلی را موردتوجه قرار می‌دهند، اما کتابخانه ملی علاوه بر اینکه قانونا الزامی به ارائه خدمات در خصوص کتاب‌خوانی به مردم ندارد، به‌عنوان مرکزی که محل مراجعه محققان و دانشمندان است ایجاد خدمات کتاب‌خوانی را نیز برعهده‌گرفته است و تاکنون هم در این حوزه به‌خوبی عمل کرده است.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی وظیفه دارد که بر اساس استانداردها، کتب و اسناد قدیمی را حفظ و نگهداری کند. آیا حفظ منابع و اسناد خطی فقط محدود به کتابخانه ملی است؟ این استانداردها انطباقی با استاندارد‌های بین‌المللی دارد؟
ما استاندارد‌های لازم برای حفظ و نگهداری و بهره‌گیری از منابع را در اختیارداریم. برای مثال ما فیپای کتاب‌ها که شناسنامه‌دار کردن کتب و شاپا که شناسنامه‌دار کردن نشریات است را بر عهده‌داریم. استاندارد‌های جدید کاملاً بر اساس عرف بین‌المللی است و ما معرفی می‌کنیم که این استانداردها چه ویژگی‌هایی دارد و چگونه باید کتابخانه‌ها آن را عملیاتی کنند. یک وجه از کار ما به مرکز استانداردسازی ایران مربوط است که باعث ایجاد تعامل خوبی هم شده است.
آیا کتابخانه ملی توانسته بستر مناسبی را برای رعایت این استانداردها در سایر کتابخانه‌ها فراهم کند؟
بر اساس قانون، باید استانداردها برای حفظ و نگهداری منابع خطی، قدیمی و شنیداری رعایت شود و ما هم موظف به ابلاغ این استانداردها به سراسر کشور هستیم.
چقدر کتابخانه‌های کشور با دستورالعمل‌های ابلاغ‌شده فعال هست؟
کتابخانه ملی در ۱۲ استان شعبه دارد و هرکدام معین چند استان هم‌جوار هستند که وظیفه‌دارند تمامی اسناد مرتبط با تاریخ ایران در استان‌ها را بر اساس استاندارد‌هایی مثل محافظت در برابر رطوبت، حفظ و نگهداری کنند. همه استان‌های کشور با نحوه نگهداری اسناد آشنایی دارند اگرچه بسیاری از استان‌ها ظرفیت نگهداری منابع تاریخی را ندارند و بر همین اساس اسناد به مرکز اسناد و کتابخانه ملی ارسال می‌شود تا پس از مرمت مجدداً به استان‌ها برده شود.
دلیل ارجاع به استان‌ها چیست آیا این اسناد در مرکز اسناد به شکل بهتری حفظ نمی‌شود؟
کسانی که در استان‌ها زندگی می‌کنند یا منابع و اسناد در اختیاردارند نسبت به اینکه نسخ قدیمی در اختیارشان باشد حساس هستند. تأکید بر موجود بودن اسناد در استان‌ها، اگرچه در برخی مواقع مشکل‌ساز است، اما ارق ملی و محلی را نشان می‌دهد که باعث حرمت گذاشتن ما به باور‌های مردم سایر استان‌ها می‌شود. البته با اعزام بازرس وضعیت این اسناد مدام در حال بررسی است.
مرکز اسناد و کتابخانه ملی چقدر توانسته مردم را نسبت به ثبت و نگهداری اسناد خطی‌شان در این مرکز ترغیب کند؟
یکی از مشکلات اصلی در اختیار نداشتن رسانه ملی است، اما با تعاملی که با صداوسیما برقرار کرده ایم، زمینه‌ساز آشنایی نسبت به شرایط سازمان اسناد و کتابخانه ملی شدهایم و معتقدیم اگر این ایده در بین جامعه رشد کند، مردمی که علاقه‌مند به حفظ اسنادشان هستند، منابع قدیمی را یا به کتابخانه می‌سپارند. بسیاری از مردم مدارک قدیمی را سرمایه خانوادگی خود می‌دانند، چون معتقدند اصالت خانوادگی‌شان به این کتاب خطی‌وابسته است. مردم معتقدند نسل‌های آینده باید از کتب خطی بهره ببرند و به همین دلیل هم سعی می‌کنند تا اسناد موجود را نگهداری کنند. ما مردم را به این باور می‌رسانیم که اگر کتب خطی خود را هدیه دهند نامشان روی تندیسی که توسط تناولی در حال ساخت است حک خواهد شد. البته دراین‌بین برخی افراد هم منابع خود را به‌عنوان سرمایه به ما می‌فروشند وعده‌ای دیگر اسناد قدیمی را پیش ما به امانت می‌گذارند. در حقیقت اعتماد مردم به مرکز اسناد و کتابخانه ملی چیزی جز کمک در جهت حفظ و نگهداری کتب خطی ندارد. خوشبختانه امروزه ۴۰ هزار جلد از منابع خطی دیجیتال شده و از طریق سایت مجموعه در دسترس علاقه‌مندان قرارگرفته است.