طرح جوانی جمعیت معضل ازدواج و فرزندآوری را حل می‌کند؟
_ روزنامه وطن امروز نوشت: بر اساس تازه‌ترین گزارش مرکز آمار، نرخ شاخص باروری در کشور از ۱/۲ در سال ۹۶ به ۷/۱ در سال ۹۹ رسیده، یعنی حدود ۱۹ درصد کاهش یافته است؛ کاهشی که زنگ خطر پیری کشور در آینده‌ای نه‌چندان دور را به صدا درآورده است.
موضوع توجه به افزایش نرخ رشد جمعیت کشور در پی کاهش میزان فرزندآوری همچنان مورد تاکید مقام معظم رهبری و کارشناسان است، چرا که کم‌توجهی به این مساله تبعات منفی اجتماعی، فرهنگی و امنیتی زیادی به دنبال دارد. طبق گزارش‌های موجود، میانگین فرزندآوری خانوار‌ها در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ بین ۵ تا ۷ نفر بوده است، اما طی ۳ دهه اخیر این رقم روند کاهشی پیموده، تا جایی که در سال‌های پایانی دهه ۹۰ میزان نرخ باروری در کشور بشدت کاهش یافته است به طوری که آمار‌ها از کاهش ۱۹ درصدی نرخ باروری در کشور در یک فاصله زمانی ۳ ساله یعنی از سال ۹۶ تا ۹۹ حکایت دارد. ضرورت توجه به افزایش نرخ رشد جمعیت کشور تا جایی است که مجلس شورای اسلامی تلاش زیادی برای تصویب طرح جوانی جمعیت کشور کرده است. این طرح که مشوق‌ها و حمایت‌های لازم را برای فرزندآوری، تسهیل ازدواج، درمان ناباروری و... در نظر گرفته است توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شده و هم‌اکنون منتظر تایید نهایی از سوی شورای نگهبان برای ابلاغ به دستگاه‌های اجرایی است. طی یکی، دو دهه اخیر مسائلی، چون هزینه‌های بالای باروری و زایمان و درمان ناباروری در کنار فقدان پوشش بیمه‌ای همراه با هزینه‌های معیشت خانوار‌ها و فشار‌های اقتصادی مانع از تسهیل فرزندآوری شده است. چنین موانعی باعث شده است تا به‌رغم تمایل و نگرش مثبت مردم به داشتن فرزند، میزان ولادت‌ها در سالیان اخیر با کاهش ۲۰ درصدی مواجه شود و رشد جمعیت به کمترین میزان خود در یک قرن اخیر برسد. از طرفی طبق برآورد‌های موجود در صورت تداوم روند فعلی نرخ رشد جمعیت کشور، بی‌تردید تا ۲۰ سال آینده ایران جزو پیرترین کشور‌های جهان می‌شود.
در این باره عضو کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت مجلس شورای اسلامی گفت: طرح جوانی جمعیت و تعالی خانواده با تلاش مجلس و دولت در آستانه تایید نهایی از سوی شورای نگهبان است تا پس از تایید برای اجرا به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شود. تسهیل امور ازدواج و فرزندآوری و درمان ناباروری در کنار حمایت‌های ویژه از کسانی که صاحب فرزند می‌شوند از پارامتر‌های این طرح است.
بهروز محبی نجم‌آبادی با بیان اینکه اجرای بند بند طرح جوانی جمعیت با هدف جوان شدن جمعیت کشور لازم و ضروری به نظر می‌رسد، اما کافی نیست، گفت: با توجه به حساسیت موضوع، مشوق‌های حمایتی برای فرزندآوری و تسهیل امور ازدواج و... در این طرح ناکافی است؛ بنابراین ترسیم نقشه راه افزایش جمعیت کشور نیازمند چشم‌انداز درست با جریان‌سازی مباحث علمی، فرهنگی و اجتماعی است تا بتوان زمینه رشد جمعیت کشور را فراهم آورد؛ بنابراین باید فضایی مناسب مهیا شود تا با احساس خطر مسؤولان نسبت به پیری جمعیت کشور، اقدامات لازم در راستای زمینه‌سازی تسهیل ازدواج جوانان و تلاش برای رفع موانع سد راه فرزندآوری بخوبی انجام شود تا کشور با بحران پیری در آینده مواجه نشود. وی افزود: طرح جوانی جمعیت کشور در کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت مجلس مورد موشکافی دقیق قرار گرفته است و چندی پیش به شورای نگهبان ارائه شد، اما شورای نگهبان اعلام کرد ابهاماتی دارد که به مجلس برگشت داده شد، بنابراین طرح مذکور در این کمیسیون رفع ابهام شد و دوباره به شورای نگهبان رفت که شورای نگهبان هم‌اکنون در حال تایید نهایی این طرح است تا خیلی سریع این طرح شکل اجرایی به خود گیرد. وی افزود: بحث تامین بودجه و پوشش هزینه‌های ناباوری در کنار تشویق جوانان به ازدواج و فرزندآوری در این طرح آمده و مورد موافقت مجلس و دولت نیز قرار گرفته است. امیدواریم پارامتر‌های متعددی که در طرح برای تشویق ازدواج و فرزندآوری دیده شده تاثیر مناسب خود را در ازدواج جوانان و فرزندآوری داشته باشد؛ تمام مسائل مربوط به حوزه فرزندآوری و جمعیت در این طرح دنبال می‌شود.
ضرورت جوان سازی جمعیت علاوه بر مجلس مورد تأکید دولت نیز هست طوری که وزیر بهداشت و درمان نیز اعلام کرده است جمعیت سالمندان ایران تا چند سال دیگر به ۳۰ درصد می‌رسد. بهرام عین‌اللهی اخیرا در جلسه تودیع و معارفه رؤسای کل سازمان نظام پزشکی گفت: بحث کاهش جمعیت که امروز یک تهدید بسیار بزرگ برای نظام است، بسیار مهم است. امروز نزدیک به ۱۲ درصد مردم مسن هستند و تا چند سال آینده این میزان به ۳۰ درصد خواهد رسید. ان‌شاءالله همگی بتوانیم به حرکت انقلابی‌ای که مجلس شروع کرده، کمک کنیم.
پنجره جمعیتی تا ۱۴۲۰ بسته می‌شود
همچنین محمد میرزایی، رئیس انجمن جمعیت‌شناسی ایران در این باره گفته است: «کاهش میزان باروری یک چالش جدی برای کشور محسوب می‌شود. باروری باید به بالای سطح جانشینی برسد، اما ازدواج الزاماتی دارد. در حال حاضر بسیاری از افراد شرایط ازدواج از جمله شغل و مسکن را ندارند؛ بنابراین تمایلی هم به ازدواج ندارند».
آنطور که میرزایی گفته است تا سال ۱۴۲۰ پنجره جمعیتی بسته می‌شود و ما قدر این فرصت را بخوبی ندانسته‌ایم. این موضوع زنگ خطری است که به صدا درآمده و تبعات زیادی همچون مشکلات اقتصادی و فرهنگی را در آینده در پی دارد. طبق آخرین گزارش‌ها استان‌های گیلان، مازندران، تهران، البرز و سمنان میزان باروری بسیار پایینی دارند. این در حالی است که بار‌ها کارشناسان جمعیت‌شناسی درباره وضعیت هرم سنی جمعیت ایران گفته‌اند اکنون در پنجره جمعیتی هستیم و آنطور که باید از این فرصت استفاده نکرده‌ایم.
محمدرضا عباسی، جامعه‌شناس نیز درباره سالخوردگی جمعیت در کشور می‌گوید: وارد فاز اول سالخوردگی جمعیت شده‌ایم و تا چند سال آینده جزو کشور‌های سالخورده دنیا خواهیم بود، طی چند سال آینده نیروی کار در ایران بشدت کاهش می‌یابد و در این شرایط باید بهره‌وری نیروی کار تا ۸۰ درصد افزایش یابد، اما با توجه به وضعیت اقتصادی و اجتماعی‌ای که در کشور داریم بعید است بتوانیم به این بهره‌وری برسیم، فرصت جبران پیری جمعیت در کشور ما بسیار کم است.
وی ادامه می‌دهد: کاهش جمعیت یک بحث جهانی است و بر اساس بررسی‌های انجام شده عوامل مستقیم و غیرمستقیم بر کاهش باروری اثرگذار است. در این زمینه چند مانع جدی وجود دارد از جمله بالا رفتن سن ازدواج، فراهم نبودن امکانات اقتصادی و معیشتی، ادامه تحصیل، کاهش درآمدها، سیاست‌های جمعیتی نادرست، افزایش ناباروری زوج‌ها و هزاران علت دیگر که در نهایت کاهش جمعیت را به دنبال دارد.
این جامعه‌شناس خاطرنشان می‌کند: بیش از ۳ میلیون زوج نابارور در کشور داریم که هزینه‌های درمانی آن‌ها بسیار بالاست. وی با بیان اینکه در کشور نه‌تن‌ها با کاهش جمعیت مواجهیم که با پیری جمعیت نیز روبه‌رو هستیم، می‌گوید: مساله تهدید کاهش جمعیت برای کشور‌های در حال توسعه بیشتر از کشور‌های توسعه یافته است، پس باید درباره کاهش و پیری جمعیت حساسیت زیادی داشته باشیم تا بتوانیم طی چند سال آینده با تغییر سیاست‌های جمعیتی و برنامه‌ریزی‌های مؤثر و کارآمد از این بحران عبور کنیم.
***
کاهش ۲۵ درصدی زاد و ولد طی ۴ سال گذشته
در ۴ سال اخیر میزان زاد و ولد در کشور ۲۵ درصد کاهش یافته است؛ این را فرزانه‌سادات فرود، رئیس گروه سلامت خانواده و جمعیت معاونت بهداشتی استان اصفهان مطرح کرده است. وی درباره کاهش جمعیت و چالش‌هایی که در این زمینه وجود دارد، می‌گوید: وضعیت جمعیت کشور در چند سال گذشته کاهشی بوده و در ۴ سال اخیر میزان زاد و ولد در کشور حدود ۲۵ درصد کاهش داشته است.
وی با اشاره به رسیدن نرخ رشد جمعیت کشور برای نخستین بار در تاریخ ایران به زیر یک درصد خاطرنشان می‌کند: افزایش زوجین نابارور، افزایش سن ازدواج، افزایش میزان طلاق، کاهش ۴۰ درصدی ازدواج‌ها، کاهش ۲۵ درصدی زاد و ولد در ۴ سال اخیر و وقوع ۱۷ درصد موالید کشور در زنان بالای ۳۵ سال طی سال‌های اخیر از دلایل کاهش نرخ رشد جمعیت کشور است و از چالش‌های جمعیتی به شمار می‌رود که باید با آن مقابله شود.
وی می‌گوید: ۱۷ درصد موالید کشور در زنان بالای ۳۵ سال در سال‌های اخیر رخ داده و این در حالی است که اوج سنین باروری در کشور ما و بر اساس آمار‌های رسمی مرکز آمار ایران در سنین ۲۰ تا ۳۵ سالگی بانوان است، هر چند حدود ۱۷ درصد موالید کشور در خانم‌های بالای ۳۵ سال است، اما به هر حال اوج باروری خانم‌های کشور و بیشترین میزان فرزندآوری در سنین ۲۰ تا ۳۵ سالگی بانوان کشور است.
فرود با اشاره به وجود ۲۳ میلیون زن ایرانی در سن باروری خاطرنشان می‌کند: میزان باروری به ازای تعداد خانم‌ها نزدیک یک چهارم کاهش پیدا کرده که این موضوع بسیار نگران‌کننده است، بویژه که ما از سطح جایگزینی هم پایین‌تر هستیم. به طور کلی باید به ازای هر خانم در سن باروری حداقل ۱/۲ کودک متولد شود که جمعیت جایگزین شود. این عدد به ازای خانم‌های متأهل حدود ۳ فرزند است که در حال حاضر این وضعیت را نداریم و چنانکه گفته شد، مادران ایرانی در حال حاضر حدود ۲ فرزند دارند.