تقویم تاریخ؛ از شهادت امام رضا (ع) تا تهاجم نظامی آمریکا به افغانستان

_ خبرگزاری صدا و سیما نوشت: مهم‌ترین رویداد‌های تاریخی جهان در چنین روزی (پانزدهم مهر) به شرح زیر است:

شهادت امام رضا (ع)

۱۲۳۹ سال پیش در چنین روزی، آخرین روز ماه صفر سال ۲۰۳ هجری قمری امام «علی بن موسی (ع)» ملقب به «رضا»، از نوادگان گرامی پیامبر اسلام (ص) به شهادت رسید. این امام بزرگوار در سال ۱۴۸ هجری قمری در شهر مدینه متولد شد و پس از شهادت پدرش، امام موسی کاظم (ع) به امامت رسید و پرچم هدایت مسلمانان را به دست گرفت. آن حضرت نسبت به آنچه از جانب خداوند به او می‌رسید راضی و خشنود بود و به همین جهت به رضا ملقب شد. مامون، خلیفه عباسی در سال ۲۰۰ هجری قمری از امام رضا (ع) خواست تا به مقر خلافت وی در شهر مرو ـ در جنوب شرقی ترکمنستان فعلی که جزئی از خراسان بزرگ بود ـ برود. اگرچه مامون در ظاهر امام رضا (ع) را ولیعهد خود کرد، اما از این راه قصد داشت پایه‌های حکومت خود را تحکیم بخشد و به همین دلیل امام با کراهت و به اجبار این منصب را پذیرفت. مقام والای علمی و روحانی امام رضا (ع) و نفوذ روزافزون ایشان در افکار عمومی، به تدریج باعث هراس مامون شد و وی، امام رضا (ع) را با زهر به شهادت رساند. با عرض تسلیت به مناسبت شهادت امام رضا (ع)، سخنی حکیمانه را از آن حضرت برایتان نقل می‌کنیم: «بهترین بندگان کسانی هستند که هرگاه نیکی کنند، خرسند شوند و هرگاه خطا کنند، بخشش طلبند و زمانی که نعمتی به آن‌ها عطا شود، سپاسگزاری کنند. هنگامی که گرفتار شوند، شکیبا باشند و زمانی که خشمگین شوند، درگذرند.»

روز روستا و عشایر

۱۵ مهر ماه در تقویم ایرانی با مصوبه عالی شورای انقلاب فرهنگی به عنوان روز ملی روستا و عشایر نامگذاری شده است. برای روستا و دِه تعاریف متعدد و زیادی گفته شده، ده یا روستا که در کتاب‌های نشر قدیم به صورت دیه هم دیده می‌شود، در زبان پهلوی، ده (Deh) در پارسی باستان (Dahya) به معنی سرزمین و در اوستا به شکل دخیو (Daxya) آمده‌است.

در ایران، ده از قدیمی‌ترین زمان یک واحد اجتماعی و تشکیلاتی و جایی بوده که در آن گروه‌هایی از مردم روستایی برای همکاری در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی گرد هم تجمع یافته‌اند.

ده اساس زندگی اجتماعی ایران را تشکیل می‌دهد و اهمیت آن به اعتبار این‌که یک واحد تشکیلاتی در زندگی روستایی است، در سراسر قرون وسطی و از آن پس تا به امروز برقرار بوده است. روستا برآیندی از عناصر طبیعی و عناصر ساخته شده است که به گونه‌ای زمینه سازگاری فرد را با جامعه فراهم می‌آورد و موجب جامعه پذیری می‌شود. در ده بین گروه و فضای جغرافیایی محدود و بسته و ثابت نوعی روابط اقتصادی - اجتماعی - فرهنگی وجود دارد و این روابط موجب پیدایش وحدت و یکپارچگی گروه می‌شود و آن را از گروه دیگر متمایز می‌سازد.

این روز همچنین به نام عشایر نیز هست. عشایر که مفرد آن عشیره است، واژه‌ای است عربی به معنی برادران، قبیله، تبار، نزدیکان خویشاوندان، دودمان و اهل خانه و به جمعیتی از مردم اطلاق می‌شود که دارای سازمان اجتماعی مبتنی بر گروه‌های خویشاومدی بوده و افراد آن ضمن احساس تعلق به این سازمان، عموما جایگاه خویش را نیز در آن میدانند. زیست بوم عشایری محدوده‌ای است که سرزمین و قلمرو رده‌های ایلی، علی الاصول شامل ییلاق، قشلاق و مسیر بین این دو است که از حیث جغرافیای طبیعی و مراحل کوچ دارای وحدت و همگنی نسبی باشد. کوچ عشایری نیز به معنای حرکت خانوار‌های عشایری از نقطه‌ای به نقطه دیگر با هدف استفاده از مراتع برای چرای دام که معمولاً با همه اعضای خانوار، باروبنه، سرپناه قابل حمل و همراه با ایل، طایفه یا رده‌هایی از آن انجام می‌گردد. کوتاه یا بلند بودن مسیر کوچ تغییری در مفهوم کوچ نمی‌دهد.

امضای اصل سند متمم قانون اساسی مشروطیت ایران توسط محمدعلی شاه قاجار

۱۱۴ سال پیش در چنین روزی برابر با پانزدهم مهر ۱۲۸۶ شمسی؛ متمم قانون اساسی ایران توسط محمدعلی شاه قاجار به امضا رسید. با اوج‏گیری نهضت مشروطیت ایران و مبارزات همه جانبه مردم و روحانیت، مظفرالدین شاه قاجار مجبور شد تا با خواست مردم موافقت کرده و در چهاردهم مرداد ۱۲۸۵ ش ضمن صدور فرمان مشروطه، دستور تشکیل مجلس شورای ملی را صادر نماید. از آن پس، متن قانون اساسی مشتمل بر ۵۱ اصل با نام نظامنامه سیاسی، تنظیم شد و در ۸ دی ۱۲۸۵ به امضای مظفرالدین شاه رسید. پس از مرگ مظفرالدین شاه، در همان آغاز سلطنت محمد علی میرزا و با توجه به ایراداتی که به متن قانون اساسی وجود داشت، کمیسیونی به منظور تهیه متمم قانون اساسی در مجلس شورای ملی تشکیل شد. این کمیسیون که مرکب از پنج نفر بود ضمن تهیه موادی به عنوان متمم قانون اساسی، با تلاش آیت ‏اللَّه شیخ فضل اللَّه نوری ماده ‏ای را در متمم قانون اساسی گنجاند مبنی بر نظارت پنج تن از علمای طراز اول هر عصر برای جلوگیری از تصویب قوانین مخالف اسلام در مجلس. پس از پایان کار، متمم قانون اساسی در ۱۰۷ اصل برای امضا تقدیم شاه گردید. محمدعلی شاه، ابتدا در امضای این قانون وقت‏ کشی می‏ کرد، اما با فشار مردم و علماء، سرانجام ناگزیر شد که آن را در پانزدهم مهرماه ۱۲۸۶ ش برابر با ۲۹ شعبان ۱۳۲۵ ق امضا نماید.

تولد سهراب سپهری

۹۳ سال پیش در چنین روزی، پانزدهم مهر سال ۱۳۰۷ هجری شمسی؛ «سهراب سپهری»، شاعر و نقاش معاصر ایرانی، در کاشان ـ از شهر‌های مرکزی ایران ـ متولد شد. سپهری نخستین مجموعه شعر خود را به نام «مرگ رنگ» در سال ۱۳۳۰ هجری شمسی منتشر کرد و به دنبال آن مجموعه «هشت کتاب» را انتشار داد. او به نقاشی نیز علاقه فراوان داشت. از جمله آثار سپهری می‌توان به مجموعه‌های شعر «زندگی خواب ها»، «مسافر» و «آواز آفتاب» اشاره کرد. او به لحاظ زبان تازه و به غایت ساده و نیز کاربرد تعبیرات نو و لطیف در اشعارش، جایگاه ویژه‌ای در شعر معاصر ایران دارد. سهراب سپهری در سال ۱۳۵۹ هجری شمسی درگذشت و در زادگاهش کاشان، به خاک سپرده شد.

تجاوز نظامی آمریکا به افغانستان

۲۰ سال پیش، در روز هفتم اکتبر سال ۲۰۰۱ میلادی؛ آمریکا تجاوز نظامی خود را به خاک افغانستان آغاز کرد. این حمله به بهانه از بین بردن گروه القاعده انجام شد که ازسوی واشنگتن به دخالت در حادثه یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ در آمریکا، متهم شده است. جنگنده‌ها و بمب افکن‌های آمریکایی طی چند هفته، مواضع گروه طالبان را که در آن زمان بخش وسیعی از خاک افغانستان را در اختیار داشت و از سازمان القاعده به رهبری اسامه بن لادن حمایت می‌کرد، مورد حمله قرار دادند. حملات سنگین هوایی آمریکا، باعث کشته و مجروح شدن هزاران غیرنظامی افغانی و آوارگی جمع کثیری از آن‌ها شد. اگرچه آمریکا با کمک نیرو‌های ائتلاف شمال افغانستان، حکومت طالبان را سرنگون کرد، اما نتوانست ملا عمر، رهبر طالبان و بسیاری از اعضای گروه القاعده را دستگیر کند؛ لذا شاهد هستیم که بعد از گذشت ۱۴ سال و حتی با وجود مرگ ملا عمر در سال جاری میلادی، طالبان همچنان در افغانستان حضور دارد.

درگذشت توماس رید فیلسوف اسکاتلندی

۲۲۵ سال پیش در چنین روزی برابر با هفتم اکتبر ۱۷۹۶ میلادی؛ "توماس رید" (Thomas Reid) فیلسوف اسکاتلندی درگذشت. توماس رید، فیلسوف اسکاتلندی، در ۲۶ آوریل ۱۷۱۰ م به دنیا آمد. وی از زمره کسانی به شمار می ‏رفت که اعتقادات انسان را مبتنی بر شهود می ‏دانست و به عبارتی دیگر، این اعتقادات را نشأت گرفته از دانش و علم ذاتی انسان قلمداد می‏ کرد؛ بنابراین وی به علم اکتسابی به عنوان منشأ اعتقادات آدمی، عقیده نداشت. از دیدگاه رید، برخی از عقاید شهودی واقعی و با ارزش عبارتند از: اعتقاد به وجود دنیای خارج، اعتقاد به رابطه علت و معلولی میان پدیده ‏های مختلف، اعتقاد به وجود یک قانون معین اخلاقی برای بشر و اعتقاد به جاودانگی روح. رید آرای خویش در این باب را در کتاب تحقیق در ذهن بشر براساس عقل سلیم بیان داشته است. توماس رید سرانجام در هفتم اکتبر ۱۷۹۶ م، در ۸۶ سالگی درگذشت.