۱۵۰ هزار واحد مسکونی در انتظار نوسازی
_ روزنامه ایران نوشت: در سال ۹۳، دولت سندی برای احیای بافت‌های فرسوده تنظیم کرد که «سند ملی راهبردی احیا، بهسازی، نوسازی و توانمندسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری» نام گرفت.
براساس این سند، رئیس‌جمهور به‌عنوان رئیس ستاد ملی بازآفرینی شهری و دبیرخانه این ستاد در شرکت بازآفرینی شهری مستقر شد. این سند ماهیت فرابخشی- ملی و خصلت محلی دارد، افق زمانی سند نیز به تبع ماهیت راهبردی آن بلندمدت خواهد بود. بر همین اساس است که دولت سیزدهم و رئیس‌جمهور، رفع مشکلات محله‌های کم برخوردار، حاشیه نشین و نوسازی بافت‌های فرسوده و تأمین خدمات آن را در دستور کار قرار داده است.
آمار مربوط به سرشماری سال ۹۵ نشان می‌دهد که جمعیت ساکن در سکونتگاه‌های غیررسمی که تا سال ۸۲، ۴.۵ میلیون نفر بود به حدود ۱۲ میلیون نفر رسیده که شامل ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار خانوار است. یعنی از سال ۸۲ تا ۹۵ جمعیت ساکن در سکونتگاه‌های غیررسمی ۲.۶ برابر شده بود. به این ترتیب برنامه نوسازی بافت‌های فرسوده وارد دوران تازه‌ای شد، افزایش بافت‌های فرسوده و جمعیت ساکن نشان می‌داد اقدامات انجام شده متناسب نیست. بر اساس سند جدید محدوده تاریخی شهرها، لنگرپهنه‌های ناکارآمد میانی، پهنه‌های شهری با پیشینه روستایی و سکونتگاه‌های غیررسمی، جزو بافت‌های ناکارآمد قرار گرفت که نیاز به نوسازی و بازسازی دارد.
۱۴۰ هزار هکتار بافت فرسوده
آمار شرکت بازآفرینی شهری ایران نشان می‌دهد که با تدوین سند جدید، حدود ۵۵ هزار هکتار بافت فرسوده در ۴۶۵ شهر، ۲۴ هزار هکتار بافت تاریخی ناکارآمد در ۱۷۵ شهر و ۶۱ هزار هکتار سکونتگاه غیررسمی در ۱۱۰ شهرشناسایی شد. به این ترتیب در مجموع ۱۴۰ هزار هکتار بافت فرسوده شهری در کشور وجود دارد و جمعیت ساکن آن ۳۰ درصد جمعیت شهری کشور است. بعد از شناسایی بافت‌های فرسوده و تدوین برنامه، برنامه ملی بازآفرینی شهری در سال ۹۶ به اجرا درآمد.
۹ هزار فعالیت / پروژه مصوب
براساس آمار شرکت بازآفرینی شهری، در مدت ۱۲ سال یعنی از سال ۸۴ تا ۹۶، ۴۵۳ پروژه در قالب برنامه نوسازی، در ۷۴ شهر به سرانجام رسیده است که این پروژه‌ها بالغ بر ۴۶۷ میلیارد تومان ارزش دارد، اما ارزش روز پروژه‌ها بسیار بیشتر از این عدد خواهد بود. براساس برنامه ششم از ۲۷۰۰ محله ناکارآمد، سالانه باید ۲۷۰ محله بازسازی شود. تعداد پروژه‌های مصوب در برنامه اقدام مشترک ۹۱۶۱ پروژه است.
شهرداری‌ها، شرکت بازآفرینی شهری ایران و سایر دستگاه‌ها موظف به اجرای این پروژه‌ها هستند. سهم شهرداری‌ها ۲۹۴۸، سهم شرکت بازآفرینی شهری ایران ۱۵۵۸ و سهم سایر دستگاه‌ها ۴۶۵۵ پروژه است. آمار‌ها نشان می‌دهد از زمان اجرای برنامه یعنی از سال ۹۷، شهرداری‌ها ۱۱۵۴ پروژه (۳۹ درصد برنامه)، سایر دستگاه‌ها ۶۹۲ پروژه (۱۵ درصد برنامه) و شرکت بازآفرینی شهری ۱۱۴۳ پروژه (۷۳ درصد برنامه) را در دست اقدام دارند. در مجموع ۳۳ درصد از تعداد پروژه / فعالیت مندرج در برنامه تا کنون اجرایی شده است. در این میان شرکت بازآفرینی بیشترین میزان نوسازی و سایر دستگاه‌ها کمترین میزان را انجام داده‌اند این در حالی است که بر اساس سند ملی بازآفرینی شهری، سایر دستگاه‌ها موظف هستند ۳۰ درصد منابع خود را به نوسازی اختصاص دهند.
روند نوسازی و تولید مسکن در بافت‌های فرسوده و ناکارآمد نشان می‌دهد از سال ۸۸ تا ۱۴۰۰، ۶۳۸ هزار و ۷۰۰ واحد در بافت‌ها نوسازی و احداث شده است.
از سال ۹۳ تا ۹۷، پیش‌بینی شده بود تسهیلات جهت ساخت یک میلیون و ۵۰۰ هزار واحد مسکونی پرداخت شود، اما فقط ۷۰ هزار و ۶۰۱ واحد منجر به انعقاد قرارداد برای دریافت تسهیلات و نوسازی شده است.
از سال ۹۸ تا ۱۴۰۰ نیز ۴۰ هزار و ۱۳۳ واحد برای دریافت تسهیلات به بانک عامل معرفی شدند و ۲۶ هزار و ۲۱۹ واحد، تسهیلات نوسازی به ارزش ۲.۳ هزار میلیارد تومان دریافت کرده‌اند.
برنامه محله محور
در کنار برنامه ملی بازآفرینی شهری، طرح دیگری برای تسریع روند نوسازی بافت‌های فرسوده در حال اجرا است. این طرح «توسعه و تحول اجتماع‌محور در محلات کم‌برخوردار» نام دارد که در ۲۰۲۰ محله حاشیه‌ای کشور با همکاری هلال‌احمر، کمیته امداد، سازمان بهزیستی، سازمان اوقاف و امور خیریه، شهرداری تهران، ستاد اجرایی فرمان حضرت امام خمینی (ره) و همکاری مجموعه‌های دولتی و عمومی کلید خورده است.
طبق مطالعات انجام شده بر اساس شاخص‌های توسعه یافتگی مجموعاً ۲۰۲۰ محله کم برخوردار در سطح کشور داریم که رفع مشکلات و توانمندسازی آن‌ها نیازمند هماهنگی و همکاری بین بخشی دستگاه‌های دولتی، شهرداری‌ها و سایر نهاد‌های عمومی و حاکمیتی و مشارکت ساکنین است. طرح توسعه و تحول اجتماع محور محلات کم برخوردار با چشم‌انداز تبدیل محلات کم برخوردار به محلاتی با کودکان، نوجوانان وجوانان توانمند و کارآمد و مؤثر در عرصه‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در چشم‌انداز افق ۱۴۰۴ تنظیم و در حال اجرا است.
به منظور افزایش مشارکت عمومی و احیای ظرفیت‌های کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و فرهنگی محله، محور برنامه‌ریزی در این طرح، محله تعریف شده است.
در ۵۳۳ محله از ۲۰۲۰ محله هدف طرح توسعه و تحول اجتماع محور تعداد ۳۳۲۲ فعالیت/پروژه با اعتبار بالغ بر ۳۶، ۸۰۷ میلیارد ریال توسط شرکت بازآفرینی شهری، شهرداری‌ها و سایر دستگا‌های دولتی عضو ستاد‌های بازآفرینی شهری اجرا شده یا در دست اجرا می‌باشد که سهم شرکت بازآفرینی شهری ۱۴۴۲ پروژه با اعتباری بالغ بر ۲۱۵۷۷ میلیارد ریال می‌باشد.
اخیراً مدیران شرکت بازآفرینی شهری به ریاست محمد آیینی، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل این شرکت و علی آقامحمدی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و مسئول اجرای طرح توسعه و تحول اجتماع‌محور در محلات کم‌برخوردار، نشستی مشترک برگزار کردند تا برنامه‌های توسعه و تحول محلات کمتر برخوردار را معرفی و تبیین کنند.
معاون وزیر راه و شهرسازی، درخصوص برنامه‌های دولت برای بافت‌های فرسوده گفت: کمتر برخورداری ساکنان محدوده‌های هدف در طرح بازآفرینی شهری، روند نوسازی، تحول اجتماعی و اقتصادی این محلات را کند کرده است و کم برخورداری معضل اصلی این محلات است. به همین دلیل ما در این بافت‌ها مأموریت داریم تا نوسازی و تأمین خدمات روبنایی و زیربنایی را مدنظر قرار دهیم. بر اساس سند بازآفرینی شهری میزان برخورداری محلات هدف از خدمات زیربنایی و روبنایی در هر شهری باید به حد متوسط محلات شهر برسد.
به گفته آیینی علاوه بر نوسازی و مقاوم‌سازی مسکن، باید در موضوعات مربوط به تأمین معیشت، بهداشتی و اشتغالزایی هم اقدامات لازم در محلات هدف انجام شود. در سال‌های اخیر اقدامات خوبی برای پیشبرد این هدف انجام شده، اما بدرستی اطلاع‌رسانی نشده است.
وی ابراز امیدواری کرد که «طرح توسعه و تحول اجتماع محور ۲۰۲۰ محله»، روند نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری را سرعت ببخشد.
آیینی افزود: در صورت تأمین اعتبار ۶۰۰ میلیارد تومانی، در کمتر از یک سال، ۳۵۰ پروژه با پیشرفت فیزیکی ۶۵ تا ۷۰ درصد در ۲۰۲۰ محله شهری به بهره‌برداری می‌رسد.
فرصتی برای مسکن‌سازی
معاون وزیر راه و شهرسازی با اشاره به ساخت ۴ میلیون مسکن در قالب برنامه نهضت تولید مسکن، گفت: وجود بافت‌های فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی فرصت خوبی برای رسیدن به اهداف این برنامه در اختیار برنامه‌ریزان قرار می‌دهد. در مقایسه با ایجاد شهر یا شهرک، در بافت‌های فرسوده با سرمایه‌گذاری کمتری در حوزه خدمات روبنایی و زیربنایی، خانه‌ها ساخته می‌شوند و در این بافت‌ها می‌توان فضای ایده‌آل شهری را ایجاد کرد. به گفته آیینی، ۱۵ تا ۲۰ درصد از سطح سکونتگاه‌های غیررسمی که در مسیل یا در مکان‌های خطرناک قرار دارند به مثابه آتش زیر خاکستر ساخته شده‌اند که باید جابه‌جا شوند، اما ۸۵ درصد این سکونتگاه‌ها قابلیت تبدیل به سکونتگاه‌های متفاوت را دارد.
آیینی خاطرنشان کرد:، چون بیشتر مسکن‌های بافت فرسوده به‌صورت یک طبقه ساخته شده‌اند بدون اضافه کردن زمین، می‌توان با ساخت مسکن چند طبقه، سرریز جمعیت را در این محله‌ها اسکان داد.
به گفته آیینی با وجود رکود در ساخت و ساز در چند سال اخیر، اما بافت فرسوده سهمش را حفظ کرده است. از سال ۸۸ تا ۹۲، ۳۵۰ هزار واحد نوسازی شده است و در سال‌های رکود یعنی از سال ۹۲ تا ۱۴۰۰، ۱۱۰ هزار و ۸۶۱ واحد نوسازی شده است که در آمار کاهش جدی داشتیم، اما در مقایسه با رکود ساخت و ساز باز هم سهم نوسازی بافت فرسوده از کل ساخت و ساز فزاینده بوده است.
براساس آمار، در شهر تهران به ازای هر واحد ویلایی در بافت فرسوده که تخریب شده است ۳.۹ واحد جدید تولید شده است. این آمار در سطح کشور ۳.۲ واحد است. به این ترتیب بافت‌های فرسوده می‌تواند در صورت فراهم شدن تمهیدات و مشارکت گسترده مردم ساکن و مالکان، بستر مناسبی برای اجرای ساخت ۴ میلیون مسکن باشد. گفتنی است در طرح نهضت تولید مسکن، سالانه ساخت ۱۵۰ هزار واحد در بافت‌های فرسوده در نظر گرفته شده است.