ایران در تولید داروهای گیاهی در بازار‌های جهانی چه سهمی دارد؟
_ روزنامه ایران نوشت: یکی از آرزو‌های دیرینه بسیاری از دولت‌ها افزایش اشتغال روستائیان از طریق اشتغالزایی در خود روستا‌ها بوده، به‌طوری که این امر سبب عدم مهاجرت روستائیان به شهر‌ها شود و از طرف دیگر شاهد توسعه روستایی نیز باشیم.
یکی از مهمترین مشاغلی که در چند سال اخیر مورد توجه و استقبال دولتمردان و مردم مناطق روستایی قرار گرفته، کشت گیاهان دارویی است به طوری که تولید، فرآوری و فروش گیاهان دارویی با وجود هزینه بسیار اندک کاشت، داشت و برداشت در مقابل سودآوری بسیار بالای این امر می‌تواند تأثیر زیادی در بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی روستائیان و کشاورزان و در نهایت توسعه پایدار روستایی داشته باشد.
توسعه کشت گیاهان دارویی، اولویت وزارت جهاد کشاورزی
به نظر می‌رسد وزارت جهاد کشاورزی دولت سیزدهم برنامه‌ای ویژه برای توسعه کشت گیاهان دارویی داشته باشد به‌طوری که در این خصوص معاون امور باغبانی وزیر جهاد کشاورزی، توسعه باغ‌ها و گیاهان دارویی در اراضی شیبدار را از سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی در دولت سیزدهم عنوان کرد.
محمدمهدی برومندی می‌افزاید: رفع موانع تولید، مشارکت بخش خصوصی و جذب سرمایه‌گذار از جمله فاکتور‌های مهم به منظور توسعه گلخانه‌ها است.
وی اظهار کرد: ضروری است مطالعات دقیق و تحقیق میدانی در این زمینه انجام شود و به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که در سال ۱۴۰۴ در سراسر کشور ۴۸ هزار هکتار گلخانه داشته باشیم.
سهم ایران در بازار‌های جهانی
طبق برآورد‌های معتبر بانک جهانی تا سال ۲۰۵۰ تجارت گیاهان دارویی به ۵ هزار میلیارد دلار می‌رسد، این میزان در سال ۲۰۲۰ نزدیک به ۲۰۰ میلیارد دلار بوده است به طوری که طبق اعلام سازمان تجارت جهانی ۷ تا ۱۰ درصد تجارت دنیا متعلق به گیاهان دارویی خواهد بود.
در حال حاضر میزان تجارت گیاهان دارویی در سراسر جهان ۱۰۰ میلیارد دلار بوده که با وجود منابع عظیم گیاهان دارویی کشورمان تنها در سال ۳۵۰ میلیون دلار از این بازار به ایران تعلق می‌گیرد. این در حالی است که طی سالیان گذشته کشور‌های مطرح دنیا تمایل زیادی برای سرمایه‌گذاری در واردات و صادرات گیاهان دارویی داشته و ایران می‌تواند این فرصت را غنیمت شمرده و گیاهان متنوع دارویی خود و فرآورده‌های آن را با دیپلماسی اقتصادی مناسب صادر کند تا از این طریق ارزآوری بخش کشاورزی بیشتر شده و کشاورزان نیز از این حرفه منتفع شوند.
میزان تولید گیاهان دارویی در کشور
کشورمان ظرفیت بسیار زیادی برای تولید گیاهان دارویی دارد به طوری که ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم جهانی در ایران وجود دارد، ۳۰۰ روز در سال آفتاب به طور مداوم بر گیاهان می‌تابد و تنوع گیاهان دارویی نیز با وجود ۸ هزار و ۵۰۰ گیاه دارویی در کشور بسیار بالاست و جزو بهترین کشور‌های جهان از این لحاظ محسوب می‌شود. با این حال در سال‌جاری حدود ۲۷۰ هزار هکتار از اراضی کشور به کشت گیاهان دارویی اختصاص یافت که میانگین عملکرد تولید گیاهان دارویی ۳۶۰ هزار تن بوده است.
هم‌اکنون ایران ۷۰ درصد تولید گل محمدی و ۹۰ درصد تولید زعفران جهان را در اختیار دارد، در تولید زیره هم پس از هندوستان کشور دوم تولید کننده این محصول ارزشمند هستیم.
طبق برنامه ششم توسعه باید چقدر گیاهان دارویی تولید می‌شد؟
ترحم بهزاد با بیان اینکه میزان توسعه گیاهان دارویی حدود ۴۸ هزار هکتار بیش از کل هدفگذاری در برنامه ششم توسعه بوده است، اظهار کرد: بر اساس برنامه ششم توسعه مکلف بودیم ظرف پنج سال، ۲۵۰ هزار هکتار توسعه گیاهان دارویی در مراتع داشته باشیم، اما در مدت چهار سال به توسعه ۲۹۸ هزار هکتار گیاهان دارویی دست پیدا کردیم.
وی افزود: در سال نخست ۴۵ هزار و ۵۰۰ هکتار، در سال دوم ۶۱ هزار و ۶۰۰ هکتار، در سال سوم ۷۴ هزار و ۵۰۰ هکتار و در سال ۹۹ حدود ۱۱۶ هزار و ۷۰۰ هکتار توسعه گیاهان دارویی در عرصه‌های مرتعی صورت گرفته است.
مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور ادامه داد: برای سال ۱۴۰۰ نزدیک به ۱۲۰ هزار هکتار توسعه گیاهان دارویی در عرصه‌های مرتعی پیش‌بینی کرده‌ایم که تحقق آن بستگی به میزان بارندگی‌ها و شرایط آب و هوایی دارد.
اشتغالزایی گیاهان دارویی در کشور
هم‌اکنون طبق آمار‌های منتشر شده در تولید گیاهان دارویی ۴۰۰ هزار نفر، در بسته‌بندی ۳۲ هزار نفر، در شرکت‌های خلاق ۷ هزار نفر، در بخش بازرگانی ۲ هزار و ۴۰۰ نفر، در بخش پزشکان ۵۰۰ نفر و در بخش سلامتکده‌ها ۶۰۰ نفر مشغول فعالیت هستند.
جلوگیری از سیلاب‌های فصلی به مدد کشت گیاهان دارویی
یکی از اصلی‌ترین موانع جلوگیری از سیلاب‌های فصلی اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری است به طوری که مهمترین روش آبخیزداری کشت پوشش گیاهی است، از این رو وقتی گیاهان دارویی در اراضی شیبداری که بعضاً مبدأ اصلی شکل‌گیری سیلاب‌های فصلی هستند، افزایش یابد این گیاهان می‌توانند به راحتی آب ناشی از بارندگی را با ریشه‌های خود به دل سفره‌های زیرزمینی برده و مانع جدی برای وقوع سیلاب‌های فصلی شوند.
موانع توسعه کشت گیاهان دارویی
یکی از اصلی‌ترین موانع کشت گیاهان دارویی خام فروشی است به طوری که طی سالیان گذشته تاکنون همواره گیاهان دارویی به قیمت بسیار پایینی از کشاورزان خریداری و دلالان آن را به کشور‌های همسایه می‌فروختند و این کشور‌ها توانستند با برندسازی و بسته بندی مناسب گیاهان دارویی ایران را با چندین برابر قیمت نسبت به خرید آن روانه بازار‌های جهانی کنند. بدون شک در دراز مدت این امر سبب خواهد شد کشاورزان نسبت به کشت گیاهان دارویی دلسرد شوند، در همین خصوص یکی از فعالان صنعت گیاهان دارویی نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی را از مهمترین چالش‌های فراروی کشت گیاهان دارویی برشمرد و گفت: اگر صنایع تبدیلی و تکمیلی در مناطق مختلف ایجاد شود بحث بازاریابی و ارزش افزوده این صنعت نصیب آن مناطق و از جمله بهره‌برداران می‌شود و کشاورزان انگیزه بیشتری برای کشت این محصولات پیدا می‌کنند و به جای کشت‌های آب‌بر به تولید گیاهان دارویی اقدام می‌کنند.
شیرانی با بیان اینکه تولیدات گیاهان دارویی در کشور به صورت فله‌ای عرضه می‌شود، اظهار داشت: در کشت گیاهان دارویی در ابتدای کار هستیم و اگر صنایع تبدیلی و تکمیلی فراهم شود ظرفیت توسعه این محصولات بسیار بالا است. وی افزود: ناقص بودن زنجیره تولید سبب می‌شود کشت گیاهان دارویی برای کشاورزان اقتصادی نباشد و در نهایت به جای این محصولات به کشت‌های دیگر از جمله گندم و جو روی آورند. شیرانی خاطرنشان کرد: کشت گیاهان دارویی در سه سال اخیر جزو اولویت‌های تخصیص اعتبار بوده و بودجه مناسبی از اعتبارات تملک دارایی سرمایه‌ای و اعتبارات ملی به این بخش اختصاص داده شده است.
از طرف دیگر با خشکسالی و کاهش بارندگی در بسیاری از مناطق کشورمان آب کافی برای تولید گیاهان دارویی تأمین نمی‌شود و میزان تولید افزایشی نبوده است. البته سالیان سال است بحران آب در کشور اوضاع را نگران‌کننده کرده و البته در سال‌های آینده این بحران حادتر هم خواهد شد، اما کشت گیاهان دارویی راه حل مناسبی برای مبارزه با بی‌آبی است.
جایگزینی گیاهان کم‌آب به جای گیاهان آب‌بر، توسعه کشت گلخانه‌ای و استفاده از سامانه‌های نوین آبیاری از جمله راهکار‌های مدنظر در اصلاح الگوی کشت است که علاوه بر کاهش مصرف آب، افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های جانبی برای کشاورز را به همراه دارد و تحقق راهبردی در کنار فرهنگ‌سازی، نیازمند عزم جدی مدیران در اتخاذ تصمیم‌های کارشناسی است.
میزان صادرات گیاهان دارویی
گیاهان دارویی کشورمان به ۶۰ کشور دنیا صادر می‌شود که مهمترین این گیاهان صادراتی زعفران، گل محمدی، گل‌رنگ، موسیر، سیر، عناب، زرشک، آویشن، زیره سبز و گشنیز است.
در این خصوص حسین زینلی، مجری طرح گیاهان دارویی وزارت کشاورزی گفت: مطابق آمار از نظر وزنی بیش از ۷۰ درصد از تولیدات گیاهان دارویی در داخل کشور مصرف و ۳۰ درصد آن صادر می‌شود. البته زعفران را باید از این اصل مستثنی کرد چرا که ۸۰ درصد زعفران صادر و ۲۰ درصد آن مصرف داخلی می‌شود.