دیپلماسی اقتصادی؛ تنظیم‌گر سیاست‌های تولید، سرمایه‌گذاری و جابجایی کالا/ دست‌یابی ایران به درک صحیحی از جایگاه ژئوپلیتیک و اثرگذاری ژئواکونومیک
ساسان شاه‌ویسی در گفت‌وگو با میزان، با اشاره به استفاده از ظرفیت دیپلماسی اقتصادی در مسیر خنثی‌سازی اثر تحریم‌ها و اثر آن بر راهبرد نگاه به شرق در دولت مردمی، اظهار داشت: ما باید برای دیپلماسی به یک تعریف برسیم؛ بسیاری از اشخاصی که در حوزه روابط بین‌الملل و همچنین حوزه اندیشه‌های اقتصادی صاحب نظر هستند، از برخورد، تشابه و اشتراک جریان روابط بین‌الملل، سیاست ورزی و حوزه اقتصاد و تولید ثروت برداشت‌های مختلفی را مطرح می‌کنند.
این کارشناس اقتصاد بین‌الملل اضافه کرد: اما به نظر می‌رسد که شاید دیپلماسی اقتصادی را می‌شود تنظیم و پیشبرد سیاست‌های مرتبط با تولید، جابجا کردن کالا و خدمات و کار و سرمایه‌گذاری در سایر کشور‌ها تعریف کرد. اگر این را به عنوان یک مشخصه متمایز کننده در دیپلماسی اقتصادی مطرح کرده باشیم، این امر واقف می‌شویم که نقش بخش خصوصی بسیار برجسته است.
شاه‌ویسی تصریح کرد: استحضار دارید که اقتصاد در سطح روابط بین‌الملل حاصل تنظیم‌گری، پشتیبانی و حمایت آن، در اختیار دولت‌ها است. اما بخش اقدامی عملیاتی و کاربردی آن در اختیار مردم و به عبارتی سرمایه‌گذاران، تجار، بخش خصوصی و نهایتاً نهاد‌های مردمی است.
وی در ادامه گفت: با این رویکرد، کشور‌ها یکسری از رژیم‌های تجاری بازرگانی را برای خودشان انتخاب می‌کنند که مبتنی بر پیش‌بینی آینده است و سعی می‌کنند با درک شرایط و شناخت از مولفه‌های موثر که می‌تواند اقتدار یا هم پیمانی اقتصادی آن‌ها را موثرتر کند، در محیط بین‌المللی یا بازار‌های جهانی برای خودشان فرصت‌هایی را پیدا کنند و از مسیر این فرایند قابلیت‌های خودشان را بهتر کنند.
شاه‌ویسی افزود: این تعریف یک بخشی از آن چیزی است که ما امروز در سازه‌های اقتصادی کشورمان و در اندام‌واره نظامی که برای اقتصادمان تعریف کرده‌ایم خودش را پیدا می‌کند؛ به خصوص در آنجایی که در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، ما به اصرار استفاده از الگوی درون‌زای برونگرا داریم. الگویی که از درون می‌جوشد، ظرفیت سازی می‌کند، قابلیت‌مندی پیدا می‌کند و بعد بر اثر این پرورش رویکرد برون‌گرایانه، با محیط پیرامون خودش هم‌پیوندی برقرار می‌کند که این یکی از مهمترین شاخصه‌های اقتصاد مقاومتی است.
این کارشناس اقتصاد بین‌الملل در ادامه گفت: آنچه که ما به عنوان اندام‌واره نظام اقتصادی تعریف کردیم، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی بند ۱۲ بیانیه گام دوم، بخش سوم سند چشم‌انداز در پیشانی آن و اجرای سیاست‌های اصل ۴۴، سازه‌هایی هستند که این اندام‌واره نظام اقتصادی را برای جمهوری اسلامی تعریف کردند و اتفاقاً هر کدام از آن‌ها به جهت افزایش قدرت مقاومت و تاب‌آوری و کاهش آسیب‌پذیری اقتصادی کشور مشخص کردند که ضرورت دارد توسعه پیوند‌های راهبردی و همچنین گسترش همکاری و مشارکت با کشور‌های منطقه و جهان و به خصوص کشور‌های همسایه خود را داشته باشیم.
شاه‌ویسی با بیان اینکه امروز آیت‌الله رئیسی، تقویت روابط کشور‌های منطقه را سرلوحه سیاست خارجی خودشان قرار دادند، اضافه کرد: در عین حال استفاده از دیپلماسی به جهت حمایت از اهداف اقتصادی و همچنین استفاده از ظرفیت‌های سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای، مثل شانگهای که در عین اینکه یک سازمان بزرگ منطقه‌ای است، اما به خاطر قواره‌ای که دارد و قریب به ۳۵ درصد سرزمین‌های خشکی جهان، قریب به ۴۲ درصد از جمعیت جهان و حدود ۳۵ درصد از تجارت بین‌الملل را در اختیار دارد که یک ظرفیت بزرگ است.
وی در ادامه یادآور شد: ضمن این که در زیر سیستم شانگهای که یک سازمان همکاری نظامی - دفاعی - امنیتی و اقتصادی - فرهنگی است، زیر سیستم‌هایی هم وجود دارند که اشتراک بین کشورهاست که به صورت دو یا چند جانبه، سازمان‌هایی هم هستند که به آن متصل شدند. سازمان‌های بزرگ اقتصادی مثل بریکس و اتحادیه اقتصادی اوراسیا.
شاه‌ویسی ادامه داد: قدرت‌های بزرگی مثل چین هند و روسیه از یکطرف سازه آسیای مرکزی و اوراسیای از طرف دیگر، یک هم پیوندی را بین کشور‌ها به وجود آورده که آن را در اندازه و با توجه به امری که تقریبا کمتر از دو دهه عمر سیاسی و بین‌المللی آن است، مشاهده می‌کنید که تراز بسیار بالایی قرار گرفته و قابلیت اثرگذاری بر بسیاری از تغییر و تحولات نظمی و هندسه قدرت در سطح جهان را دارد.
وی گفت: تعبیر من این است که در دیپلماسی جمهوری اسلامی و آنچه که مورد انتخاب آیت‌الله رئیسی است ضمن اینکه به نقش و جایگاه دیپلماسی اقتصادی مبتنی بر با بیانیه گام دوم انقلاب به خصوص در جا‌هایی که اشاره می‌کند ما برای اینکه انقلابمان را بتوانیم از یک اقتصاد ضعیف، وابسته و فاسد نجات بدهیم و یک عملکرد قدرتمند را به اشتراک بگذاریم، توصیه می‌کند که ظرفیت‌های خود را شناسایی کنیم و آن سهم واقعی که ما نسبت به منابع در اختیار، جامعه سرمایه انسانی و نهایتاً دامنه سرزمینی و سهمیه‌ای که از جهان داریم را متعادل کنیم و بگیریم؛ از این جهت ما دچار عدم استفاده بهینه از منابع در اختیار هستیم.
این کارشناس اقتصاد بین‌الملل اضافه کرد: در آنجایی که اشاره می‌کند به هاب منطقه‌ای، حدود ۱۵ کشور که ۷ کشور خشکی ۸ کشور دریایی، قریب به ۶۰۰ میلیون جمعیت که با بعضی از آن‌ها هم ارتباط تنیده تمدنی و هم ایدئولوژی پیوند‌های هم‌سرزمینی و هم‌مرزی داریم و به هر شکل توصیه‌های مختلفی مطرح می‌شود.
شاه‌ویسی تصریح کرد: به نظر می‌رسد چیزی که بخش‌هایی که این دیپلماسی فعال را شکل می‌دهد در وهله اول بازیگران عرصه آن دامنه کشور‌ها یا سازمان‌های هدف هستند و تعبیر این است که در سازمان همکاری‌های شانگهای، بازیگران اصلی بازیگران بسیار قدرتمندی هستند و مطرح شده است که ضمن اینکه بزرگترین مصرف کنندگان انرژی جهان در این سازمان حضور دارند، بزرگترین تولید کنندگان به اضافه ایران هم در آن حضور دارند و یک باشگاه انرژی با گرانی‌گاه بالا و قدرتمندی را می‌توانند شکل بدهند.
وی تاکید کرد: موضوع همکاری‌های مشترک بانکی با توجه به سطح تجارتی که در این سازمان وجود دارد و دامنه تجارتی که در داخل آن است، این ظرفیت اثرگذار است در عین حال موضوعاتی که ما برای محتوای دیپلماسی انتخاب می‌کنیم بسیار مهم است.
وی با یبان اینکه در کنار این موضوعات مثلاً شاید برای ما یکی از آن‌ها تحریم باشد، گفت: اما امروز تحریم فقط برای ایران نیست و بگوییم، چون ایران تحت تحریم قرار دارد می‌خواهد به این سازمان‌ها به پیوند است؛ امروز می‌بینیم روسیه تحت تحریم است، افغانستان طرح تحریم است، پاکستان در یک دوره تحت تحریم بود، چین تحت تحریم است و بسیاری از این کشور‌ها در جنگ‌های اقتصادی و ارزی و حتی پولی بانکی با آمریکا قرار گرفتند و کدام از این‌ها یک سری چالش‌ها دارند که این سازمان می‌تواند مکمل ظرفیت‌ها و قوام به و عبور دادن آن‌ها از بحران‌های موردی که با مواجه هستند باشد.
شاه‌ویسی تاکید کرد: اگر ما اینقدر اصرار می‌کنیم که از عضویت دائم ایران در شانگهای به عنوان دستاورد یاد کنیم از این جهت است که در قالب اول دیپلماسی، در قالب موضوع و محتوا، در قالب بازیگران اصلی به یک سطح بسیار بالایی از دیپلماسی اقتصادی توانستیم دست پیدا کنیم و در عین حال بایسته‌های دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران را هم که مهمترین آن سند چشم انداز بیانیه گام دوم، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و سیاست‌های کلی اصل ۴۴ است را حفظ کنیم.
وی با تاکید بر اینکه در ابعاد بین‌المللی شناختی از تحولات ساختاری در اختیار ما قرار می‌دهد، گفت: امروز دیگر کسی از بمب اتم صحبت نمی‌کند؛ امروز مهم این است که شما قدرت تولید ثروت داشته باشید و بتوانید آن را به اشتراک بگذارید و منافع خودتان را حفظ کنید و بتوانید درک درستی از منافع دیگر کشور‌ها به خصوص بازیگرانی که طرف مقابل شما هستند پیدا کنید که در هم‌پیوندی هم دچار تعارض نشوید و هم دچار تنافر در منافع نشوید و در عین حال بتوانید یک روابط مشترک را برقرار کنید.
وی گفت: ضمن اینکه صد البته شناخت از بازار‌های هدف برنامه ریزی برای دست پیدا کردن به آن‌ها از مهمترین گام‌هایی است که ما فکر می‌کنیم آن چیزی که مطرح شد چه در شعار‌هایی که دولت ۱۳ مطرح می‌کردند و چه در سخنرانی‌هایی که آیت الله رئیسی در فاصله اعلام پیروزی ایشان و انتخاب ایشان تا نهایتاً مراسم تنفیذ و تحلیف و بعد صحبت‌هایی که بعد از انتخاب وزرا در مجلس داشتند، در صحبت‌هایی که با نمایندگان کشور‌ها داشتند، اعلام کردند. ایشان بلافاصله وارد مذاکره با نمایندگان کشور‌های قدرتمند جهان شدند، همگی نشان‌دهنده این است که ما این راهبرد بزرگ را انتخاب کردیم و نهایتاً در ابعاد ملی به جایگاه ژئوپلیتیک خودمان و اثرگذاری ژئواکونومیک آن درک صحیحی از منافع آن دست پیدا کردیم.
این کارشناس اقتصاد بین‌الملل گفت: البته شاید بخشی از مطالبی که گفته شد در ادوار گذشته و در ۱۲ دولت گذشته وجود داشته، اما مهمترین قاعده این است که هماهنگی بین دستگاهی بخصوص دستگاه‌های سیاسی و اقتصادی، در کنار یکدیگر توان و تکامل یافتگی را در حوزه دیپلماسی و دستگاه سیاست خارجی ما بروز و ظهور بدهد که به نظر می‌رسد با توجه به فضاسازی که در آن قرار داریم، ظرفیت‌های که به وجود آمده و انتخاباتی که با سعی و نمایندگان مجلس مغتنم شمرده شده و هیئت دولت خودش را پیدا کرد، این سطح از هماهنگی عالی‌ترین سطح و در بهترین شرایط قرار دارد.
شاه‌ویسی اضافه کرد: ضمن این که ما نمی‌توانیم با تحمیل محصولات خودمان، نگاه‌ها و زیرساخت‌های بین‌المللی شویم، اما قطعاً باید در تکمله ظرفیت‌ها و برنامه‌ریزی‌های راهبردی خودمان اعمال فشار‌های اقتصادی مثلاً تحریم‌ها از یک طرف و از طرف دیگر حرفه‌ای بودن ساختار‌ها در انتخاب، شناخت و ورود به بازار‌ها و ترتیب و قوام آن، دچار نقایصی است.
وی در پایان گفت: صحبت‌هایی که آقای امیرعبداللهیان در مجلس و در نشست‌های تخصصی خود با پرسنل وزارت خارجه و مدیران، با دستگاه‌های دیگر و همچنین در سفر‌های خود به عراق، سوریه و اجلاس شانگهای داشتند، یکی پس از دیگری بروز و ظهور آن این است که ما به یک همبستگی به جهت سازمانی و به جهت رسانه‌ای و در عین حال به جهت ساختاری و حکمرانی دست پیدا کردیم که تکلیف خودمان را با اهداف اقتصادی و در سیاست خارجی که می‌خواهد مکمل قابلیت‌های اقتصادی ایران باشد، دست پیدا کنیم.