۳۰۴ شهر در وضعیت ناترازی عرضه و تقاضای آب/ سدهای کشور چقدر آب دارند؟
_ فارس نوشت: شرایط آب کشور در حال حاضر تحت تاثیر نبود حکمرانی موثر و همچنین خشکسالی‌های به وجود آمده با بحران دست و پنجه نرم می‌کند.
با توجه به ارزش محدود آب در زندگی کنونی مردم، توجه به این موضوع هیچ تطبیقی با وضعیت موجود ندارد و نوعی بی‌توجهی نسبت به این مسئله مهم در بین متولیان این مسئله و مشترکان دیده می‌شود.
۳۰۴ شهر کشور در وضعیت تنش آبی
در حال حاضر از مجموع ۱۳۶۸ شهر کشور، ۱۰۱ شهر از منظر تنش آبی در وضعیت قرمز قرار دارند، ۶۴ شهر در وضعیت نارنجی هستند و ۱۳۹ شهر نیز حضور در وضعیت زرد تنش آبی را تجربه کنند.
بر مبنای همین آمار در شرایط فعلی مراکز استان و برخی از شهر‌های مهم کشور نظیر اصفهان، خرمشهر، آبادان، اهواز، زاهدان، مشهد، همدان، کرمانشاه، سنندج و کرمان در وضعیت تنش آبی به معنای ناترازی عرضه و تقاضای آب مواجه هستند.
کسری آب زیرزمینی معادل آب مورد نیاز ۹۰ میلیون نفر در طول ۲۰ سال
بررسی دقیق منابع تامین آب مشترکان بیانگر این مسئله است که این آب به طور عمد از ۲ منبع آب‌های سطحی و آب‌های زیرزمینی تامین می‌شود. از این رو بررسی وضعیت آب زیرزمینی کشور بیانگر آن است که کسری تجمعی مخازن آب زیرزمینی در حال حاضر به ۱۳۰ میلیارد متر مکعب رسیده است. برای گرفتن حس از میزان عدد افت تجمعی مخازن بهتر است بدانیم، این حجم از آب معادل تامین منابع شرب نزدیک به ۹۰ میلیون نفر به مدت ۲۰ سال است.
به عبارت دیگر متوسط افت تراز تجمعی ۵۰ ساله سفره‌های آب زیرزمینی کشور به ۲۵ متر می‌رسد و این افت تراز به طور متوسط هر سال بیش از ۰.۵ متر برآورد می‌شود.
سدهای کشور چقدر آب دارند؟
علاوه بر منابع آبی زیرزمینی، منابع آب سطحی نیز تحت تاثیر خشکسالی شرایط مناسبی ندارند و کاهش محسوس ورودی آب سدهای کشور ذخیره سدهای ایران را به محدود بحران نزدیک کرده است.
بر همین اساس بررسی اطلاعات برخی از سدهای کشور که در تامین آب شرب نقش دارند، بیانگر شرایط بسیار اسفباری است. برای مثال ۴ سد دوستی، چاه نیمه ۴، استقلال و شمیل و نیان در سال آبی جاری نسب به سال آبی گذشته با کاهش بیش از ۹۰ درصدی مواجه شده‌اند.
از سوی دیگر سد زاینده رود به عنوان یکی از مهمترین منابع تامین کننده آب در مرکز کشور در سال آبی جاری ۵۰ درصد کمتر از سال آبی گذشته ورودی آب داشته است.
همین مسئله در کنار الگو‌های نامنساب برداشت آب با توجه به خشکسالی زمینه تخلیه قابل توجه حجم این سد‌ها را فراهم کرده است. در همین راستا، ۱۷ سد کشور که در تامین آب شرب نقش دارند، با مسئله تخلیه بیشتر از ۵۰ درصدی مواجه هستند و بیش از نیمی از مخازن این سد‌ها تخلیه شده است.
بر همین اساس، سد زاینده رود با تخلیه بیشتر از ۸۲ درصدی مخزن مواجه شده و سد سفید رود نیز ۸۷ درصد از ظرفیت خود را خالی می‌بیند.
همچنین سد لتیان به عنوان یکی از مهمترین سدهای تامین کننده آب شرب پایتخت با ظرفیت مخزن خالی ۵۶ درصدی مواجه شده است.
نکته قابل توجه در تعیین ظرفیت سد مسئله حجم مرده است که کمتر به آن پرداخت می‌شود، به عبارت دیگر بخش قبل توجهی از حجم آب پشت سد به دلایل فنی قابل تخلیه نیست. این یعنی حجم باقی‌مانده موجود به معنای میزان استفاده آب نیست و چه بسا سدی نزدیک به ۵۰ درصد ظرفیت آب داشته باشد، اما این آب به دلایل متعدد قابل استفاده نباشد.
با توجه به شرایط ذکر شده پیرامون وضعیت منابع آبی سطحی و زیرزمینی کشور، موقعیت کنونی منابع آب کشور به شدت پیچیده شده و حتی ممکن است تامین آب شرب مردم نیز با مشکلات قابل توجهی مواجه شود.
خلا حکمرانی موثر زمینه تبدیل بحران به فرا بحران
نکته قابل تامل در این شرایط مسئله مدیریت منابع آب است. طبیعتا زمانیکه خشکسالی زمینه عرضه منابع آبی را با مشکل مواجه می‌کند، مدیریت منابع آبی باید دقیق‌تر از گذشته حساب سانتی‌متر مکعب از این مایع حیات را داشته باشد و به دنبال آن برنامه‌ریزی برای بهترین استفاده را در دستور کار قرار دهد.
متاسفانه خلا وجود حکمرانی موثر در حوزه آب سبب شده تا نه تنها شاهد برنامه‌ریزی دقیق در این حوزه نباشیم، بلکه نوعی ولنگاری مدیریتی نیز در این حوزه دیده شود. برای مثال در حوضه‌های آبریز مختلف به جای اینکه شناسایی دقیق مصارف و دلایل مصرف بیش از حد مورد بررسی قرار گیرد، طرح‌های بدون مطالعه و هزینه‌بر در دستور کار قرار گرفته که نه تنها به حل مشکل کمک نمی‌کند، بلکه زمینه پیچیده‌تر شدن مسئله را فراهم می‌کند.
حکمرانی موثر آب مستقر نشود، شرایط تامین آب پیچیده‌تر می‌شود
نکته قابل تامل در این مسئله آن است که میزان آورد آبی کشور و شرایط اقلیمی به سویی پیش‌رفته که دیگر شرایط برای استقرار سیستم مدیریت نامطلوب وجود ندارد و هر تصمیم غلط در این حوزه، بازخورد منفی در مدت زمان کوتاه با خود به همراه خواهد داشت.
توجه به این مسئله سبب می‌شود تا بدانیم، استقرار مدل‌های حکمرانی موثر آب سطحی و زیرزمینی در حال حاضر از نان شب برای تامین آب کشور واجب‌تر بوده و این ساختار باید با توجه به شرایط اقلیمی پیاده‌سازی شود.
در شرایطی که حرکت به این سمت در دستور کار مدیران آبی کشور قرار گیرد، جلوگیری از فرا بحران‌های آب در آینده مهیا خواهد شد، اما در شرایطی که مدل‌های مدیریت گذشته در دستور کار قرار گیرد، کشور با شرایط پیچیده و بسیار دشواری دست و پنجه نرم خواهد کرد.