افزایش ساخت و ساز غیر مجاز پشت درهای بسته یزد/ وقتی مدیران میراث فرهنگی خود را به ندیدن زده اند+ فیلم و عکس
به گزارش خبرنگار گروه جامعه ، معاون میراث فرهنگی استان یزد به تازگی اعلام کرده که تخلفات در حوزه بافت تاریخی شهر یزد 60 درصد کاهش یافته است. این ادعا در حالی مطرح می شود که با کمی جستجو در بافت ثبت جهانی شهر یزد ده ها مورد تخلف ساخت و ساز و تخریب دیده می شود. تخلفاتی که برخی از آنها پشت درهای بسته انجام می شوند و برخی دیگر در روز روشن و در نزدیکی عوامل یگان حفاظت میراث فرهنگی یزد صورت می گیرد.
تخریب های بافت تاریخی یزد حالا شکل پنهانی به خود گرفته و مالکان بناها سعی می کنند پنهانی اقدام به تخریب یا ساخت و ساز در بنای خود کنند. اگر در بافت تاریخی یزد قدم بزنید و پای صحبت اهالی آن بشینید برایتان طوماری از تخریب ها و ساخت و سازها را ردیف می کنند و مانند همه جا مدعی هستند که مدیران میراث فرهنگی یزد نه تنها از برخی تخریب ها بی خبر نیستند که به عمد چشم بر روی آنها بسته اند. علی اصغر مونسان، رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در مدت زمان کوتاه مدیریت خود در این سازمان تاکنون دوبار به این شهر سفر کرده اما به نظر می رسد مدیران سازمان میراث فرهنگی تنها برای افتتاح و دید و بازدید به سفرهای استانی می روند و با وجود حضور معاون میراث فرهنگی کشور در این سفرها قرار نیست وضعیت بافت تاریخی ثبت جهانی شهر یزد در این سفرها بررسی و برای رفع چالش هایش کمک شود.
تخریب در چند قدمی مسجد جامع
نمونه ای اتفاقات عجیب تخریب در بافت تاریخی یزد را می توان در تخریب بنای نزدیک به مسجد جامع یزد دید. صبح جمعه ای که بیل مکانیکی مشغول تخریب یک خانه قدیمی در عمق بافت بود و خاک این تخریب از دور دست پیدا بود، عوامل یگان حفاظت میراث فرهنگی شهر یزد در حال گشت زنی در بافت بودند اما تا زمان رسانه ای شدن موضوع، نسبت به جلوگیری از این تخریب اقدام نکردند. اختلاف نظر پایگاه میراث فرهنگی یزد و معاونت میراث فرهنگی این استان درباره تخلف بودن یا نبودن این ساخت و ساز نشان از مدیریت چندپاره بافت تاریخی یزد حتی در سطح سازمان میراث فرهنگی دارد.
ساخت و ساز در کنار مسجد حظیره
جرثقیل عظیمی در کنار مسجد معروف حظیره شهر یزد مشغول فعالیت است. در حالی که ساخت و ساز بناهای بتونی در بافت ثبت جهانی شهر یزد ممنوع است. در کنار مسجد و در یکی از پر رفت و آمد ترین نقاط شهر یک بنای بتونی در حال ساخت است و جرثقیل زرد رنگش مدت هاست آسمان بافت تاریخی یزد را مخدوش کرده است. ساخت و سازی که مدیران میراث فرهنگی شهر یزد امیدوارند تنها تا همسطح خیابان ادامه داشته باشد و برای آنها دردسر درست نکند.
دو طبقه بتونی در خیابان قیام
در جداره خیابان قیام و جایی که دورنمای زیبایی از میدان تاریخی امیرچخماق قرار دارد مدتی است که یک بنای بتونی دو طبقه در حال ساخت است. بنایی که کاربری تجاری دارد و علیرغم ممنوعیت ساخت و ساز با بتون این جداره مهم بافت تاریخی یزد را مخدوش کرده است.
ساخت و سازهای عجیب در خیابان امام خمینی
در نزدیکی کوچه حسینیان در خیابان امام خمینی دو ساخت و ساز بتونی و غیر مجاز دیگر وجود دارد. یک پلاک که به بهانه پارکینگ تاکنون یک طبقه بتونی تا همسطح خیابان ساخته شده است و عجیب آن که مسئولان میراث فرهنگی یزد آن را تخلف نمی دانند. اما در نزدیکی این پلاک یکی از مالکان با سو استفاده از پنهان بودن ملک در حال ساخت سازه بتونی داخل یک بنا با معماری گودال باغچه است. داخل حیاط این بنا ستون های بتونی اضافه شده و تا الگوی تاریخی گودال باغچه بهم خورده و نوع تازه ای از تخلف در بافت تاریخی شهر یزد رواج پیدا کند. تخلفی که با محصور بودن آن بین دیوارهای کاهگلی راه را برای نا دیده گرفته شدنش توسط میراث فرهنگی هموار کرده است.
ده ها ساخت و ساز و تخریب در بافت تاریخی
عمق بافت تاریخی شهر یزد که پر از تخریب ها و ساخت و سازهای دیگر است. هر چند مسئولان میراث فرهنگی می گویند که ساخت و ساز و تخریب در بافت تاریخی ممنوع نیست و مالکان با مجوز می توانند اقدام به این کار کنند اما تجربه اتفاقات پس از ثبت جهانی شهر یزد نشان می دهد حتی مدیران میراث فرهنگی شهر یزد به طور شفاف ضوابط عرصه و حریم مناطق ثبت جهانی شده را درک نکرده و برای هر پروژه بهانه ای دارند.
ساخت و ساز بتونی در بافت یزد ممنوع است
پایگاه میراث فرهنگی بافت تاریخی یزد یکی از بخش های درگیر در حوزه حفاظت و رصد وضعیت بافت تاریخی و ثبت جهاین یزد است. مجتبی فرهمند، مدیر این پایگاه درباره تخریب ها در بافت تاریخی می گوید: بنا‌هایی که اصالت و یکپارچگی تاریخی و معماری بافت را دارند و تخریب آنها به این دو اصل ضربه بزند، بنای تاریخی هستند و تخریب آنها ممنوع است. این موضوع فقط کالبدی و فیزیکی نیست. هر بنایی که سبک معماری و دوره تاریخی داشته باشد، واجد ارزش است و قابل تخریب و تغییر نیست. در بافت ثبتی یزد تعداد انگشت شمار بنا وجود دارد که اصالت و هماهنگی با بافت تاریخی ندارند و اتفاقا تخریب آنها و هماهنگ سازی بناها با بافت در برنامه است.
او با اشاره با حفظ اصالت بافت تاریخی می گوید: تاریخ ساخت هم در تاریخی بودن بنا مهم نیست. ممکن است بناهای معاصر واجد ارزش داشته باشیم که باید حفظ شوند. تخریب به هر بهانه‌ای ممنوع است. از سوی دیگر حضور ماشین آلات سنگین در بافت تاریخی یزد به دلیل آسیب‌هایی که می‌تواند به بافت بزند به طور کلی ممنوع است. همچنین تمام پرونده‌هایی که پیش از ثبت جهانی صادر شده باید استخراج و بررسی شود.
قوانین و ضوابط ثبت جهانی درباره ساخت و ساز با بتون شفاف است. فرهمند می گوید: هرگونه ساخت و ساز با بتون ممنوع است و این موضوع را بار‌ها تذکر داده ایم. بازسازی، مرمت یا نوسازی بناها فقط با اصول معماری قدیمی و مصالح آن ممکن است. زیرزمین‌ها هم باید با اجر و ملات ساخته شوند.» قرار بود که ظرف شش ماه با مشارکت مسکن و شهرسازی آیین نامه‌ای برای این موضوع تدوین شود که متاسفانه هنوز پیگیری نشده است.
ضوابط عرصه ثبت جهانی شهر یزد
۸۰۰ هکتار از بافت تاریخی شهر یزد ثبت ملی شده و از این بین ۲۰۰ هکتار به ثبت جهانی رسیده است. حریم این ثبت جهانی نیز در حدود ۷۰۰ هکتار است. برای عرصه و حریم هر ثبت جهانی ضوابط و قوانینی در نظر گرفته شده که رعایت نکردن آن ثبت جهانی یزد را تهدید می‌کند.
- تخریب هرگونه سازه تاریخی ممنوع است.
- انجام اقدامات حفاظتی و مرمتی در رابطه با امکان مرمت، تعمیر یا احیا بقایای سازه‌ها نیازمند اخذ مجوز سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.
- نصب دکل‌ها و تیر‌های برق ممنوع است همچنین تیر‌های برق موجود باید جمع آوری شود.
- اگر بنایی نیاز به بازسازی دارد، طرح‌ها باید حتما معماری سنتی، بافت (مصالح، تکنیک ها، تزیینات) و الگوی نمای معابر را رعایت کند.
- ارتفاع ساختمان‌های جدید نباید از ارتفاع بناهای تاریخی همجوار بیشتر باشد، تنها بادگیر‌های مستثنی هستند.
- قیر و گونی به عنوان پوشش نهایی سقف ممنوع است.
- نصب سازه پوششی دائم بر روی حیاط‌های مرکزی سنتی ممنوع جز سازه‌های سبک برای مراسم‌های مذهبی ممنوع است.
- استفاده از هرگونه نرده فلزی به عنوان حفاظ پنجره یا جان پناه ممنوع است.
- استفاده از نما‌های آجری تنها زمانی مجاز است که نمای اولیه ساختمان تاریخی با همان مصالح ساخته شده باشد.
- نصب بیلبوردهای تبلیغاتی، تابلوها و تابلوهای نئون بر بالای جان پناه بام اکیدا ممنوع است.
- ساختمان‌های موجود که به ضوابط فوق الذکر به نحوی احترام نگذارند توسط مالکان تخریب و باسازی خواهند شد یا تملک شده و تغییر شکل آنها در حوزه برنامه‌های میان مدت قرار خواهد گرفت.
- ساختمان‌های در حال ساختی که در آن به ضوابط فوق الذکر احترام گذاشته نشده است با هزینه شخصی مالک بازسازی یا تخریب خواهند شد.
ضوابط حریم ثبت جهانی شهر یزد
- تخریب هرگونه سازه تاریخی ممنوع است.
- انجام اقدامات حفاظتی و مرمتی پس از بررسی‌های دقیق در رابطه با امکان مرمت، تعمیر یا احیا بقایای سازه‌ها نیازمند اخذ مجوز سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.
- ارتفاع ساختمان‌های جدید نباید از ارتفاع بناهای تاریخی همجوار بیشتر باشد، تنها بادگیر‌های مستثنی هستند.
- استفاده از بام‌های شیروانی با هر رنگ یا مصالحی غیر مجاز است.
- نما‌های ساختمانی در داخل حریم – به ویژه در جداره خارجی بنا قرار دارند- باید با کاه گل اندود شده یا با استفاده از آجر انجام گیرند، یا ترکیبی از هر دو باشد.
- استفاده از سرامیک‌های صنعتی، پنل‌های فلزی و مصنوعی در نمای بناها مجاز نیست.
- نصب دکل و خطوط انتقال نیرو، قرار دادن تجهیزات مربوطه و گسترش راه‌ها در این منطقه معطوف به اخذ مجوز مربوطه از شهرداری و سازمان میراث فرهنگی است.
- راه اندازی کارخانه‌ها یا کارگاه‌های آلاینده محیط ممنوع است.
- قرارگیری بیلبوردهای تبلیغاتی در جداره خیابان‌ها ممنوع است.
ضوابط خاص برای فضاهای عمومی شهر تاریخی یزد
- هرگونه تغییر در سازه قنات به منظور استفاده از آن به عنوان فاضلاب یا هرگونه استفاده دیگر اكیدا ممنوع است.
- استفاده از فضای عمومی به عنوان انبار (برای هروسیله ای از جمله وسایل شخصی، ماشین های قدیمی و ... ) اكیدا ممنوع است.
- انباشت مصالح ساختمانی ( یا نخاله های مربوط به كارگاه های ساختمانی در فضاهای عمومی) باید تحت نظارت شهرداری – كه مسئول اختصاص دادن فضاهای مناسب به این منظور است- انجام گیرد. به گونه ای كه معابر مسدود نشده یا در موارد اضطراری تنها برای زمان بسیار كوتاه به منظور جابجایی مصالح استفاده گردند.
- كف سازی خیابان نباید موجب هیچ گونه جمع شدگی آب در معابر ایجاد نگردد. در مواردی كه سیستم آب شهر تاریخی با مشكل یا خرابی مواجه شود، ساكنین شهر تاریخی باید آن را به شهرداری اطلاع دهند.
- نصب بیلبوردهای تبلیغاتی، تابلوها و تابلوهای نئون در جداره خیابان ها ممنوع می باشد.
- ساخت یا نصب تجهیزات صنعتی مخدوش كننده ساختار یا منظر تاریخی ممنوع است.
- هرگونه صدای مزاحم ( موسیقی اجرا شده یا پخش شده در كافه ها و رستوران ها) نباید آنچنان بلند باشد تا از خانه های همجوار شنیده شود.
- اشغال بخشی از خیابان برای نمایش محصولات و كالاهای دكان ها و مغازه ها مجاز نیست، به جز در مناطقی كه بدان منظور پیش بینی شده و استفاده از آن پیرو استعلام از شهرداری و سازمان میراث فرهنگی و اخذ مجوز رسمی مجاز است.
ثبت جهانی شهر یزد هر چند یک اتفاق در میراث فرهنگی ایران محسوب می شود و بافت تاریخی زنده این شهر با جهانی شدن مورد توجه گردشگران خارجی قرار گرفته اما مدیران شهری و میراثی شهر یزد معتقدند خطری این ثبت جهانی را تهدید نمی کند. مدیرانی که خودشان تبدیل به مهمترین خطر برای بافت تاریخی یزد شده و چشم بر تخریب های پر تعداد در عرصه ثبت جهانی بافت تاریخی یزد می بندند. چالش جهانی ماندن بافت تاریخی یزد با وجود این تخریب و تعرض ها قرار است ادامه داشته باشد و حفظ این پرونده ثبت جهانی ایران نیز مانند پرونده های دیگری مثل شوش و باغ های ایرانی تبدیل به دغدغه همیشگی شود.
گزارش از احسان رستمی پور