نگاهی به وضعیت بازگشایی مدارس جهان
- ایسنا نوشت: رضا کلانتری، سرپرست پژوهشکده آموزش و پرورش روستایی، عشایری و چند زبانه پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، با اشاره به شواهد پژوهشی و مستندات جهانی درباره مشکلات تداوم تعطیلی مدارس اظهار کرد: نهاد‌های بین‌المللی مانند یونیسف و یونسکو همواره مخاطرات دور بودن کودکان از مدرسه را هشدار می‌دهند و نسبت به آن حساس هستند.
وی افزود: طبق گزارش یونسکو در مارس ۲۰۲۱ به علت کووید-۱۹ مدارسِ بیش از ۱۶۸ میلیون دانش آموز در سراسر جهان به مدت یک سالِ کامل تعطیل شده اند و در این میان توانایی کودکان در خواندن، نوشتن و ریاضی پایه که به عنوان مهارت‌های ضروری برای رسیدن به توانمندی آینده کودکان است، به شدت آسیب دیده است.
۱۰۰ میلیون دانش آموز در جهان به پایین‌ترین سطح یادگیری هم نرسیدند
سرپرست پژوهشکده آموزش و پرورش روستایی، عشایری و چند زبانه پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش با بیان اینکه بیش از ۱۰۰ میلیون دانش آموز حتی به پایین‌ترین سطح یادگیری در مهارت خواندن که معادل با ساده‌ترین انتظارات یادگیری در پایه تحصیلی است، نرسیده‌اند اظهار کرد: آمار کودکان خارج از مدرسه و تارکان تحصیل در حال افزایش است. البته این‌ها تنها بخشی از بُعد یادگیری مهارت‌های شناختی را شامل می‌شود و تأثیر عدم حضور دانش آموزان در مدرسه پیامد‌ها و ابعاد مختلفی دارد.
کلانتری ادامه داد: وضعیت آموزش در کشور ما هم راستای سایر بخش‌ها و کشور‌ها از این همه گیری جهانی به شدت تأثیر پذیرفته و روند‌ها و نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد، فقط ۳۵ درصد دانش آموزان کشور در دوره کرونا در کلاس‌های آموزش مجازی حضور کافی داشته اند. ضمن اینکه ۳۳ درصد دانش آموزان کمتر از پنج ساعت در هفته در کلاس‌های مجازی شرکت کرده اند. دسترسی دانش آموزان به ابزار دیجیتال و اینترنت آسان نیز حدود ۶۰ درصد بوده است و از هر چهار دانش آموز، سه نفر معتقدند آموزش‌های از راه دور نتوانسته است خلأ آموزش حضوری را به طور کامل جبران کند.
از هر ۱۰ نفر، ۸ نفر احساس می‌کنند مطالب اندکی از طریق آموزش از راه دور آموخته اند
سرپرست پژوهشکده آموزش و پرورش روستایی، عشایری و چند زبانه پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش با بیان اینکه البته این موضوع جهانی است گفت: به عنوان مثال، مطالعه در ۴۶ کشور جهان نشان می‌دهد، از هر ۱۰ نفر هشت نفر احساس می‌کنند که از طریق آموزش راه دور چیز کمی آموخته اند؛ بنابراین به نظر می‌رسد، تداوم تعطیلی مدارس تهدیدی است برای نسل آینده و ادامه این امر باعث تداوم فقر و نابرابری بین نسلی می‌شود. در این راستا، یونسکو از کشور‌هایی که برای کم کردن تأثیر تعطیلی مدارس می‌کوشند و به دنبال تطبیق روش‌های آموزش با شرایط جدید هستند، به ویژه از جوامع آسیب پذیر و محروم حمایت می‌کند.
آموزش مجازی تا چه میزان توانسته است جایگزین آموزش حضوری شود؟
وی چالش‌های آموزش مجازی را نیز برشمرد و در پاسخ به اینکه آموزش مجازی تا چه میزان توانسته است جایگزین آموزش حضوری شود؟ عنوان کرد: آموزش‌های مجازی و آموزش از راه دور چه از طریق فضای مجازی شاد و یا آموزش‌های تلویزیونی و رادیویی در ماه‌های اولیه شیوع کرونا و شرایط اضطراری قابل قبول بود، اما با توجه به ماهیت این برنامه‌ها که فقط رسانه‌های پیام رسان و یا یک-طرفه هستند، در دراز مدت پاسخگوی نیاز‌های یادگیری دانش آموزان نیستند. با این وجود، هنوز بعد از گذشت یک سال و نیم از این بحران، تغییرات جدی در آموزش فضای مجازی چه از لحاظ سخت افزاری و یا نرم افزاری به وجود نیامده است.
کلانتری تاکید کرد که در این مدت لازم بود کلاس‌های درس ما به امکانات رایانه‌ای و لپتاپ مجهز می‌شد و معلم باید در کلاس درس حضور می‌یافت و با استفاده از پلتفرم‌های آموزش مجازی مناسب، فعالیت‌های یاددهی-یادگیری را هدایت می‌کرد. سرعت پایین اینترنت، مشکل بارگذاری و دانلود، عدم امکان گروه بندی دانش آموزان، عدم امکان تماس تصویری، عدم امکان حضور و غیاب و ثبت سابقه آن، نامناسب بودن برنامه برای دروس عملی و کارگاهی، عدم امکان ارزشیابی صحیح، فقدان بخش آرشیو و هنگ کردن برنامه‌هایی مانند شاد و عدم داشتن سواد دیجیتالی معلمان، حضور ناکافی معلمان در کلاس‌های برخط و تقلیل ساعات آموزش و عدم استقبال برخی از دانش آموزان از سامانه شاد و برنامه‌های تلویزیونی از جمله چالش‌های آموزش مجازی است.
میزان تعطیلی مدارس در کشور‌های مختلف چقدر است؟
ایران جزو کشور‌های با بیشترین میزان تعطیلی؛ مدارس ۵۳ هفته تعطیل بود
سرپرست پژوهشکده آموزش و پرورش روستایی، عشایری و چند زبانه پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش همچنین با اشاره به میزان تعطیلی مدارس در کشور‌های مختلف گفت: طبق آماری که هفته اخیر در سایت یونسکو انتشار یافت، متاسفانه کشور ما جز کشور‌هایی است که بیشترین تعطیلی مدارس را در زمان همه گیری کرونا داشتند. اگر مقایسه‌ای داشته باشیم، میزان عدم حضور دانش آموزان در مدارس ایران که ۵۳ هفته است، مشابه کشور‌های آمریکای جنوبی و برخی کشور‌های آسیایی است. در حالی که بسیاری از کشور‌های اروپایی، آمریکای شمالی و آسیایی وضعیت خیلی بهتری دارند. به عنوان مثال عموماً کشور‌های اروپایی کمتر از ۳۰ هفته تعطیلی داشته اند و حتی مدارس کشور‌هایی مانند روسیه، سوئد، فرانسه و اسپانیا حدود ۱۵ هفته تعطیل بوده اند.
وی افزود: از کشور‌های همجوار ما ترکیه، عراق و عربستان و حتی کشور‌های آسیای میانه مانند ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و ترکمنستان، تعطیلات بسیار کمتری نسبت به کشور ما داشتند. البته کشور مالزی با وجود ۴۸ هفته تعطیلی مدارس به لطف آموزش مجازی پیشرفته وضعیت بهتری را تجربه کرده است. کشور‌هایی مانند چین با ۲۷ هفته، مصر ۱۹ هفته و ژاپن با ۱۱ هفته تعطیلی توانسته اند حق حضور دانش آموزان در مدرسه را بهتر فراهم کنند.
وضعیت بازگشایی مدارس جهان در سال جدید
کلانتری مروری نیز بر وضعیت بازگشایی مدارس در سال جدید در جهان داشت و گفت: برای بازگشایی جدید، هر کشوری بسته به شرایط، موقعیت و وضعیت شیوع بیماری سه راهبرد را اتخاذ کرده اند؛ بازگشایی کامل مدارس، نیمه تعطیل و تعطیلی کامل. از کشور‌های آمریکایی مانند گرینلند، کانادا، اروگوئه و کلمبیا بازگشایی کامل مدارس را اتخاذ کرده اند. در حالی که کشور‌هایی مانند آمریکا، برزیل، شیلی، آرژانتین، مکزیک و پرو نیمه تعطیل آموزش را ادامه می‌دهند.
سرپرست پژوهشکده آموزش و پرورش روستایی، عشایری و چند زبانه پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش افزود: کشور‌های آفریقایی عموماً در تعطیلات تابستانی هستند و یا بازگشایی مدارس را در دستور کار دارند. در اروپا عموماً مدارس باز است و سیاست حضور دانش آموزان در مدارس به طور جدی پیگیری می‌شود. در آسیا کشور‌های ژاپن، اردن، سوریه، یمن، کره شمالی، امارات، ترکمنستان، تاجیکستان، سنگاپور سیاست بازگشایی مدارس را پیگیری می‌کنند و عربستان، پاکستان، هند، تایلند، اندونزی، کره جنوبی، بحرین مدارس به صورت نیمه تعطیل هستند. به نظر می‌رسد مدارس در اروپا از بقیه جا‌های دنیا، شرایط حضور فیزیکی دانش آموزان را بهتر فراهم کرده است.
وی در پاسخ به اینکه در حال حاضر چه باید کرد؟ گفت: به عنوان یک پیش فرض ابتدا بایستی زندگی در شرایط کرونایی را قبول کرده و بین انتخاب دوگانه حق سلامتی و حق آموزش گیر نکنیم. این دو موضوع در تضادِ هم نیستند که با انتخاب یکی آن دیگری رفع شود. آنچه متخصصان ویروس‌شناسی مطرح می‌کنند، این است که کرونا تا چند سال آینده حتی با فرض واکسیناسیون‌های عمومی وجود خواهد داشت و با فرض اینکه تاکنون سویه‌های متفاوت ویروس جهش یافته است و یا جهش خواهد کرد، ما نمی‌توانیم آموزش‌های حضوری دانش آموزان را سال‌ها به تأخیر بیندازیم.
چالش‌های جدی آموزشی برای دانش آموزان مناطق دوزبانه
سرپرست پژوهشکده آموزش و پرورش روستایی، عشایری و چند زبانه پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش ادامه داد: باید بازگشایی مدارس به یک مطالبه عمومی تبدیل شود. همانطور که عرض کردم، متاسفانه ۵۳ هفته دانش آموزان ما در مدرسه حضور نداشتند و حدود یک سوم دانش آموزان در طول هفته آموزش معنی داری نداشته‌اند که عموماً در مناطق روستایی، عشایری و مناطق محروم هستند. از طرفی آموزش مجازی برای دانش آموزان اول و دوم ابتدایی به ویژه در مناطق دوزبانه با چالش جدی روبرست.
وی با بیان اینکه در مدارس مرزی و عشایری مناطق دوزبانه عمدتاً منبع فراگیری زبان فارسی، حضور در کلاس درس و تعامل با معلم، همسان و بسته‌های یادگیری و بازی است که متاسفانه این فرصت از این کودکان گرفته شده است عنوان کرد: تفاوت‌های بسیار مهمی بین مناطق دوزبانه و عشایری از نظر اجرای فرایند‌های آموزشی وجود دارد و بی توجهی به این تفاوت‌ها و در نظر نگرفتن متغیر‌های مؤثر، سبب نقصان در اجرای بهینه امر آموزش خواهد شد.
بازگشایی مدارس را تا آبان به تاخیر نیندازیم
کلانتری افزود: پیشنهاد ما این است که مدارس روستایی و عشایری و مرزی به ویژه کلاس‌های دوره اول ابتدایی از هفته دوم مهرماه به صورت اقتضایی بازگشایی شود و دانش آموزان به صورت حضوری در مدارس حضور یابند تا ارتباط و روبروشدن اولیه دانش آموز-معلم شکل بگیرد. این کار را تا آبان ماه به تأخیر نیندازیم. ساختار مدیریت مدارس را منعطف ببینیم، از تمرکزگرایی بپرهیزیم و به مناطق و مدیران مدارس اختیارات لازم را بدهیم تا به صورت اقتضایی حضور فیزیکی دانش آموزان را در این مناطق از هفته دوم مهرماه فراهم سازند. برای اینکه با توجه به افت دما و سرد شدن هوا در آبان ماه به ویژه در استان‌های غربی و شمال غربی کشور و آغاز سرماخوردگی‌های فصلی به خصوص در کودکان و همچنین احتمال شروع پیک ششم کرونا، شائبه تأثیر بازگشایی مدارس در افزایش تعداد مبتلایان به کرونا بیشتر خواهد شد و عملاً مدارس را به تعطیلی خواهد کشاند.
سرپرست پژوهشکده آموزش و پرورش روستایی، عشایری و چند زبانه پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش در پایان از رسانه‌ها خواست که با استفاده از تکنیک‌های هنری نسبت به بازگشایی مدارس و اقناع افکار عمومی حساس باشند و نهایت تلاش خود را کنند در غیراین صورت، سلامت روحی و کیفیت تحصیلی کودکان آسیب می‌بیند، فرصت‌های یادگیری از دست خواهد رفت و لذا در سال‌های آینده در آزمون‌های بین المللی در مقایسه با سایر کشور‌ها وضع بدتری خواهیم داشت.