نظام مالیاتی ناکارآمد، حجم اقتصاد پنهان ایران را افزایش داده است/ نظام مالیاتی ایران نیازمند تغییرات اساسی

محمدعلی طاهری‌مهر در گفت‌وگو با میزان در رابطه با اینکه نظام مالیاتی در ایران چگونه باید باشد، گفت: مالیات یکی از منابع درآمدی اصلی دولت‌ها به شمار می‌رود به علاوه اینکه مالیات یکی از ابزار‌های مهمی است که در سیاست‌های اقتصادی کشور‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و با تغییر نرخ‌های مالیات تغییرات کوتاه‌مدت و بلند‍مدتی در اقتصاد به وجود می‌آید. افزایش مالیات‌ها در بلند‌مدت می‌تواند سبب کاهش انگیزه تولید شده و باعث کاهش اشتغال و تولید شود. در کوتاه‌مدت نیز افزایش مالیات‌ها، تا حدودی باعث رکود شده و در صورت وجود آن را تشدید خواهد کرد. پس مالیات پدیده مهمی هست که نحوه برخورد حکومت با آن درواقع نشان‌دهنده میزان احترام دولت به بخش‌های مختلف اقتصاد و مردم است.

کارشناس مالیات گفت: در تعریف مالیات سه ویژگی آورده می‌شود که مالیات پولی است ۱_ قانونی ۲_بلاعوض و ۳_ اجباری که سه تا کارکرد را برای حکومت‌ها دارد که عبارتند از: الف) کارکرد درآمدی ب) کارکرد توزیعی ج) کارکرد قاعده‌گذاری.

وی افزود: در بررسی نظام مالیاتی ایران مشاهده می‌شود که تقریبا همه کارکرد‌های مالیاتی به درستی انجام نمی‌شود. وجود فرار و اجتناب مالیاتی گسترده علاوه بر اینکه نوعی بی‌عدالتی در نظام مالیاتی را نشان می‌دهد، ناقض کارکرد درآمدی نظام مالیاتی ایران است، زیرا نظام مالیاتی ایران در رسیدن به درآمد مالیاتی بالقوه شکست خورده است. تغییر مهمی هم اگر قرار باشد اتفاق بیفتد باید ناظر به همین رویکرد باشد، زیرا این بخش است که مانع تولید و باعث مشکلات تولید و سرمایه‌گذاری در بخش مولد است. البته که رویکرد‌های دیگر هم مهم و حیاتی هستند، ولی نیاز حیاتی کشور به تولید لزوم تغییر در این رویکرد را حیاتی‌تر کرده است. از همین رو است که تغییرات خرد مثل تغییر نحوه اخذ مالیات طلا هرچند که خوب باشند، اتفاق خاصی را رقم نمی‌زنند.

این کارشناس مالیاتی با اشاره به کارکرد‌های غلط نظام مالیاتی فعلی کشور گفت: تمایل اقتصاد به عدم شفافیت و همچنین تمایل سرمایه به سفته‌بازی به جای تولید به خاطر کارکرد ناصحیح در قاعده‌گذاری نظام مالیاتی ایران است و در نهایت نیز وجود اختلاف طبقاتی، عدم وجود عدالت عمودی و افقی نشان از کارکرد توزیعی اشتباه و ناصحیح در نظام مالیاتی ایران است.

در ادامه طاهری‌مهر افزود: در چنین وضعیتی دولت باید جلوی این بی‌عدالتی و ناکارآمدی را بگیرد و به جای اینکه با اصلاحات خرد به دنبال پوشاندن عیب‌های نظام مالیاتی باشد باید با استفاده از فناوری اطلاعات و نظام مالیاتی منطقی و قابل اجرا به دنبال رفع این مشکلات باشد. اما اینکه این عزم در تغییر وضع موجود وجود ندارد ممکن است به خاطر ذی‌نفع بودن دولت باشد.

طاهری مهر در پایان با اشاره به راهکار جدید پیشنهادی جایگزین برای عادلانه شدن پایه‌های مالیاتی اشاره کرد و گفت: برای نظام مالیاتی ایران با توجه به حجم گسترده اقتصاد زیرزمینی و اقتصاد پنهانی که وجود دارد، رجوع به مقالاتی که کارشناسان اقتصاد پنهان نظیر ادگار فیگ انجام داده‌اند، پیشنهاد می‌شود. در شرایط فعلی نظام مالیاتی ایران، مسئولین مربوط باید به دنبال ساده‌ترین، اجرایی‌ترین، عادلانه‌ترین و شفاف‌ترین نظام مالیاتی باشند که این ویژگی‌ها تماما در مالیات APT می‌توان مشاهد کرد. مالیات APT می‌گوید تمام پایه‌های مالیاتی را به غیر از مالیات تنظیمی حذف کنیم. یعنی مالیات حقوق، مالیات عملکرد، مصرف، نقل و انتقال، ارزش‌افزوده و ... را تماما حذف کنیم و فقط یک نرخ پایین مثلا ۰.۵ درصد از هر تراکنش بگیریم، زیرا تراکنش محلی است که همه بخش‌های اقتصادی در آن حضور دارند و از همه بخش‌های غیرشفاف و غیرمولد و... مالیات اخذ می‌شود. در این شیوه امکان فرار مالیاتی تقریبا نزدیک به صفر خواهد بود و هر بخش که تراکنش بیشتری کند، مالیات بیبشتری می‌دهد و عدالت هم تقریبا به بهترین حالت نسبت به وضعیت فعلی صورت می‌گیرد. البته که این مالیات APT مبحث مفصلی است که در اینجا همین که شناخته شود این چنین سیستم‌های مالیاتی علمی و منطقی و عادلانه‌ای وجود دارد کفایت می‌کند.