گامی دیگر در اجرای سند تحول قضایی؛ زمان صدور گواهی حصر وراثت کاهش می‌یابد
- یکی از کار‌هایی که زمان مردم را هدر می‌کند، فرایند طولانی تعیین و تکلیف اموال متوفی است. در واقع، پس از فوت یک فرد، تا زمانی که گواهی حصر وراثت صادر نشود، امکان هیچ‌گونه دخل و تصرف در اموال متوفی میسر نیست.
با این حال، در راستای سند تحول قضایی و ابلاغ دستورالعمل مربوط به تسریع فرایند رسیدگی به انحصار ورثه از سوی معاون اول قوه قضاییه، در آینده نزدیک شاهد خواهیم بود که بسیاری از کار‌های مربوط به صدور گواهی انحصار وراثت، بدون نیاز به حضور فیزیکی در ادارات و سازمان‌های مرتبط به صورت الکترونیکی و به وسیله لپ‌تاپ، تبلت و گوشی هوشمند قابل انجام و پیگیری است.
به همین منظور، مرکز توسعه حل اختلاف، معاونت حقوقی و امور مجلس قوه قضاییه، مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه و سازمان ثبت اسناد و املاک کشور مکلف شده‌اند که با استفاده حداکثری از دادرسی الکترونیک، حذف مراحل غیرضروری و اصلاح و تکمیل فرآیند صدور گواهی انحصار ورثه و تحریر تَرَکه (تعیین میزان اموال و دیون متوفی)، فرایند صدور گواهی حصر وراثت را تسهیل کنند. همچنین مقرر شده است که وراث و ذی‌نفعان، مرحله به مرحله از کار‌های صورت‌گرفته برای صدور این گواهی مطلع شوند.
فرایند اجرایی این دستورالعمل اکنون آغاز شده است. به این ترتیب، پس از ثبت درخواست صدور گواهی انحصار ورثه، آغاز فرآیند نشر آگهی به اطلاع همه وراث و دیگر ذی‌نفعانِ قابل شناسایی می‌رسد. علاوه بر این، به محض صدور گواهی یا قرار تحریر تَرَکه، تصویر آن برای همین اشخاص ارسال می‌شود.
استفاده از سامانه‌های مرتبط
اکنون روال کار برای مشخص شدن رابطه وراثت اینگونه است که یک استشهادیه که به امضای ۳ نفر از آشنایان وراث متوفی رسیده، در یک دفتر اسناد رسمی تنظیم می‌شود. اما با اجرایی شدن ابلاغیه مذکور، برای احراز رابطه وراثت، از اطلاعات ثبت شده در سازمان ثبت احوال استفاده می‌شود. در صورت نقص اطلاعات یا عدم دسترسی به آنها و چنانچه اخذ گواهی گواهان برای احراز رابطه وراثتی لازم باشد، تنظیم «استشهادیه الکترونیک» کافی و معتبر است. مگر اینکه مقام قضایی استماع گواهی را لازم تشخیص دهد.
همچنین به جز موارد ضروری که با تنظیم صورت جلسه اقدام خواهد شد، رسیدگی در شورا‌های حل اختلاف تا حد ممکن به صورت الکترونیکی و بدون تشکیل جلسه حضوری به عمل می‌آید.
علاوه بر این، در صورت ضروری بودن ارائه اظهارنامه مالیاتی بر ارث، نسخه الکترونیکی آن یا دریافت اظهارنامه از سامانه‌های سازمان امور مالیاتی معتبر است.
نکته قابل توجه این است که پس از صدور گواهی انحصار ورثه، فهرست اموال و دیون شناسایی شده و دعاوی حقوقی و کیفری مطرح شده له یا علیه متوفی که دارای بار مالی است، به صورت خودکار به اطلاع وراث قانونی، وصی، امین، قیم و در موارد لازم، به اطلاع دادستان می‌رسد. همچنین مسئولیت‌های قانونی مرتبط با دیون متوفی به وراث اطلاع‌رسانی می‌شود.
تکالیف فنی مرکز فناوری اطلاعات
بر اساس این دستورالعمل، مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه مکلف است بستر احراز اصالت اوراق قضایی را به صورت الکترونیک برای همه اشخاص فراهم کند. همچنین زیرساخت لازم برای استعلام الکترونیکی وصیت نامه رسمی متوفی از سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و اعلام فرزندخواندگی در استعلامات الکترونیکی ثبت احوال فراهم خواهد شد.
این مرکز همچنین موظف شده تا برای تسهیل در رسیدگی به پرونده‌های موضوع این دستورالعمل، امکان استعلامات به صورت الکترونیکی را برای مراجع رسیدگی کننده به امور حصر ورثه و تحریر ترکه و همچنین دفاتر قضایی فراهم کند.
در ضمن، نرم‌افزار‌های مورد نیاز برای انجام خودکار تنظیم متون پیش‌نویس، محاسبات و تعیین سهم‌الارث، تنظیم و صدور آگهی، ارزیابی و دیگر اموری که امکان انجام آن به صورت هوشمند فراهم است، تهیه خواهد شد.
علاوه بر این، سامانه‌های قضایی باید به نحوی ایجاد یا توسعه یابند که از طریق ارتباط به بانک‌های اطلاعاتی و سامانه‌های دستگاه‌های اجرایی، اطلاعات مورد نیاز برای رسیدگی به امور موضوع این دستورالعمل به صورت خودکار، برخط و آنی دریافت شود.
همچنین امکان سابقه‌یابی و استخراج اطلاعات هویتی اشخاصی که اطلاع از مشخصات سجلی آنان برای امور انحصار ورثه و تحریر ترکه ضرورت دارد، با همکاری سازمان ثبت احوال کشور و دیگر دستگاه‌های اجرایی باید فراهم شود.
فناوری، ابزار کاهش خطای انسانی
مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه موظف است که با هوشمندسازی، خودکار کردن و الکترونیکی کردن فرآیند‌های قضایی، احتمال خطای انسانی را در رسیدگی و تصمیمات قضایی، به حداقل ممکن کاهش دهد.
از این رو، این مرکز با استفاده از قابلیت هوش مصنوعی باید سامانه‌های مربوط را به نحوی اصلاح کند که انتشار آگهی‌های قانونی درباره امور مربوط به ترکه و انحصار ورثه به همه ذی‌نفعانِ قابل شناسایی اطلاع‌رسانی شود.
ضمن آنکه این مرکز مکلف شده تا امکان دسترسی مراجع رسیدگی‌کننده به قوانین و مقررات مربوط، آرای وحدت رویه و نظریه‌های مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه و آرای مشابه را از طریق درگاه ملی فراهم کند.
در ماده ۹ این ابلاغیه هم تاکید شده که در اجرای مواد ۳۶۷ و ۳۶۸ قانون امور حسبی، گواهی انحصار ورثه مربوط به افراد بلاوارث، محجور و غایب به طور خودکار به دادستان مربوط ابلاغ شود.
در آخرین ماده این ابلاغیه هم آمده است که در زمان ثبت درخواست تحریر ترکه، گواهی‌های فوت مورث (کسی که از او ارث باقی مانده) و انحصار ورثه به صورت خودکار از پایگاه‌های داده قوه قضاییه فراخوانی شده و به همراه اموال و دیون ارائه شده توسط وراث یا نمایندگان قانونی آنها، پیوست دادخواست می‌شود.
همچنین لازم است امکان استعلام برخط صورت اموال و دیون قابل شناسایی متوفی به منظور استفاده در روند رسیدگی به درخواست تحریر ترکه، برای شورا‌های حل اختلاف فراهم شود.
در این دستورالعمل، زمان مشخصی برای انجام تکالیف هریک از دستگاه‌ها و مراکز مربوط تعیین شده تا این ابلاغیه در موعد قانونی به مرحله اجرا برسد و به این ترتیب فرایند صدور گواهی حصر وراثت تسهیل و تسریع شود.
مدارک لازم برای صدور گواهی حصر وراثت
در حال حاضر، مرجع صدور گواهی انحصار وراثت، شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی است. شورای حل اختلاف پس از بررسی مدارک دستور می‌دهد تا یک نوبت آگهی در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار کشور منتشر شود. در صورتی که تا یک ماه پس از چاپ آگهی، ادعایی مطرح نشود، قاضی بر اساس دلایل و مستندات پرونده و با توجه به نسبت وراث با متوفی، سهم‌الارث قانونی هر یک از وراث را تعیین و گواهی انحصار وراثت را صادر می‌کند.
تهیه مدارک زیر و ارائه آنها به شورای حل اختلاف ضروری است.
- تنظیم دادخواست
- اصل و تصویر برابر اصل شده گواهی فوت
- استشهادیه‌ای که در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم می‌شود.
- رسید اظهارنامه مالیات بر ارث به اداره امور اقتصادی و دارایی آخرین محل اقامت متوفی (این گواهی برای افرادی که پس از سال ۹۵ فوت شده اند، ضرورت ندارد.)
- تصویر برابر اصل شده شناسنامه وراث
- وکالتنامه وکیل دادگستری (در صورت واگذاری امور به وکیل)