تلاش برای حفاظت از ۲۹ گوزن زرد در جزایر دریاچه ارومیه
- امسال هم مانند سال‌های گذشته، با فرا رسیدن فصل گاوبانگی (جفت‌یابی گوزن‌ها) تلاش‌ها برای جلوگیری از دست‌درازی شکارچیان به جمعیت‌های گوزن قرمز (مرال) در سطح کشور آغاز شده است. جانورانی که از نیمه شهریور تا نیمه مهر که فصل گاوبانگی به پایان می‌رسد بیش از هر زمان دیگری در برابر شکارچیان آسیب‌پذیر هستند و همین سبب می‌شود محیط‌بانان و نیروهای مردمیِ دوستدار طبیعت با برپایی چادر در زیستگاههای گوزن، مانع حضور متخلفان در زیستگاههای گوزن شوند.
هرچند اندک بازماندگان نسل رو به انقراض گوزن زرد ایرانی سهمی از هیاهوی گاوبانگی ندارند، اما به این بهانه می‌توان از آنها در یکی از معدود زیستگاه‌هایشان سراغی گرفت.
حجت جباری، معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست آذربایجان غربی به میزان گفت: جزایر دریاچه ارومیه همواره به عنوان ذخیره‌گاهی برای دو گونه گوزن زرد ایرانی و قوچ و میش ارمنی به حساب آمده‌اند اما بحران دریاچه ارومیه در بیست سال گذشته، آسیب‌های فراوانی به زیست بوم این جزایر به ویژه جزایر اشک و کبودان وارد کرده که جمعیت این دو گونه به خصوص گوزن زرد ایرانی را با خطر انقراض مواجه کرده است.
وی افزود: یکی از این آسیب‌ها اتصال جزایر دریاچه ارومیه به یکدیگر و در نتیجه ورود گوشتخوارانی مانند شغال و پلنگ از خارج از پارک ملی دریاچه ارومیه به جزایر و در نتیجه کاهش منابع آب شرب و علوفه در جزیره اشک شده است که پیامد این تهدیدات کاهش جمعیت گوزن زرد در جزیره اشک پارک ملی دریاچه ارومیه بوده است.
جباری با تاکید بر لزوم توجه ویژه به حفاظت از گونه ارزشمند و در خطر انقراض گوزن زرد ایرانی گفت: در جزایر پارک ملی به تعداد زیادی سطوح آبگیر مصنوعی جهت جمع آوری آب باران و برف احداث شده و همچنین به تعداد لازم آب‌انبار، به منظور ذخیره آب چشمه‌ها و سطوح آبگیراحداث شده به طوریکه می‌توان گفت که در حال حاضر برای تامین نیاز آبی گوزن زرد در جزیره اشک و حتی قوچ و میش در جزیره کبودان و اشک مشکلی نداریم. به علاوه برای تامین علوفه گوزن‌های زرد هم فعلا مشکلی وجود ندارد ولی در صورت کاهش میزان علوفه در جزیره و نیاز ، علوفه لازم برای تغذیه گوزن‌ها به جزایر انتقال می یابد.
وی افزود: در حال حاضر تنها عاملی که جمعیت گوزن زرد در جزایر پارک ملی ارومیه به ویژه جزیره اشک را تهدید می‌کند، حضور شغال، روباه و یک قلاده پلنگ است هرچند اقدامات بسیاری برای کنترل جمعیت آنها انجام شده اما گستردگی جزایر و دشواری تردد بین آنها از یک سو و شب‌زی بودن شغال از سوی دیگر حذف کامل گونه‌های گوشتخوار از جزیره را با مشکل مواجه کرده است.
معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست آذربایجان غربی ادامه داد: شغال‌های جزیره اشک هم به دلیل اینکه تهدیدی برای بقای نسل گوزن به شمار می‌روند، مزاحم تلقی شده و چاره‌ای به جز معدوم کردن وجود ندارد. در نتیجه سالانه حدود ۴۰ شغال از طبیعت جزیره اشک حذف می‌شوند.
وی درباره نحوه حذف گوشتخواران به منظور نجات نسل گوزن زرد ایرانی گفت: این گوشتخواران که تهدیدی برای نسل گوزن زرد در منطقه هستند عموما به وسیله تله فلزی معدوم می‌شوند. به عنوان مثال، در سال گذشته ۲۰ تله فلزی در جزایر نصب شده است. اما از آنجا که رفت و آمد به جزیره اشک بسیار دشوار است نمی‌توان مرتبا وضعیت تله‌های فلزی نصب‌شده را کنترل کرد.
جباری با بیان اینکه بعد از ورود شغال به جزایر پارک ملی دریاچه ارومیه به خصوص به جزیره اشک و با توجه به قدرت تولید مثلی بسیار بالای این گونه، به شدت جمعیت این گونه در جزیره اشک افزایش پیدا کرد که شکار گوزن زرد توسط این گونه گوشتخوار موجب کاهش شدید گوزن زرد در جزیره اشک شده است که علیرغم اقدامات بسیار در کاهش جمعیت شغال، متاسفانه این گونه بطور کامل حذف نشده و هم اکنون وجود شغال و پلنگ یک تهدید جدی برای گونه در معرض خطر انقراض گوزن زرد به شمار می‌رود.
معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست آذربایجان غربی با اشاره به اینکه تنها پلنگ موجود در جزیره هم تهدیدی جدی برای جمعیت گوزن زرد و قوچ و میش به حساب می‌رود گفت: تصمیم داشتیم این پلنگ را هم زنده‌گیری و در خارج از محدوده پارک ملی و در یک زیستگاه مناسب دیگر رهاسازی کنیم اما به دلیل مرتبط بودن جزیره‌ها و گستردگی قلمرو این پلنگ هنوز موفق به زنده‌گیری نشده‌ایم.
جباری یادآور شد: در راستای "برنامه ملی حفاظت از گوزن زرد" در استان که در سال سوم اجرایی بوده مرکز تکثیر گوزن زرد ایرانی در مرکز مدیریت پارک ملی دریاچه ارومیه واقع در رشکان در حال احداث است. احداث مرکز تکثیر گوزن زرد ایرانی در شمال غرب کشور یکی از اقدامات اساسی و در راستای جلوگیری از انقراض این گونه منحصر به فرد است که در سه فاز اجرایی در منطقه محیط بانی رشکان اجرا می‌شود.
وی ادامه داد: این مرکز در بیش از ۶ هکتار مساحت در سه فاز عملیاتی از بهار سال گذشته در حال احداث است که تاکنون در حدود ۷ میلیارد ریال برای احداث آن هزینه شده است. وی اضافه کرد: بخش‌های مختلف این طرح زیست محیطی شامل احداث قرنطینه و محل استاندارد جهت نگهداری گوزن زرد در دو بخش سه هکتاری است که محل قرنطینه در مساحت ۱۶۰۰ مترمربع و فاز دوم طرح که یک بخش سه هکتاری است به اتمام رسیده است و فاز سوم پروژه در عرصه سه هکتاری با ۴۰ درصد پیشرفت فیزیکی در دست اجراست.
معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست آذربایجان غربی با اعلام اینکه در حال حاضر وضعیت گونه با ارزش و در معرض خطر گوزن زرد ایرانی در جزیره اشک دریاچه ارومیه از لحاظ تعداد مطلوب نیست، و تعداد آن بر اساس آخرین سرشماری که سال گذشته انجام گرفت به ۲۹ راس کاهش یافته است گفت: این گونه در تعدادی از سایر استان‌های کشور در زیستگاههای مناسب نیز تکثیر شده و در حال زیست بوده که این موضوع یکی از سیاست های مثبت و تاثیرگذار سازمان برای حفاظت بوده است . ایشان اظهار داشت با تولد یک گوساله گوزن در رشکان، جمعیت فعلی این گونه در مرکز تکثیر گوزن در رشکان به پنج راس رسیده که با اتمام این پروژه، اقدامات لازم برای انتقال تعداد بیشتری گوزن از جزیره اشک و همچنین زیستگاههای خارج استان به این مرکز عملی خواهد شد .
وی گفت: کارشناسان و محیط بانان پارک ملی دریاچه ارومیه با همه توان و امکانات موجود، وضعیت حیات وحش پارک ملی دریاچه ارومیه را پایش می کنند.
جباری در پاسخ به سوال میزان مبنی بر اینکه در "برنامه حفظ حیات وحش جزایر دریاچه ارومیه" که معاونت محیط زیست طبیعی سازمان محیط زیست، تیرماه ۹۸ خبر اجرای آن را اعلام کرد، چه راهکارها و اقدامات جدیدی برای محافظت از جمعیت گوزن زرد ایرانی در جزایر پارک ملی دریاچه ارومیه در دست اجرا قرار گرفته گفت: بنا بود کارشناسان طرح، پس از مطالعات میدانی، در این باره نتیجه‌گیری کنند. البته در تبادل نظرهای مقدماتی، کارشناسان طرح و کارشناسان اداره کل در خصوص کنترل جمعیت شغال با استفاده از تله و تفتگ بادی نظراتی مشترک داشتند. در هرصورت این برنامه به دلیل عدم تامین اعتبار، اجرایی نشد و اداره کل با استفاده از تجربیات میدانی کارشناسان، کنترل جمیعت شغال را در دستور کار خود قرار داد که اکنون به نسبت دو سال پیش، به نحوی محسوس کاهش یافته است.
تیرماه ۱۳۹۸، حمید ظهرابی، معاون وقت محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد که با همکاری مشترک معاونت محیط طبیعی، ستاد احیای دریاچه ارومیه و اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی با هدف احیای زیست بوم‌های پارک ملی دریاچه ارومیه و حفظ حیات وحش موجود اجرای چهار پروژه در دستور کار قرار گرفته است: «اجرای راهکارهای مدیریت گونه گوزن زرد در جزیره اشک به منظور کنترل عوامل تهدید و جلوگیری از کاهش جمعیت»، «مدیریت جمعیت قوچ و میش در جزایر دریاچه ارومیه و انجام اقدامات اجرایی در راستای احیای اکولوژیک جزایر»، «مدیریت و اجرای برنامه حفاظت از پوشش گیاهی و فون جانوری جزایر پارک ملی دریاچه ارومیه و تعیین ظرفیت برد زیستگاه‌ها» و «اجرای برنامه حفاظت و احیای اکولوژیک زیستگاههای ضلع جنوب شرقی دریاچه ارومیه» عناوین این طرح‌ها بودند که اجرایی نشدند.