مطالبات جامعه فعالان قرآنی از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
_ ایکنا نوشت: محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم از سوم شهریور ماه ۱۴۰۰ تکیه بر صندلی مردان بزرگ و دغدغه‌مندی در حوزه فرهنگ زده است. جایگاه خطیری که امروز بیش از همیشه چشم ایرانیان به تصمیمات آن دوخته و البته به تأثیر آن بر جامعه دل‌خوش است. کرسی فرهنگ در ۴۳ سال حکومت اسلامی در ایران همواره تلاش برای اعتلای فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران داشته است و خدمت‌گزاران این کرسی گاه به نفع فرهنگ و گاهی به سود ارشاد داعیه‌دار این خدمت بوده‌اند. در دورانی حوزه نشر و کتاب بالنده شد و در مقطعی توسعه رسانه‌ها رنگ دموکراسی و آزادی بیان را بر چهره فرهنگ نمایان ساخت. تئاتر، سینما و هنر‌های تجسمی نیز در رفت و آمد‌های دولت‌ها با تغییرات و اُفت و خیز‌های جدی و معنادار مواجه بوده‌اند.
و، اما حوزه «قرآن و عترت» به عنوان نوپدیدترین مولود «وزارتخانه بهارستان» طی دهه گذشته تحولات بزرگی را تجربه کرده است. تغییراتی که گاه از جنس ساختاری و با انگیزه توسعه فرهنگ قرآنی و ترویج فعالیت‌های قرآنی در کشور کلید زده شد و در مواقعی با تسهیل‌گری و حمایت از فعالان قرآنی به ظهور رسید و در این مسیر مشورت و شأن پیشکسوتی بزرگان جامعه قرآنی جدی گرفته شد.
با این همه آنچه طی سالیان شاهد آن بوده‌ایم مظلومیت حوزه فرهنگ در کنار حوزه‌های دیگر وزارتی در ایران بوده است. مظلومیتی که یا زیر چتر سیاست‌زدگی رقم خورد یا در جلوه‌گری چراغ پر فروغ اقتصاد به کم سویی گرایید! حوزه‌ای که این روز‌ها نحیف و رنجور است و از خادمان خود در دولت انتظار اندیشه‌ای برای بهبود دارد و توقع ورود به بازی‌های جدید از نوع جناح‌زدگی و تنگ‌نظری را ندارد.
اینکه مردان خدمت در دولت چه نقشه راه و برنامه عملیاتی در حوزه‌های فرهنگی، هنر‌های تجسمی، مطبوعاتی، سینمایی و... که بی شک همه از عرصه‌های مؤثر و مهم بر فرهنگ جامعه است؛ دارند، محل پرداخت این یادداشت نیست. در این مجال بنا داریم با بررسی مختصر برنامه‌ها و وعده‌های جناب وزیر، نمایی واقعی و نه دور از ذهن از وضعیت کنونی امور قرآنی کشور و همچنین مطالبات و مسائل جامعه فعالان قرآنی را متصور کنیم. باشد که در آغاز این راه قرآنی همراهی صادقانه‌مان را به اثبات رسانیم. ان شالله.
برنامه‌های وزیر پیشنهادی فرهنگ و ارشاد اسلامی در هفت سرفصل شامل «کلیات»، «سیاست‌ها و رویکردها»، «بررسی اهم وظایف»، «تکالیف»، «تحلیل وضعیت موجود»، «مسائل کلان حوزه فرهنگ» و «برنامه‌ها و مسائل موجود» ارائه و تصویب شد.
در فصل هفتم برنامه‌های وزیر به مسائل موجود پرداخته شده و یک بخش به مسئله قرآن و عترت اختصاص یافته است. در مقدمه این بخش به سخنان مقام معظم رهبری در محفل انس با قرآن در ۱۸ خردادماه سال ۱۳۹۵ اشاره شده است. در ادامه مشروح بخش مربوط به قرآن و عترت آمده است.
مقام معظم رهبری در محفل انس با قرآن کریم می‌فرمایند: «برکات قرآن، برکات بی‌انتهایی است. در قرآن و با قرآن، عزت هست. قدرت هست، پیشرفت هست، رفاه مادی هست، تعالی معنوی هست، گسترش فکر و عقیده هست، شادی و سکینه روح است». به همین جهت بی‌توجهی به قرآن جامعه اسلامی را از مسیر تعالی و کمال دور خواهد نمود. معاونت قرآن و عترت به عنوان نهاد رسمی و تخصصی توسعه فرهنگ و فعالیت‌های قرآنی در دولت تحول عهده‌دار وظیفه‌ای سترگ خواهد بود، چرا که «مسلم است منافع بلندمدت جامعه اسلامی جز در سایه اسلام و قرآن» به نحو دیگری تأمین نخواهد شد. فقط اسلام و قرآن می‌تواند جوامع بشری را به معنای واقعی تأمین و عدالت برقرار کند و پاسخگوی نیاز‌های واقعی آن‌ها باشد. از همین روست وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم ضمن احصای نظام مسائل حوزه قرآن و عترت، با تکیه بر تجارب نخبگانی این عرصه راهبرد‌ها و برنامه‌های عملیاتی خویش را برای رفع مسائل اساسی مذکور معطوف می‌نماید.
مسائل موجود
ضعف در معرفت، باورمندی و التزام عملی به قرآن در ابعاد فردی و اجتماعی
ضعف در انس با قرآن در بین اقشار مختلف مردم
عدم توجه به حاکمیت قرآن در نظام مدیریت، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی کشور
عدم توجه به توسعه فرهنگ و فعالیت‌های قرآنی در مهندسی فرهنگ و مدیریت فرهنگی کشور
عدم هماهنگی بین دستگاه‌های دولتی، موسسات و گروه‌های فعال غیر دولتی
معطل ماندن منشور توسعه فرهنگ قرآنی
برنامه‌ها
تقویت ایمان و اعتقاد به قرآن کریم و تعمیق معرفت و درس مفاهیم قرآنی
ارتقای التزام عملی به قرآن در سطوح مختلف سبک زندگی اسلامی و ایرانی
تحقق فرهنگ قرآنی در نظام مدیریت، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی کشور
ایجاد هماهنگی بین دستگاه‌های دولتی، مؤسسات و گروه‌های فعال غیر دولتی
نگاشت نهادی منشور توسعه فرهنگ قرآنی و تعیین سهم عملیاتی برای دستگاه‌های متولی
به‌روزآوری آمار و اطلاعات فعالیت‌ها و کنشگران عرصه فعالیت‌های قرآنی
هماهنگی برای توسعه مهارت‌های روان‌خوانی، صحیح‌خوانی و تدبر در میان اقشار مختلف جامعه به ویژه کودکان و نوجوانان
هدایت جامعه نخبگانی قرآنی به ایفای نقش و راهبری فعالیت‌های قرآنی
پیگیری مجدانه تحقق منشور توسعه فرهنگ قرآنی
پیگیری تشکیل جلسات شورای توسعه فرهنگ قرآنی در سطح استانی
مشارکت و هم‌افزایی با دستگاه‌ها، موسسات و گروه‌های فعال قرآنی همچون ائمه جمعه و جماعات، سازمان اوقاف و امور خیریه، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه‌های علمیه، تشکل‌های قرآنی مردم‌نهاد و ...
هدایت، حمایت و نظارت بر فعالیت‌های قرآنی کشور
فرهنگ‌سازی عمومی (منفعت آشتی با قرآن)
توانمندسازی (فعالان و کنشگران عرصه‌های مختلف فعالیت‌های قرآنی و ارتقای آموزش‌های قرآنی)
شبکه سازی (دستگاه‌ها، موسسات و کنشگران رسمی و غیر رسمی عرصه فعالیت‌های قرآنی)
بهبود و تعالی سازمانی (معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی)
همچنین، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در سفر پنجشنبه ۱۸ شهریورماه به قم و در دیدار با علما نسبت به بهره‌مندی از نظر علما و هم‌افزایی از ظرفیت نخبگان دینی در کشور تأکید کرد.
محمدمهدی اسماعیلی، در حاشیه دیدار با علما گفت: ما در حوزه قرآن و عترت، که حوزه اصلی فعالیت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، برنامه‌ای تحوّلی و زیربنایی آماده کرده‌ایم که به زودی رونمایی می‌شود.
وی درباره برنامه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این حوزه افزود: در برنامه تحوّلی جدید به دنبال تمرکززدایی هستیم و در پیشبرد اهداف از نظرات بزرگان استفاده می‌کنیم. فضای فرهنگی و هنری کشور باید به سمت تصمیم‌گیری گروه‌های نخبه در هر حوزه سوق یابد؛ کشور نخبه‌های فراوانی دارد و نباید یک نظر و سلیقه معیار عمل باشد.
تأکید اکید وزیر فرهنگ بر موضوع تمرکززدایی، تحول‌خواهی، بهره‌مندی از ظرفیت و نظر نخبگان نوید روز‌های خوب در حوزه قرآن و عترت را می‌دهد و امیدواریم این نظرات روشن در ادامه راه با غفلت مجریان امر همراه نشود.
بنابراین گزارش، در کنار برنامه‌ها و وعده‌های آغاز مسیر مدیریت فرهنگی رئیس فرهنگ در دولت سیزدهم؛ جامعه قرآنی و فعالان این عرصه نیز طی روز‌های اخیر مطالبات و پیشنهادات خود را از طریق رسانه‌ها اعلام کردند و در این اعلام عمومی از مسائل شناخته شده جدی، قدیمی و جدید در حوزه قرآن خبر داده‌اند.
به نظر می‌رسد وزیر محترم فرهنگ و به طور مشخص معاون قرآن و عترت او که مسئولیت بررسی، برنامه‌ریزی و اجرای مسائل قرآنی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کشور را طی روز‌های آینده عهده‌دار خواهد شد؛ باید حوزه مشورت با علمای این حوزه را در آغاز به رسم ادب و حرمت‌گذاری بر پیشکسوتان و در ادامه به رسم مشورت عملیاتی جدی بگیرد. راهی که معاون پیشین قرآن وزیر، آقای دکتر فقهی‌زاده با تجربه بیش از ۳۰ سال تدریس علوم قرآن و حدیث در دانشگاه تهران به گوشه‌ای نگذاشت و در ۳ سال و اندی مدیریت بر امور قرآنی وزارت فرهنگ نسبت به آن همت گمارد. همان امری که در قرآن کریم امت اسلام را به آن توصیه فراوان داده است و در آیه ۳۸ سوره شوری می‌فرماید: «وَ أَمْرُهُمْ شُوری بَینَهُمْ» و امورشان در بینشان به مشورت صورت می‌گیرد. آیت‌الله مکارم در ذیل این آیه می‌نویسد: «یک انسان هر قدر از نظر فکری نیرومند باشد، نسبت به مسائل مختلف تنها از یک یا چند بعد می‌نگرد، امّا هنگامی که مسائل در شوری مطرح شود و عقل‌ها و تجارب به کمک هم بشتابند، مسائل کاملاً پخته و کم‌عیب و نقص می‌شود.»
مطالبات قرآنیان از آقای وزیر
مسئولان و فعالان امور قرآنی کشور در حدود یک ماه گذشته با برشماری مسائل و مصایب خود برای وزیر جدید نسبت به حل این معضلات پیشنهاداتی داده اند. در ذیل بر برخی از این مسائل اشاره می‌کنیم.
پیگیری مطالبات رهبری در خصوص حفظ قرآن
ترویج و توسعه فعالیت‌های قرآنی در همه حوزه‌های فعالیتی وزارت فرهنگ و ارشاد و تلاش برای انحصارزدایی آن از معاونت قرآن و عترت به سود عمومی‌سازی زندگی قرآنی در سطح جامعه اسلامی
برقراری عدالت در توزیع اعتبارات؛ تعدادی از مؤسسات به اسم معین در طول سال‌های گذشته به دلیل توزیع اعتبارات نامناسب به فربهی غیر قابل قبولی رسیدند
حذف امر تصدی‌گری وزارتخانه
رسیدگی فوری به مؤسسات آسیب‌دیده از کروناکارگروه‌های انتخاب خادمان باید مردمی، غیر جناحی و مقبول تمامی جامعه قرآنی باشد.
حضور در سفر‌های استانی و رصد مسائل و مصایب فعالان قرآنی در سطح کشور
توجه بیش از پیش به فعالیت‌های قرآنی بانوان
وحدت رویه و فرماندهی میان نهاد‌ها و تشکل‌های قرآنی
پیگیری تخصیص اعتبارات قرآنی و توزیع هدفمند و عادلانه آن
و..
و سخن آخر
برنامه‌ریزی‌ها و هماهنگی‌های خرد و کلان از سویی و اجرای عالمانه و بر مدار پیشرفت و توسعه برنامه‌ها از سوی دیگر از وظایف ذاتی دستگاه‌های دولتی است، ولی آنچه در موارد متعدد مورد غفلت مجریان فرهنگی واقع می‌شود توجه به بُعد کارشناسی و مشورت‌خواهی از علما و عقلای حوزه مورد نظر است؛ حوزه‌ای که سال‌هاست با تکثر ساختار‌ها و ایجاد محور‌های فعالیت‌های موازی و در موارد بسیاری تکراری از نبود «وحدت و اتحاد کلمه» در سطوح مختلف از برنامه‌ریزی تا اجرا رنج می‌کشد؛ و شاید بتوان گفت نبود این وحدت و همدلی میان ارکان تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی دلیلی بر آن است که این روز‌ها چهره فرهنگ در کشور نحیف‌تر از پیش می‌نماید.