نکاتی درباره خنثی سازی تحریم‌ها
_ جعفر قادری در روزنامه حمایت نوشت: شکست نظریه سازش با غرب به‌خصوص آمریکا این بصیرت را در جامعه ایجاد کرد که بهبود وضعیت موجود را نمی‌توان در سازش جستجو کرد و چیدن همه تخم‌مرغ‌ها در سبد مذاکرات و تحولات خارجی، حاصلی جز دور کردن انقلاب اسلامی از اهدافش ندارد. کلید اصلی حل مشکلات در واقع، در خودباوری و نگاه به توانمندی‌ها و ظرفیت‌های موجود به صورت علمی، برنامه‌ریزی‌شده و حساب‌شده است.
از مدت‌ها قبل و همچنین در پی تحولات جدید منطقه‌ای و جهانی با نگاه به شاخصه‌های قدرت و همکاری با همسایگان و متحدان، مسئله مهم نظام، حتی «لغو تحریم‌ها» هم نیست بلکه «خنثی‌سازی تحریم‌ها» در دستور کار قرار گرفته است. آمریکا تحریم را بخش لاینفکی از سیاست خارجی خود در برابر دشمنانشان می‌داند و با فرض «دائمی بودن» آن‌ها، مذاکره ایران برای لغو تحریم‌ها، جزیی از سیاست خارجی است که چه به نتیجه برسد و چه نرسد، در سیاست‌های کلان کشور برای خوداتکایی تغییری ایجاد نخواهد کرد. از طرفی، اقدام عملی غرب برای رفع موانع، راستی آزمایی و اخذ تضمین، تنها راهی است که می‌توان از این رهگذر، به گزینه «رفع تحریم‌ها» (نه اولویت دادن به آن) فکر کرد.
حالا با گذشت بیش از سه ماه از آغاز مذاکرات، اروپا و آمریکا دریافته‌اند که گفتگو‌ها چنانچه ما به ازایی برای کشورمان نداشته باشد، قطعاً نفعی هم برای طرف غربی نخواهد داشت، چون دیپلماسی متوازن و متعادل در صدر اولویت‌ها قرار گرفته است. شواهد و قرائن نیز حاکی از آن است که قصه بدعهدی و ماجرای سالوس و فریب غرب در حال تکرار بوده و مثل همیشه نباید مذاکرات را به معیشت مردم گره زد.
از طرفی، مسلماً تغییر اولویت راهبردی دیپلماسی دولت سیزدهم از «مذاکره برای لغو تحریم» به «همکاری با همسایگان و شرکای منطقه‌ای برای خنثی‌سازی تحریم» از سوی آمریکا بی‌پاسخ نخواهد ماند. دیپلمات‌های آمریکایی وقتی ببینند مشوق‌های تصنعی، جذابیتی برای ایران ندارد، مثل همیشه از حربه «تحریم» و «تهدید» استفاده می‌کنند، ولی واقعیت این است که آمریکا و اروپا برای بلند کردن چماق علیه کشورمان بیش از حد تصور ناتوان شده‌اند.
در اکتبر ۲۰۲۰ در حالی که دولت وقت آمریکا می‌کوشید در چارچوب سیاست فشار حداکثری، تحریم‌های بیشتری علیه کشورمان اعمال کند، «رابرت اوبرایان» مشاور امنیت ملی ترامپ به خبرنگاران گفت: «یکی از مشکلاتی که ما با ایران و روسیه داریم این است که در حال حاضر آن‌قدر تحریم علیه آن‌ها اعمال کرده‌ایم که دیگر امکان کمی برای انجام دادن مانده است.» «ویلیام برنز»، رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) نیز پیش‌تر نسبت به تبعات معکوس اقتصادی تحریم‌ها هشدار داده و گفته بود: «آمریکا به دلیل استفاده بیش از حد از تحریم‌ها به کارایی این ابزار سیاسی ضربه وارد کرده و کشور‌ها را وادار کرد وابستگی خود به دلار و سیستم مالی آمریکا را کمتر کنند.» گزینه تحریم به همین دلایل بی‌اعتبار است و تهدید توخالی محسوب می‌شود.
با این حساب، راهکار‌های راهبردی لازم است تا در بطن موتور سیاست‌گذاری کشور برای عبور به سمت خنثی کردن تحریم‌های حریف قرار گیرد. روش‌هایی که دست دشمن به آن‌ها نرسد و نتواند با یک امضا یا یک سخنرانی، زیر و بم اقتصاد کشور را دستخوش تغییر و تحول کند. چند نکته دراین‌باره، قابل‌تأمل به نظر می‌رسد.
۱. مصرف منابع بودجه‌ای باید به‌گونه‌ای غیر وابسته به تحولات خارجی، برنامه‌ریزی شوند چراکه ماناترین راه مقابله با سوءاستفاده از اهرم نفت علیه ایران، اداره کشور بدون اتکا به درآمد‌های نفتی و یا به صفر رساندن آن است. ادامه روش ضد تحریمی فعلی با سناریوی کاهش تولید نفت و سپس تکاپو برای یافتن راه‌هایی به‌منظور تسکین (نه علاج درد قدیمی اقتصاد) از مسیر‌های ناپایدار، قابل ادامه نیست و اقتصاد ما را در مسیر تحلیل رفتن قوا و تضعیف توانمان به دلیل انفعال در برابر حرکت طراحی‌شده توسط طرف مقابل قرار خواهد داد.
۲. تجارت خارجی تاب‌آوری یکی دیگر از ارکان خنثی‌سازی تحریم‌ها به شمار می‌رود. به این مفهوم که در شرایط تحریم، واردات و صادرات کشور دچار تعطیلی و توقف نشود یا دستکم میزان اختلال در آن‌ها، تا حد امکان کاهش یابد. اجزای اصلی تجارت خارجی تاب‌آوری را می‌توان در سه مؤلفه، «انتقال پول به شکل غیرقابل رصد در عرصه بین‌المللی»، «متنوع کردن مسیر‌های تجاری» و «مقاوم‌سازی حمل و نقل در بعد تجارت خارجی»، خلاصه کرد.
۳. امنیت غذایی و دارویی یکی از بدیهی‌ترین مواردی است که در بحث خنثی‌سازی تحریم‌ها مطرح است. برخلاف آنچه مقامات آمریکایی در خصوص عدم وضع تحریم بر واردات اقلام بشردوستانه ادعا می‌کنند، اما موارد متعددی را می‌توان آدرس داد که این کشور از طریق ابزار‌های مختلف، تجارت این کالا‌ها را بعضاً دشوار و همراه با هزینه‌های سنگین و یا حتی غیرممکن ساخته است.
برنامه‌ریزی میان‌مدت و بلندمدت در حوزه تأمین و تولید این کالا‌ها اعم از خوراکی و دارویی، یکی از اقدامات پیشدستانه برای مقابله فعال علیه تحریم‌ها به شمار می‌آید. بازطراحی نقشه راه تجارت کشور (واردات خوراک و دارو از کشور‌های همسایه و متحد)، بومی‌سازی تولید دارو و خوراک و کشت فرا سرزمینی، مهم‌ترین گزینه‌هایی هستند که در این رابطه می‌توان مورد بررسی قرار داد.
با این حال هنوز هم بعضی از جناح‌ها و جریان‌ها، خنثی‌سازی تحریم‌ها را حرکت از این ستون به ستون دیگر می‌دانند که شاید از این طریق، فرجی حاصل شد! اگر فرض را بر امتیازدهی برای رفع تحریم‌ها بگیریم – شیوه‌ای که موردپسند غرب است و در دور جدید گفتگو‌ها شاهد آن بودیم – هیچ انتها و حدیقفی برای آن‌ها وجود ندارد؛ علاوه بر اینکه، اگر اثری بر آن مترتب باشد، ناپایدار و کوتاه‌مدت خواهد بود. بنابراین، بومی‌سازی و فعال کردن پتانسیل‌های مغفول مانده، امروز به یک موضوع فرا متن و ضرورتی غیرقابل‌اجتناب تبدیل شده است.