آمریکا با طرح توافق موقت به دنبال چیست؟
- روزنامه ایران نوشت: یک روز قبل از آغاز دور جدید مذاکرات یعنی هفتم آذرماه، خبرگزاری رویترز در خبری به ابعاد ایده «توافق موقت» با ایران در دور جدید پرداخت. پیش از آن نیز در روز 26 آبان، خبرگزاری اکسیوس در گزارشی عنوان کرد که مشاور امنیت ملی امریکا، ایده «توافق موقت» با ایران، با هدف خرید زمان بیشتر در مذاکرات هستهای را با همتای اسرائیلی خود مطرح کرده است. طبق این گزارش، طرح انعقاد توافق موقت با ایران توسط یکی از متحدان اروپایی واشنگتن مطرح شده است.
سابقه طرح توافق موقت
طرح توافق موقت ایده تازهای نیست. این طرح تاکنون تحت عناوین مختلفی توسط اندیشکدهها و مقامات غربی مطرح شده است.
اندیشکده «مرکز امنیت نوین امریکا (سی.اِن.اِی.اس) در تاریخ 13 مرداد 1399 در مقاله «تعامل مجدد با ایران»، از طرحی رونمایی کرد که تا حد زیادی به مفاد همین توافق موقت نزدیک بود.
از این طرح با عنوان «توقف و عقبگرد» یاد شده بود. همچنین اندیشکده «گروه بینالمللی بحران» نیز در مقالهای که در تاریخ 30 بهمن 1399 تحت عنوان «بایدن باید درباره برنامه هستهای ایران حدگذاری، توقف و عقبگرد کند» از برچسب «حدگذاری، توقف و عقبگرد» برای توضیح توافق موقت استفاده کرد.
اندیشکده «مرکز مطالعات راهبردی و بینالملل» (سی.اِس.آی.اِس) طی نشستی تحت عنوان «آیا توقف در برابر توقف راهی مناسب برای تعامل مجدد با ایران است؟» به بررسی توافقی موقت تحت عنوان «توقف در برابر توقف» بهعنوان زمینهای برای دستیابی به توافق بلندمدت میپردازد.
خبرگزاری رویترز، روز 24 تیر در مقالهای توافق «کمتر برای کمتر» که همان توافق موقت است را راهحل احتمالی تنش به وجود آمده در پی خروج امریکا از برجام و کاهش تعهدات ایران ذیل ماده 36 برجام دانست.
همچنین «گروه بحران» در مقالهای که در تاریخ 16 آبان 1400 منتشر شد، به اروپا توصیه میکند که در قالب «یک توافق موقت»، به تهران پیشنهاد شود که برخی از حساسترین فعالیتهای خود را در زمینه اشاعه، مانند غنیسازی اورانیوم بالای ۶۷/۳ درصد و کار پیشرفته سانتریفیوژ یا تولید فلز اورانیوم را در ازای تخفیف محدود از تحریمهای فروش نفت و یا دسترسی به داراییهای مسدود شده به حالت تعلیق درآورد. گروه بحران نام این طرح را «برجام منفی» میگذارد.
ابعاد احتمالی توافق موقت
بررسی یادداشتهای تولیدشده در اندیشکدهها و تارنماهای خبری غربی تا حد خوبی از ابعاد و مفاد طراحیشده از سوی امریکا برای توافق موقت پردهبرداری میکند. مهمترین تعهدات مطرحشده برای ایران شامل توقف غنیسازی با درصد بالا و تعهد به اجرای تمام اقدامات شفافساز (بازرسیها و نظارتها) میشود. از سوی دیگر، تعهدات مطرحشده برای امریکا عبارتند از تخفیف محدود در تحریمهای فروش نفت و اجازه دسترسی محدود ایران به بخشی از داراییهای مسدودشده.
اهداف امریکا از ارائه ایده توافق موقت
طرح توافق موقت چهار هدف را دنبال میکند: هدف اول، خرید زمان برای امریکا با هدف به سرانجام رساندن فرایند بازپخت تحریمها و تقویت اثرگذاری مجدد آن بر اقتصاد ایران است. میزان کارآمدی ابزار تحریم بر کشور هدف در طول زمان، ماهیتی نوسانی و سینوسی دارد. در دوره اخیر، میزان اثرگذاری تحریمها بر ایران در نقطه حضیض خود قرار دارد. افزایش میزان تجارت خارجی ایران و از آن مهمتر، افزایش میزان صادرات نفت خام ایران، اثباتکننده این واقعیت است. بررسی تجربه دورههای قبل و سه سال اخیر نشان میدهد که امریکا برای گذر از این برهه و بازگرداندن نظام تحریمها به نقطه اوج، به زمان احتیاج دارد.
هدف دوم، پاک کردن گذشته منفی امریکا، بدون پرداخت کوچکترین هزینه و قرار گرفتن امریکا در نقطه همتراز ایران در مذاکرات است. امریکا در حال حاضر برای ایجاد اجماع علیه ایران نیازمند ترمیم چهره خود به عنوان یک کشور ناقض تعهدات است.
این احیای وجهه برای امریکا در دوره بایدن بسیار اهمیت دارد. ایده توافق موقت میتواند با پاک کردن گذشته بدون پرداخت هزینه آن، یک مبدأ زمانی جدید در پرونده هستهای ایران محسوب شده و از این طریق، یک قدرت مانور برای امریکا در راستای ایجاد اجماع علیه ایران ایجاد شود.
هدف سوم، دامن زدن به پدیده «اجتماعی شدن مذاکره» و همچنین شرطیسازی اقتصاد کشور است. اساساً یکی از ویژگیها و کارکردهای هرگونه توافق موقت با طرفهای غربی، شرطی شدن جامعه و گره خوردن اصلاحات اقتصادی به بحث مذاکرات و توافق است. تجربه توافق ژنو این گزاره را اثبات میکند.
در حال حاضر امریکا نگران تغییر ریل اقتصادی در ایران و حرکت تدریجی آن به سمت اقتصاد مقاومتی و افزایش تابآوری نسبت به تحریمهاست. هرچه امریکا در تشدید اجتماعی شدن مذاکرات در جامعه ایران موفقتر باشد، مانع بزرگتری بر سر راه حرکت اقتصاد ایران به این سو ایجاد خواهد شد. توافق موقت میتواند اثر مهمی در این موضوع داشته باشد.
و در نهایت، هدف چهارم، مسلطسازی مجدد نظام بازرسیهای شدید آژانس بینالمللی انرژی اتمی بر برنامه هستهای و مانعتراشی جدی بر سر راه پیشرفت برنامه هستهای کشور در شرایطی است که ایران بیش از پیش نیاز به برق هستهای در سبد تأمین انرژی خود را احساس میکند. سرعت بالای ایران در دستیابی به افقهای جدید در حوزه هستهای، یک نگرانی جدی برای امریکا محسوب میشود. توافق موقت میتواند این سرعت را به صفر برساند و زمان لازم برای امریکا جهت پیادهسازی سایر سیاستهای خود را مهیا کند.
طرح توافق موقت نشانه عدم پایبندی غرب به برجام
این که پیش از آغاز دور جدید مذاکرات، مباحثی انحرافی نظیر ایده «توافق موقت» از سوی طرف غربی مطرح میشود، نشان میدهد که آنها هزگز پایبندی و تعلقی به توافق اصلی (یعنی برجام) نداشته و بهدنبال تمسک به انواع شیوهها برای امتیازگیری حداکثری و امتیازدهی حداقلی هستند. اساساً مطرح شدن ایده توافق موقت نشانه عدم اراده و خواست اروپا و امریکا برای حل مشکل است.
ایده توافق موقت ایدهای طراحی شده از سوی امریکا با اهداف مشخصی بوده که نمیتواند اهداف ایران از مذاکرات جاری را تأمین کند.
این ایده با سیاستهای کلی اعلامشده از سوی جمهوری اسلامی ایران مغایرت دارد. طبق متن قانون مجلس (قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریمها و صیانت از منافع ملت ایران، مصوب مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۸ آذر ۱۳۹۹)، اسناد بالادستی در حوزه مذاکرات و تحریمها، بر اساس برداشتن کلیه تحریمها از طرف امریکا و راستیآزمایی از طرف ایران بنا شده است.
توافق موقت علاوه بر اینکه فقط باعث تخفیفهای تحریمی و نه لغو آنها میشود، جامعیت نداشته و کلیه تحریمها را شامل نمیشود. لذا طرح توافق موقت از سوی غرب، با سیاستهای کلی نظام تطابق ندارد.