توسعه حمل و نقل شهری؛ راهی که باید رفت

- شرایط اجتماعی و اقتصادی ویژه‌ی هر جامعه حاصل وجود استعدادها، امکانات طبیعی و موقعیت جغرافیایی خاصی است که آن جامعه را به وضعی متمایز از دیگر جوامع کشانده است. وجود چنین تمایزی که البته خود اولین شرط برای امکان تکوین پیدا کردن هر جامعه‌ای هم می‌تواند باشد انگیزه‌ی شناسایی و بهره بردن از داشته‌های دیگران را هم به دنبال می‌آورد. از همین هم برای شهروندان تهرانی که بهره مندی از یک شبکه حمل و نقل کارآمد بدل به مطالبه‌ای دور از دسترس شده رفتن به راهی که دیگران رفته اند بایستگی‌های چشمگیری پیدا کرده است. چرا که آن راه که دیگران رفته اند علاوه بر بهینه کردن وضع عبور و مرور شهری به کاهش حجم ذرات آلاینده هم انجامیده و از همین رو چنین انتظاری چندان نابهنگام و بلندپروازانه نخواهد بود.

آنطور که از ماحصل تجربه‌ی دهه‌های اخیر بر می‌آید به کار بستن راهکار‌هایی نظیر بالا بردن ظرفیت راه‌ها و ایجاد مسیرها، تقاطع‌ها و توقف گاه‌های بیشتر در فضا‌های شهری، توان ایستادن در قامت پاسخی راهبردی و درازمدت برای تدارک مشکلات رو به فزونی ترافیک شهری در تهران را ندارد. اما به نظر فراهم آوردن بستر‌های فنی، محیطی و اجتماعی به قصد گسترش سهم حمل و نقل عمومی و انبوه بر، راهی است که به گشایشی پایدار در پیش بردن برنامه مدیریت بهینه شهری پایتخت خواهد انجامید. گواه درستی این انگاره همین است که چنین تدبیری بر کرسی برنامه‌ای کلان برای راهبری سیاستگذاری‌های شهری در بسیاری از کشور‌های توسعه یافته و درحال توسعه نشسته است. با این همه وضع و حال جامعه‌ی ایرانی به بروز شرایطی انجامیده که فراهم آوردن زیرساخت‌های مربوط به حمل و نقل را به وجوب تخصیص بودجه از سوی دولت گره زده است. موازی همین معنا در برنامه عمرانی پنج ساله مدیریت شهری مساله‌ی حمل و نقل عمومی به عنوان یکی از فصول ده گانه در نظر آورده شده است.

هرچه هست، اما فراهم آوردن منابع اعتباری مورد نیاز برای به حرکت درآوردن قطار توسعه حمل و نقل شهری در پایتخت از معبر تکیه دادن به بودجه‌های دولتی نتوانسته به فرایندی رضایت بخش سر و شکل بدهد. از این رو دسترس پذیر کردن گذرگاهی تازه‌تر برای تامین منابع مالی که شهرداری تهران را از کمک‌های دولتی بی نیاز کند خود می‌تواند نیازی تازه‌تر برای مدیریت شهری تهران باشد.

سیدعلی اصغر قائمی عضو کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای اسلامی شهر تهران البته شهرداری تهران را برخوردار از منبع اعتباری مستقل می‌داند. با این حال او در گفتگو با میزان پیشی گرفتن هزینه‌ها بر درآمد‌ها را معضل اصلی معرفی می‌کند: شهرداری تهران یک سلسله کد‌های درآمدی قانونی در اختیار دارد که از محل آن کد‌های درآمدی قانونی اعتبارات مالی اش را استحصال می‌کند. اما اینکه چه درصدی از این درآمد‌ها محقق می‌شود باید در پایان گزارش تفریغ بودجه به طور دقیق آن را ارزیابی کرد. ولی در سال‌های گذشته بودجه‌ای را که شهرداری به تصویب شورای شهر رسانده بود تقریبا همه آن کد‌های درآمدی را محقق کرده بود. اما اینکه هزینه‌ها افزایش زیادی پیدا کرده خود یکی از معضلاتی است که باید فکری برای آن بشود.

 

مشکل پایتخت کمبود بودجه نیست

اما بهره‌مند شدن از تجارب بین المللی چه جایگاهی در رویکرد‌های شورای شهر برای توسعه‌ی حمل و نقل عمومی می‌تواند داشته باشد: قطعا استفاده از تجربه دیگر نقاط دنیا می‌تواند به ما کمک کند. اما عمده‌ترین مسائل هر شهری تا حدود زیادی به ویژگی‌های بومی همان شهر مربوط خواهد بود. البته ممکن است در بعضی از امور از یک سلسله استاندارد‌های رایج دنیا بشود استفاده کرد که این کار شدنی هم هست. اما اینکه تجارب بین المللی به طور مستقیم وارد یک موضوع خاص در شورای شهر بشود از اساس چنین رویکردی برای ما وجود ندارد. بیشتر پروژه‌هایی که جنبه پژوهشی و مطالعاتی دارند از جنبه مطالعات تطبیقی به تصمیم گیری‌ها بهتر در شورای شهر تهران کمک می‌کنند.

از عضو شورای شهر پایتخت درباره نگاه مدیریت شهری تهران به تعاملات بین المللی برای توسعه‌ی حمل و نقل عمومی از طریق واردات خارجی می‌پرسیم. او محتاطانه مسوولیت را به گردن سیاست‌های بالادستی می‌اندازد: هر چیزی که نیاز مردم را به شکلی مطلوب و منطقی تامین بکند قطعا جزو خط مشی‌های شورای شهر تهران قرار دارد به شرط اینکه به سیاست‌های بالادستی ضرر و زیانی وارد نکند و در راستای آن سیاست‌ها باشد. من به یاد دارم در دوره‌های گذشته برای مثال همین اتوبوس‌های دوکابین یا حتی آن تعداد اندکی از اتوبوس‌های سه کابین که برای شهر تهران تامین شد در قالب یک مشارکت سه جانبه بین ایران، چین و آلمان صورت گرفت. اگر شهرداری تهران این اراده را داشته باشد که امیدوارم اینطور باشد این زمینه همچنان فراهم هست. حالا اگر منظور سرمایه گذاری مستقیم یک بخش خارجی در حمل و نقل شهری تهران باشد باید با رعایت و حفظ منافع ملی و منافع شهر این زمینه ایجاد بشود تا سرمایه گذاران بخش خصوصی چه داخلی و چه خارجی بتوانند از ظرفیت‌های تهران استفاده کنند.

اما برای تامین ناوگان حمل و نقل عمومی، استفاده از تولیدات داخلی باید در اولویت برنامه‌ها باشد یا بهره گیری از ظرفیت‌های بین المللی: ما تابع قوانین بالادستی هستیم. در حال حاضر مجلس شورای اسلامی طرحی را درباره آزاد شدن واردات خودرو‌های خارجی دنبال می‌کند. معنی این موضوع این است که نمایندگان مجلس می‌خواهند انحصار خودرو‌های داخلی شکسته بشود و استاندارد‌های ما در این زمینه به پایه‌ی استاندارد‌های مطلوب جهانی برسد. اگر ما همچنان بخواهیم انحصاری فکر کنیم ممکن است محصولات داخلی ما از استاندارد‌های نامطلوبی تبعیت بکنند و ناچار هم باشیم که همچنان از همان‌ها استفاده بکنیم. اما اگر قوانین بالادستی به ما این اجازه را بدهند حتما سعی خواهیم کرد تا ضمن استفاده از محصولات داخلی به این جنبه از موضوع هم توجه داشته باشیم که از استاندارد‌های مطلوبی هم برخوردار باشیم.