ورود سگهای گله به زیستگاه‌ها؛ حقیقت تلخی که فراموش شده است / توله پلنگ شیراز توسط سگهای گله تلف شد نه سگهای ولگرد!
- چند روز پیش بود که فیلمی دلخراش از لحظات جان دادن یک توله پلنگ زخمی منسوب به کوهمره سرخی استان فارس در فضای مجازی منتشر شد. توله پلنگی که حتی همراه با نفس‌های آخرش هم جلوه جدیدی از درد و رنج را تجربه کرد: لگدهای فیلمبردار.
فیلمبردار چند ثانیه‌ای هم دوربین را به طرف ۳ سگ گله می‌چرخاند که یکی از آنها نشسته و به سوی توله پلنگ چشم دوخته. در این لحظه فیلمبردار به همراهش می‌گوید: کوچک است (اشاره به توله پلنگ) و گرنه نمی‌توانست (اشاره به سگ گله) بگیردش. برداشتی که می‌توان از این جمله داشت این است که فیلمبردار از آسیب رساندن این سگ به توله پلنگ اطمینان دارد.
روز بعد از انتشار این فیلم ابراهیم حیدری، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان شیراز از تلاش ماموران این اداره برای کشف لاشه توله پلنگ خبر داد و گفت: ماموران اجرایی اداره در حاشیه سه متری جاده حوالی روستای کره بس پیدا کردند که با توجه به نمایه‌های موجود مانند رد خون و مو احتمال داده می شود توله پلنگ در اثر تصادف زخمی و به کنار جاده کشیده شده باشد و با توجه به حضور سگهای گله در فیلم این احتمال نیز وجود دارد که سگ ها به توله پلنگ زخمی بعد از تصادف حمله کرده باشند.
بدین ترتیب، پرونده مرگ این توله پلنگ نگون‌بخت هم به پرونده زجرکش شدن بسیاری از گونه‌های ارزشمند حیات وحش از جمله پلنگ، کفتار، گراز و حتی گربه پالاس در نتیجه حمله گروهی سگهای گله که عموما با مشارکت چوپانان‌ها همراه است اضافه شد. جانورانی که هر از گاه انتشار فیلم و تصاویری از زنده دریده شدنشان توسط سگهای گله و ضجه‌های دلخراششان نفس هر بیننده‌ای را در سینه حبس کرده و لزوم مدیریت ورود سگهای گله به زیستگاه‌های حیات وحش را یادآور میشود. سگ‌هایی که برای از بین بردن هر موجودی که برای گله خطر به حساب می‌آید تریبت شده‌اند.
روز بعد، کلیپی در خصوص خسارات وارده از جانب سگهای ولگرد به مردم و لزوم برخورد با غذارسانی به آنها در بسیاری از خبرگزاری‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. در این کلیپ صحنه‌هایی از پرسه زدن سگهای ولگرد حومه تهران و ابراز ناراحتی رانندگان از غذارسانی به آنها، به فیلم توله پلنگ شیراز چسبانده شده و با این توضیح که سگهای ولگرد، به حیات وحش آسیب می‌رسانند علت مرگ توله پلنگ شیراز، حمله سگهای ولگرد اعلام شده است.
هرچند لزوم ساماندهی سگهای ولگرد و مدیریت غذارسانی به آنها حقیقتی غیرقابل انکار است اما در حالی که سگهای حاضر در این کلیپ مشخصا سگ گله هستند و مسئولان محیط زیست منطقه هم به همین واقعیت اذعان دارند، اینکه به جای پرداختن به آسیب‌شناسی حضور بی‌حساب و کتاب سگهای گله در زیستگاه‌های حیات وحش، این معضل ریشه‌دار به حاشیه رفته و به مقوله سگ ولگرد تقلیل داد شده تعجب‌آور است. معضلی که مقابله با آن مستلزم تدوین یک طرح جامع برای نظارت بر ورود سگهای گله به زیستگاه‌های وحوش و تعامل نهادهای ذی‌ربط برای اجرای آن است نه تعیین جریمه برای غذا دادن به سگهای ولگرد؛ چه آنکه حضور سگهای ولگرد در زیستگاه‌های حیات وحش هم از پیامدهای عدم نظارت بر حضور و زایمان سگهای گله در زیستگاه‌هاست. سگ‌هایی که به همراه گله وارد مراتع می‌شوند، زایمان می‌کنند و به همراه گله منطقه را ترک می‌کنند و توله‌هایی که به جا گذاشته‌اند نسلی از سگهای ولگرد به طبیعت تحمیل می‌کند. یعنی اگر بنا بر پاکسازی زیستگاه‌ها از سگهای گله هم باشد، راه حل اصلی، نظارت بر ورود و خروج سگهای گله و حتی ایجاد محدودیت در تعداد آنهاست.
در ادامه صحنه‌هایی دلخراش از کشتار وحوش توسط سگهای گله که با فیلمبرداری و در برخی موارد مشارکت چوپانان رخ داده را مشاهده می‌کنید.
فارغ از اینکه در کلیپ توله پلنگ شیراز، در خصوص علت مرگ این جانور ارزشمند و راهکار مقابله با تکرار موارد مشابه، عمدا به مخاطب آدرس غلط داده شده یا سهوا، موضوع ورود گله‌های دام به زیستگاه‌های حیات وحش که در بسیاری از موارد بدون پروانه و به صورت غیرقانونی انجام میشود یکی از شاخص‌ترین عوامل تلفات حیات وحش در سطح کشور است که آسیب‌های وارده از سوی سگهای گله تنها یکی از ابعاد آن است.
از پیامدهای دیگر عدم برخورد با تخلفات دامداران از بین رفتن مراتع و کاهش علوفه، ایجاد ناامنی در زیستگاه‌ها و فرار وحوش و از همه خسارت‌بارتر، انتقال بیماری‌های مهلکی مانند طاعون و تب برفکی از دام‌ها به حیات وحش است. بیماری‌هایی که در پی استفاده از علوفه و آبشخور مشترک، از گله‌های واکسینه‌نشده دام به وحوش منتقل شده و شیوع گسترده آن در زیستگاه‌ها خساراتی بعضا جبران‌ناپذیر به جمعیت چهارپایان وارد می‌کند.
اما به منظور جلوگیری از تکرار اتفاقات مشابه چه باید کرد؟
بی‌شک کنترل جمعیت سگهای ولگرد و غذارسانی به آنها خصوصا در صورتی که با عقیم‌سازی همراه نباشد مقوله‌ای حائز اهمیت است و مستلزم مدیریتی کارشناسی شده که شهرداری‌ها هنوز از عهده آن برنیامده‌اند. اما آیا آن گونه که در کلیپ مذکور به مخاطب القا میشود، راهکارحفاظت از حیات وحش در برابر سگهای حاضر در زیستگاه‌ها تعیین جریمه برای غذارسانی به سگ‌هاست؟
مسلما حتی به این فرض که آمار غذارسانی به سگهای ولگرد به سمت صفر میل کند و پیشرفت‌هایی در کنترل جمعیت سگهای ولگرد در شهرها و حومه‌ها حاصل شود این موفقیت تاثیری بر کاهش خسارات سگ‌ها به حیات وحش به جا نخواهد گذاشت. در واقع با دو معضل مجزا مواجه هستیم: خسارات سگهای ولگرد به جوامع انسانی و خسارات سگهای گله به حیات وحش؛ معضل‌هایی که برای رفعشان نسخه مشترک وجود ندارد.
به منظور جلوگیری از این خسارات که سالهاست گونه‌های ارزشمند حیات وحش را طبیعت حذف می‌کنند، از یک سو، نظارت بر ورود سگهای گله به زیستگاه‌ها و جلوگیری از تولید مثل آنها در زیستگاه‌ها است و از سوی دیگر حل معضل هزینه دادرسی در تخلفات محیط زیستی. چرا که هزینه دادرسی سالهاست سبب شده سازمان محیط زیست در مواجهه با تخلفاتی که جریمه سنگین دارند از دریافت جریمه‌های تعیین شده از متخلفان صرفنظر کند. به عنوان مثال در حالی که سالانه مواردی از کشتار پلنگ رسانه‌ای میشود سازمان حفاظت محیط زیست تا کنون حتی یک بار هم جریمه ۱۲۰ میلیون تومانی کشتار پلنگ را از متخلفان دریافت نکرده است. متخلفانی که عموما دامدار هستند و به منظور جلوگیری از حمله پلنگ به گله‌هایشان، این گربه‌سان ارزشمند را با استفاده از طعمه مسموم، شلیک گلوله و یا ضرب و جرح از پا درمی‌آورند اما فقدان مجازات قانونی و بازدارنده راه را برای تکرار این تخلفات بازتر می‌کند.