ناشر پیام آزادگان؛ فقدان سواد رسانه‌ای را یک هشدار و زنگ خطر برای کاهش سرانه مطالعه دانست وی معتقد است چه بسا که پس از پایان این وضعیت در جهان، خیلی دیر شود و ما نتوانیم و یا به‌سختی بتوانیم از گرایش نسل نوی جامعه به فضای مجازی بی‌دروپیکر، که اغلب بدون هیچ سندی دست‌به‌دست می‌شود، بکاهیم.
خبرگزاری میزان - کتاب و مطالعه را به عنوان سرمایه اجتماعی برای هر ملت و جامعه‌ای می‌شناسند کالایی ارزشمند و فرهنگی که اخیرا قیمت بالا آن سبب شده تا میزان خریدش کاهش چشم گیری داشته در عین حال فضای مجازی نیز به عنوان یک رغیب سر سخت مجالی برای توسعه کتاب و کتاب خوانی باقی نگذاشته است.
افول خرید کتاب از زمان افزایش کرونا و صدمات اقتصادی آن بر جامعه خود را به خوبی نمایان کرد اگر چه تلاش شد برای معرفی کتاب ها از پتانسیل فناوری وفضای مجازی استفاده شود اما این مهم تنها بخش کوچکی از مشکلات را بر طرف کردو نتوانست کاهش میزان سرانه مطالعه را به دنبال داشته باشد.
برخی کارشناسان تاکید دارند که ارائه خدمات از سوی کتابخانه‌ها می‌تواند سرانه مطالعه را بهبود بخشد اما این پیشنهاد نیز ظاهرا نتوانسته جامعه را متوجه اهمیت مطالعه کند و تعداد مخاطبان کتاب را افزایش دهد از این رو طرح‌هایی نیز به واسطه مسئولان فرهنگی به اجرا گذاشته شده است.
فعالان عرصه نشر نیز افزایش قیمت کاغذ را عاملی برای بالا رفتن قیمت پشت جلد کتاب می‌دانند و بر این مهم تاکید دارند که ارائه کاغذ تولید کارخانه داخلی هم نتوانست دردی از ناشران عمومی دوا کند. تعدادی از ناشران از اول تقاضایی برای دریافت کاغذ نداشتند، تعدادی از ناشران هم تقاضای خود را ثبت کردند اما تمایلی به دریافت کاغذ نداشتند. ارائه این کاغذ با اینکه مشکلات را کمتر می کند اما نمی تواند مشکلات ناشران را به صورت بنیادی حل کند؛ مخصوصا در کتاب‌های رنگی و کودک لذا مشکلات ناشران همچنان برطرف نشده است.
آن‌ها معتقد هستند ناشران وقتی که می‌خواهند چاپ کتابی را از نقطه صفر شروع کنند، باید مسیر طولانی را برنامه‌ریزی کنند. محتوای کتاب توسط نویسنده، مترجم یا شاعر تولید شده، کتاب نیاز به حروف‌چینی، چاپ، صحافی و… دارد. ارائه کاغذ دولتی فقط یکی از مراحل است، بعد از دریافت کاغذ دولتی باقی مشکلات ناشران پابرجا است. این روند برای کاغذ خارجی هم فرض شده‌است و باقی مشکلات پابرجا است. این در حالی است که پس از دریافت کاغذ تولید ایران ناشر الزام پیدا می‌کند در کتاب بنویسد کتاب با حمایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شده‌است. در چنین شرایطی برای مخاطب این سوال شکل می‌گیرد که اگر کتاب با کاغذ دولتی منتشر شده‌است، چرا هنوز قیمت بالایی دارد؟ اینکه کتابی با کاغذ تولید داخل منتشر شود به این معنی است که دو تا سه میلیون تومان از هزینه‌های آن کاسته شده‌است. این در حالی است که حدود ۱۰ میلیون تومان برای کتاب حق‌التالیف پرداخته می‌شود. همچنین هزینه‌های دیگر چاپ کتاب هنوز پا برجا است.
طراحی سامانه خرید یک راهبرد متفاوت
سید‌مجید امامی، دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور پیش از این در گفت‌وگو با میزان گفت: با طراحی سامانه خرید از کتاب فروشی، فرآیند رساندن کتاب به شهرهای فاقد کتابفروشی تسهیل شده است. با اجرای این طرح دیگر نگران دسترسی مردم به بعضی کتاب‌ها نیستیم. در این سامانه، خریداران بدون مراجعه حضوری به کتابفروشیها می‌توانند از طریق فضای مجازی، موجودی کتاب‌های کتابفروشیها را مشاهده و آثار موردنظر خود را بخرند.
وی ادامه داد: سامانه خرید از کتاب فروشی با اهدافی ازجمله تقویت اقتصاد صنعت نشر کتاب در کشور و بهینه‌سازی کارکرد اجزای این صنعت، تقویت و اصلاح حلقه توزیع و فروش کتاب در کشور، تسهیل در دسترسی به کتاب، حمایت از کتاب‌فروشی‌های سراسر کشور و ایجاد فرصت برابر در بین کتابفروشیها، طراحی شده است.
امامی با بیان اینکه مصوبه «سند نهضت مطالعه مفید» در شورای فرهنگ عمومی ابلاغ شده است، گفت: مهمترین ارگان‌ها در اجرای این مصوبه نهاد کتابخانه‌های عمومی و کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد هستند و با احیا کتابخانه مساجد می‌توانیم در این طرح نیز گامی موثر برداریم. با توجه به اینکه دوره کتاب‌های کاغذی محدود شده است از طریق کتاب‌های الکترونیک و ای بوک می‌توانیم این کمبود را جبران کنیم.
ترویج فرهنگ به واسطه فناوری
علی دریابیگی، کارشناس سابق حوزه نشر شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز با تاکید بر قوانین شورای عالی انقلاب فرهنگی توانسته در حوزه اجرا تقویت‌کننده نقش کتاب و توسعه فرهنگ مطالعه باشد، گفت: شورای عالی انقلاب فرهنگی باید در حوزه ترویج فرهنگ مطالعه نشر دیجیتال و مجوز این حوزه ورود کند این در حالی است که وزارت ارشاد کتاب کاغذی را قبول دارد و آن کتاب باید مجوز بگیرد؛ بنابراین نشر دیجیتال خیلی مجوز رسمی ندارد. قطعاً باید شورای عالی انقلاب فرهنگی در این حوزه ورود کند و سند و سیاستی برای نشر الکترونیک و ترویج فرهنگ مطالعه نشر دیجیتال طراحی کند. شورای عالی انقلاب فرهنگی باید در حوزه سیاست کلان ورود کند و تعریفی را برای نشر دیجیتال پیشنهاد دهد. ما در حوزه نشر الکترونیک خیلی ایراد داریم.
کتاب خواندن دستوری نیست
فرزانه قلعه قوند مدیر انتشارات پیام آزادگان در گفت‌وگو با میزان شرایط این روزهای بازار نشر و کتابخوانی را مورد بررسی قرار دادو اظهار کرد: به‌طورکلی مدت‌هاست که بازار نشر و چاپ بیمار است و ربطی به دوماه پیش و چهارماه پیش ندارد در واقع شاید به یک دهه برمی‌گردد که هرسال دریغ از پارسال؛ اما این ضعف کمتر در انتشاراتی‌های برخوردار که حامی دولتی و … دارند، خودش را نشان داده است و در واقع بازار خراب نشر و چاپ بیشتر متوجه ناشرانی است که حمایت نمی‌شوند و حامی و سرمایه ندارند.
وی مهمترین عامل تاثیرگذار بر روند تولید کتاب در طی دو سال اخیر را مورد بررسی قرار داد و تاکید کرد: از عوامل تأثیرگذار روی سیر نزولی مطالعه را قطعاً علاوه بر عدم‌قدرت خرید کتاب که ناشی از مشکلات اقتصادی است، مدیریت ضعیف مسئولین فرهنگی می‌توان مد نظر قرار داد، در عین حال نظارت کمرنگی روی صنعت نشر و چالش‌های این حوزه شد و در این میان کاغذ نیز گران شد، یعنی در عرض شاید پنج سال حدوداً ده برابر افزایش یافت.
قلعه قوند بیان کرد: شیوع بیماری کووید ۱۹ نیز مزید برعلت شد، البته بازار تولید کتاب قبل از شیوع این بیماری نیز به دلایلی که ذکر شد، خودبه‌خود در آستانه رکود بود، اما این بیماری باعث شد خودبه‌خود نمایشگاه‌های فیزیکی کتاب که محلی برای عرضه محسوب می‌شدند، تعطیل شوند. کتابخانه‌ها و کتابفروشیها از رونق بیفتد و مخاطبانش را تا حدودی از دست بدهد. هنوز کتابخانه مجازی و به‌طورکلی فضای مجازی نتوانسته و شاید به این زودی نتواند جای کتاب و کتابخانه را بگیرد، توجه داشته باشیم همه مخاطبان کتاب از نسل جوان و آشنا به فضای مجازی نیستند.
قلعه قوند بهترین رویکرد برای جلوگیری از روند ادامه رکود در بازار نشر را برشمرد و افزود: در واقع این سوألی نیست که بدون پژوهش و نظرسنجی پاسخ داده بشود با مدیریت بحران باید تحت هر شرایطی راهی برای عبور از این شرایط پیدا کرد، اما اول باید این بحران را باور کرد، اگر باور داشته باشیم که ادامه این روند چقدر آسیب زاست باید کارگروه‌های ویژه‌ای تشکیل شود.
وی در مورد کتابخوانی اظهار کرد: کارگروه‌هایی که شیوه‌های سنتی و نمایشی را کنار بگذارند و با نظرسنجی و تحلیل و جمع‌بندی از نظرات متولیان و مخاطبان این راه را هموار ساخت. بایستی برای این رویکرد میزان و اولویت تعیین کرد. اگر بپذیریم که فقر فرهنگی اگر آسیب‌زاتر از فقر اقتصادی نباشد، کمتر از آن هم نیست، بی‌تردید راهی برای عبور از این بحران وجود دارد. اگر بپذیریم که سیر نزولی صنعت چاپ موجب شده است تا طیف وسیعی از مخاطبان کتاب به فضای مجازی کشیده شوند میزان سرانه مطالعه و کتابخوانی باید با معیارهای متفاوتی مورد رصد قرار بگیرد.
ناشر پیام آزادگان ادامه داد: در شرایط فقدان سواد رسانه‌ای یک هشدار و زنگ خطر است، چه بسا که پس از پایان این وضعیت در جهان، خیلی دیر شود و ما نتوانیم و یا به‌سختی بتوانیم از گرایش نسل نوی جامعه به فضای مجازی بی‌دروپیکر، که اغلب بدون هیچ سندی دست‌به‌دست می‌شود، بکاهیم.
این نویسنده کتاب تاکید کرد: در وضعیت فعلی توجه عادلانه و یکسان و همه‌جانبه مسئولین فرهنگی و دستاندرکاران به صنعت نشر، تأمین کاغذ دولتی برای همه ناشران به‌صورت عادلانه و به طورکلی تغییر وضعیت اقتصادی و تزریق آن به شکل‌های مختلف می‌تواند مؤثر باشد. البته نقش جاذبه‌های بصری و تبلیغات جذاب محیطی را هرگز نباید نادیده گرفت. جاذبه‌هایی که قبلاً توسط افرادی یا جامعه‌ای آزموده شده و جواب داده است، می‌تواند دوباره مخاطب را با کتاب آشتی دهد.
نویسنده کتاب «زمان ایستاده» تاثیر رویداد های چند سال اخیر و کتابخوانی را مورد بررسی قرار داد و بیان کرد: صنعت نشر خودبه‌خود بیمار بود و بیماری کرونا فقط به آن شوک نهایی را وارد کرد. کرونا کتابخانه و نمایشگاه‌ها را تعطیل کرد و در واقع موجب شد تا اغلب مخاطبان آن از دست برود، چون ما معمولاً اوضاع فرهنگی را پیش‌بینی نمی‌کنیم و برای آن برنامه‌ای نداریم. در واقع کتاب و کتابخوانی در کشور اولویت ندارد، البته حدس این نکته خیلی سخت نیست و با نگاهی به سبد کالای مردم و بررسی میزان مطالعه می‌توان به آن پی برد.
منافع تولیدات فرهنگی در خطر است
احمد عطایی مدیر انتشارات قدر ولایت نیز اهمیت مطالعه را در جامعه مهم دانست و بیان کرد: مطالعه کتاب در جامعه زمینه شکوفایی و رشد فکری در جامعه را به دنبال دارد و مسئولان فرهنگی در این زمینه وظایف مهم و اثر گذاری را بر عهده دارند از سوی دیگر تولید کتاب خوب با قیمت مناسب می تواند مسیر را برای افزایش سرانه مطالعه فراهم کند ولی تولید کتاب نیازمند سرمایه و مساعدت مسئولان فرهنگی است . قیمت کاغذ تولید داخلی ۷۵۰ هزار تومانی منافع تولیدات فرهنگی را به خطر می اندازد اگر هدف حمایت است باید برنامه های دقیق و کارشناسی شده ای را به مرحله اجرا بگذارند و در این زمینه آسیب شناسی های دقیق داشته باشند.
عطایی به احتمالات و گمانه زنی های بازار نشر پیرامون قیمت کاغذ های تولید داخلی پرداخت و خاطرنشان کرد: گفت‌وگو با سایر ناشران سبب شده است تا این احتمال قوت پیدا کند که با ورود کاغذ داخلی به بازار نشر و توزیع آن توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، توزیع کاغذ خارجی با تسهیلات ویژه حذف شود و این امر نگرانی هایی را با خود به دنبال داشته است زیرا قیمت کتاب در این صورت افزایشی سه برابری را تجربه خواهد کرد.
کتاب‌هایی که روی دست ناشران ماند
حمید خلیلی مدیر انتشارات شهید کاظمی در گفت و گو با میزان علت اصلی دور شدن جامعه از مطالعه را افزایش قیمت کاغذ دانست و تاکید کرد: مطالعه سبک درست زندگی و اندیشه را به افراد نشان می دهد تجربیات ارزشمند بشریت طی سالها به واسطه کتاب و مطالعه انتقال یافته و رشد کرده است لذا مطالعه و کتابخوانی از جایگاه بسیار مهم در هر جامعه برخوردار است کاهش سرانه مطالعه در کشور ما به عوامل متعدد از جمله افزایش قیمت کاغذ باز می گردد در عین حال هیچ ناشری دوست ندارد کالایش روی دستش باقی بماند لذا علاقمند است تا کتاب را با قیمتی کم به دست مخاطبان برساند ولی هزینه ای که تولید یک کتاب برای ناشر به دنبال دارد زمینه رابرای افزایش قیمت کتاب فراهم می کند از سوی دیگر غیر واقعی بودن قیمت کاغذ را مورد بررسی قرار داد و ابراز کرد: قیمت کاغذ دیگر با مقوله عرضه و تقاضا قابل حل یا بررسی نیست زیرا افزایش قیمت کاغذ سبب شده تا ناشران؛ کتاب های کمتر را با قیمت های بیشتر نسبت به گذشته تولید کنند این به معنی کاهش خرید کتاب در بازار خواهد بود از سوی دیگر، حال که تقاضا کاهش یافته قیمت کاغذ به عنوان ماده اولیه نیز باید کم شود اما مشاهدات نشان می دهد که قیمت کاغذ هیچ ربطی به درخواست و تقاضای بازار ندارد.
دست‌هایی در کار است
وی ابراز کرد: دست‌هایی در کار است که تلاش دارد تا عرصه را بر تولیدکنندگان تنگ کند. تعداد انتشاراتی هایی که به سبب مشکلات اقتصادی ترجیح داده اند تا بازار فعالیت های فرهنگی را کم کنند بسیار است.
خلیلی به قیمت کتاب طی این روزها اشاره و بیان کرد: قیمت یک کتاب ۲۰۰ صفحه ای حدود ۱۰۰ هزار تومان شده است و این دوری مخاطب را از خرید و مطالعه کتاب در پی دارد، از سوی دیگر من به عنوان یک ناشر نتوانسته ام حقوق دو ماه کارکنانم را بپردازم و مشکلات مالیات و غیره هر کدام سر جای خود قرار دارد.
کتاب تولید نمی‌کنند
مدیر انتشارات شهید کاظمی به چالش موجود بر سر راه ناشران پرداخت و تاکید کرد: تولید کتاب این روزها با مشکلات و چالش های فراوانی روبرو است و تولیدکنندگان ترجیح می دهند تا کتابی را تولید نکنند زیرا کتاب‌ها حتی توسط کتاب فروشان نیز به فروش نمی رسد و سرمایه ناشر بر نمی گردد و یا در دراز مدت باز می گردد که دچار گذشت زمان شده و ارزش سرمایه به خاطر تورم کاهش بسیاری پیدا می‌کند.
بی‌شک تدبیر در مورد رفع موانع، تولیدات فرهنگی خصوصا کتاب نیازمند یک همدلی و همراهی دلسوزانه است. این مهم با توجه به تجربه‌های چند سال گذشته و برنامه‌های متعدد نیمه کار؛ می‌طلبد تا طی شور و مشورتی و انعکاس نظرات راهگشا با همه دستاندرکاران بخش فرهنگ خصوصا صنعت نشرروند کاربردی را اجرایی کنند. مشکلات از این دست تنها زمانی می‌تواند حل شود که نظر تمامی حوزه‌ها به خوبی شنیده و در عین حال از دادن تسهیلات نقدی که تنها نقش مسکن‌های موقت را بازی می کند دوری کنند.
