چه کنیم تا فاجعه بم تکرار نشود؟
فریبرز ناطقی الهی بنیانگذار مقاوم سازی و مدیریت بحران در ایران و استاد پژوهشکده مهندسی سازه در سالروز وقوع زلزله بم در مورد اقدامات اساسی برای جلوگیری از تکرار چنین فجایع انسانی در گفت‌وگو با میزان گفت: زلزله بم در تاریخ زلزله‌های ایران یکی از زلزله‌های خاص بود که رخ داد، برای اولین بار بود که زلزله‌ای در محدوده شهر‌های بزرگ با تعداد جمعیت بالا یعنی ۱۰۰ هزار نفر رخ می‌داد.
وی ادامه داد: نکته تامل برانگیز این بود که ما در حدود دو سوم از جمعیت شهر را به واسطه ویرانی‌ها از دست دادیم.
ناطقی گفت: زلزله بم، زلزله بسیار خاصی بود که درس بزرگی برای دولتمردان و مسولین به همراه داشت، در این محدوده ما دو اتفاق خاص داشتیم چرا که گسل درست زیر شهر و نزدیک شهر قرار داشت و تلفات انسانی زیادی بدین واسطه ایجاد شد.
وی گفت: نکته قابل توجه دیگر این بود که اگر زلزله‌های بزرگ در محدوده شهر‌ها رخ دهد و در جا‌هایی که سکونت‌های انسانی بسیاری وجود دارد همچون بیشتر شهر‌های بزرگ کشور، چه اتفاقی ممکن است بیفتد و تجربه ما این بود که شاید دو سوم شهر نابود شود و از بین رود.
وی گفت: پس امر قابل توجه اینکه ساخت و ساز‌های ما قدیمی هستند و فاقد سیستم مقابله با زلزله می‌باشند، با توجه به همین ضعف‌ها و آسیب پذیری‌ها توجه کنیم که همین سناریو که برای شهر تهران و تبریز و سایر شهر‌های بزرگ نیز محتمل است، چه فجایعی را رقم خواهد زد.
وی گفت: عموم ساختمان‌هایی که در این شهر‌های بزرگ وجود دارد ساختمان‌های قدیمی است اگرچه درصد بسیار پایینی از آن بازسازی و اصلاح شده است، اما این در مقایسه با سازه‌های موجود این شهر‌ها عددی نیست. یعنی ما می‌توانیم هنوز هم فرض کنیم که اکثر ساختمان‌های ما بیش از ۷۰ درصد آن آسیب پذیر هستند.
ناطقی گفت: آسیب پذیر بودن به این معنی نیست که با خاک یکسان خواهد شد، اما دچار آسیب‌های جدی خواهد شد که تبعات و پیامد‌های بسیار سختی خواهد داشت.
وی در این باره گفت: در صورت وقوع چنین زمین لرزه‌ای در محیط‌های شهری با کوچه‌های تنگ و مناطق پر تراکم. تردد در داخل این محدوده‌ها سخت شده و امداد و نجات نیز حاد و غیر ممکن خواهد شد.
وی گفت: از این رو افراد واجد آسیب‌های جدی و یا حتی اجسادی خواهیم داشت که نقل و انتقال آن‌ها مشکل خواهد شد.
ناطقی گفت: از طرف دیگر مطالعات ما نشان داده که برای شهر تهران ۷۶ درصد از بیمارستان‌های شهر در شوک‌های اول حاصل از زلزله آسیب خواهند دید این نیز معضلات را دو چندان خواهد کرد ابتدا اینکه امدادرسانی مشکل است و دیگری که مراکز امداد و درمان ما خود چاره آسیب هستند.
وی با انتقاد از عدم اهتمام به این امر در سال‌های گذشته گفت: سال‌های قبل باید اقداماتی انجام می‌گرفت یعنی در حدود ۳۰ سال قبل، از زلزله رودبار و منجیل ما باید فعالیت‌های خود را آغاز می‌کردیم همانگونه که مکزیک در همان حوالی پس از زلزله بسیار بزرگ خود شروع به انجام اقداماتی کرد که در زلزله اخیر این کشور ما مشاهده کردیم که صدمات محدودی را تجربه کردند، ما زلزله رودبار و منجیل را تجربه کردیم و پس از آن هم زلزله‌بم، اما اقدام خاصی انجام نداده ایم.
ناطقی اظهار کرد: اگرچه سخن گفتن و بازگشت به گذشته دردی را دوا نمی‌کند، اما مسئولین شهری مثل شهرداران، وزارت کشور، استانداری‌ها باید به فکر این باشد که برنامه‌های مدیریت بحران که شامل برنامه‌های قبل از رخداد زلزله و بعد از رخ داده آن هست را در برنامه‌های خود بگنجانند و از آنجایی که این مستلزم هزینه است حتماً در بودجه‌ها برای دستگاه‌ها در امر مستحکم سازی سازه‌ها قرار دهند.
وی در این باره گفت: یک نکته حیاتی و اساسی این که حدود ۱۵ سال قبل این روند شروع شد، اما اتفاقی که افتاد این بود که این بودجه‌ها آنچنان که باید صرف این مهم نشد، در آموزش و پرورش در وزارت بهداشت بودجه‌هایی که در امر نوسازی تخصیص یافته بود در جا‌هایی هزینه شد که نتایج مثبتی از آن نگرفتیم.
ناطقی گفت: اگر در سطح کشور یک کمیته بسیار مجرب برای نظارت بر این برنامه‌ها تشکیل شود و تمام این برنامه‌ها از فیلتر‌های لازم رد شود که خدایی نکرده اتفاق‌های سابق نیفتد بسیار مفید است و ما می‌توانیم در بیست ساله آینده شهر‌های ایمن تری به نسبت امروز داشته باشیم.
وی با هشدار نسبت به اینکه انتظاری که در پهنه ایران بزرگ برای زلزله است خیلی مخرب است، گفت: در شهر‌های بزرگ مقل تهران، تبریز، کرمان، شیراز، بندرعباس و به تازگی کردستان و همچنین مناطقی از کرمانشاه پهنه خطرناکی داریم و اگر هیچ اقدامی نکنیم و انتظار این را داشته باشیم که زلزله‌ای رخ دهد و پس از آن برای امداد و نجات اقدام کنیم ممکن است در برخی جا‌ها جواب دهد، اما در شهر‌های بزرگ فاجعه بزرگ را شاهد خواهیم بود.
وی در مورد نقش آموزش‌های همگانی برای پیشگیری از فجایع پس از زلزله گفت: آموزش یک نقش کلیدی دارد این آموزش باید در ۳ قسمت اتفاق بیفتد ابتدا آموزش مدیران که مدیران ما متاسفانه آگاهی لازم را در خصوص اینکه زلزله چیست و طبیعت آن و تبعات آن چگونه است را نمی‌داند، توصیه جدی من این است که تمامی ارگان‌های دولتی دوره‌هایی را برای آموزش مدیران خود اختصاص دهند.
وی ادامه داد: قسمت بعدی آموزش‌های تخصصی است، آموزش‌های تخصصی برای افراد و مهندسان از طریق نظام مهندسی و شهرداری‌ها و از طریق دانشگاه‌ها و افرادی که در آن حوزه‌ها فعالیت دارند به صورت مستمر گذاشته.
وی قسم سوم را آموزش عمومی و یا همگانی دانست و گفت:در این آموزش‌ها با توسل به تشکل‌های مردمی برای انتقال یافته‌هایی که در امر بحران‌ها و خود امدادی موجود است باید اطلاعاتی در این خصوص انتقال داده شود از این رو صدا و سیما رادیو و سایر رسانه‌های مجازی با استفاده از ظرفیت خود باید مردم را آگاه نمایند که پیش از بحران، زمان بحران و پس از بحران باید چه نوع خود امدادی‌هایی را انجام دهند که در این زمینه تنها آموزش‌های دقیق و مستمر می‌تواند اثر گذار باشد.