آثار و آسیب‌های مهاجرت غیر قانونی "افغانی ها" به ایران
به گزارش ، "مهناز صابر دوست" طی یادداشتی در هفته‌نامه "پنجره"
ویژه مهاجرین افغانستان، به آثار حقوقی و قضایی و تطبیق تعاریف حقوقی
همچون تابعیت، ازدواج، کار، اشتغال با مهاجرت افغانستانیها به ایران
پرداخته و آسیب‌ها و آثار اجتماعی و سیاسی این پدیده را مورد بررسی قرار
داده‌است.
در این یادداشت آمده است: مهاجرت افغانها به ایران سابقه‌ای دیرینه دارد، به ویژه طی سال‌های پس از انقلاب اسلامی، ایران میزبان بزرگترین جمعیت پناهنده افغانستانی بوده است.
در واقع مهاجرت وسیع افغانها به ایران قدمتی به عمر جمهوری اسلامی دارد. موج اولیه این مهاجرت، پس از اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهیر شوروی صورت گرفت. در این دوران مهاجران در شهرهای مختلف ساکن شدند و در کنار سایر مردم زندگی کرده و از بسیاری از حقوق و مزایا برخوردار بودند.
در کنار مسائل گفته شده آنچه بیشتر از همه مشکل‌ساز بود. ورود و حضور غیرقانونی گروه وسیعی از افغانها در ایران بود که پیامدهای بسیاری در حوزه اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی ایجاد کرد. در ادامه برخی از این پیامدها را مرور می‌کنیم.
مشکلات حقوقی و قضایی مهاجرین غیر قانونی
حضور غیرقانونی مهاجران افغانستانی در درجه اول به معنای زیر پا گذاشتن قوانین ایران است، چون از همان ابتدا قوانین حقوقی مربوط به اقامت ورود را رعایت نکرده‌اند. همین سکوت غیرقانونی، زمینه چالش‌های حقوقی دیگری را فراهم می‌کند که اول از همه، زمینه قانون‌شکنی‌های دیگر را تسهیل می‌کند.
ازدواج، کار و تحصیل آنها به صورت غیرقانونی انجام می‌شود. افراد هنجارشکن در هر گروه و طبقه‌ای وجود دارد. مهاجران افغانستانی نیز از این امر مستثنی نیستند.
اگر مهاجر که به صورت غیرقانونی در یک کشور ساکن است، جرمی مرتکب شود، به راحتی می‌تواند اقدام به خروج از آن کشور کرده و بررسی و پیگیری آن برای دستگاه قضایی مشکل است و این خود زمینه افزایش جرایم را در یک کشور فراهم می‌کند.
برخی از افرادی که به صورت غیرقانونی در کشور حضور دارند برای ماندن در ایران اقدامات مختلفی انجام می‌دهند، که از جمله این اقدامات خرید شناسنامه افراد ایرانی است.
جعل هویت در بین برای بدست آوردن حقوق شهروندی
این امر باعث ایجاد قاچاق شناسنامه شده و به دنبال آن مهاجرین دارای حقوق شهروند ایرانی می‌شوند. گفتنی است که این شناسنامه‌ها بیشتر شامل شناسنامه افراد متوفی، شناسنامه مفقودی، المثنی و ... است.
همچنین برخی از مهاجران افغانستانی جهت امرار معاش دست به مشاغل غیرقانونی می‌زنند. دست‌فروشی، دوره‌گردی، خرید و فروش البسه دست دوم، فروش سی‌دی‌های غیرمجاز و حتی دخالت در امر قاچاق مواد مخدر از جمله این مشاغل غیرقانونی است.
بنابراین حضور غیرقانونی برخی از مهاجران افغان بر دستگاه‌های حقوقی ایران، هزینه‌هایی اقتصادی و فرهنگی تحمیل می‌کند و سبب اتلاف وقت دستگاه قضایی در این امور می‌شود.
علاوه بر موارد گفته شده، برخی از قوانین موجود جوابگوی نیازها و واقعیت‌های ایجاد شده نیست و تصویب قوانین و مقررات دیگر در حوزه تابعیت، ازدواج و اشتغال آنان ضرورت دارد همچنین مهاجرانی که به صورت غیرقانونی ساکن هستند، نمی‌توانند برای احقاق حقوق خود اقدام کنند، ممنوعیت آنها از تحصیل و بسیاری از امور دیگر از مهمترین آنها است.
این در حالی است که گروه‌هایی که به صورت قانونی ساکن هستند از بسیاری از حقوق برخوردارند.
ایجاد برخی مسائل در حوزه اشتغال
کارگران افغان، در طول بیش از دو دهه، عرضه نیروی کار ایران را افزایش دادند، به همین جهت طی این دوره افزایش دستمزد کارگران غیرماهر – به ویژه در بخش ساختمان که کارگران افغان در آن سهم بالایی دارند – بسیار کند بوده است.
نتایج محاسبات نشان می‌دهد که کارگران افغانستانی در استان‌های نسبتاً پر رونق ایران مثل تهران، اصفهان، خراسان و ... مشغول به کار شده‌اند که تقاضا برای نیروی کار ساده در آنها بالا بوده است.
هر چند حضور کارگران افغان در برخی از استان‌های ایران سبب افزایش نرخ بیکاری، در نقاط شهری و روستایی این استان‌ها نشده، اما نرخ بیکاری در کل کشور بالا رفته است.
مهاجران افغان که به صورت غیرقانونی در ایران ساکن هستند، ناگزیرند کارهای دشوار را با دستمزدهایی نسبتاً پایین انجام دهند، آنها نمی‌توانند از شرایط بد یا ساعات طولانی کار شکایت کنند، از این رو بسیاری از کارفرمایان ترجیح می‌دهند که به جای کارگران ایرانی، افغانستانیها را استخدام کنند.
در کل کارگران افغانستانی با افزایش عرضه نیروی کار، سبب کاهش دستمزد کارگران غیرماهر شده‌اند. به عبارت دیگر حضور افغانها در بازار کار ایران، به نفع کارفرمایان و به زیان کارگران غیرماهر ایرانی بوده است.
زمانی که دستمزد در برخی از مشاغل کاهش یابد، کارگران بومی گرایشی به آن مشاغل نشان نمی‌دهند ولی مهاجران بیشتر به سمت چنین فعالیت‌هایی می‌روند البته برخی از این مهاجران توانسته‌اند به استادکاران ماهری در کلیه امور ساختمان‌سازی تبدیل شوند.
مسئله تابعیت کودکان حاصل از ازدواج زنان ایرانی و مردان افغانستانی
یکی از مهمترین چالش‌هایی که حضور غیرقانونی افغانها به دنبال داشته، این است که آنها اغلب به ازدواج با زنان ایرانی اقدام کرده‌اند.
مطابق موازین قانونی ایران، تنها زمانی‌آثار قوانین و مزایای اجتماعی ناشی از ازدواج بیگانه، با زن ایرانی حاصل می‌شود که روند مشخص شده در قوانین جمهوری اسلامی ایران در رابطه با چنین ازدواج‌هایی طی شود.
اغلب این افراد زمانی که با دختران ایرانی ازدواج کرده‌اند هیچ یک از مراحل قانونی را که برای ازدواج اتباع بیگانه با بانوان ایرانی در نظر گرفته شده اجرا نکرده‌اند.
این ازدواج‌ها به صورت قانونی در دفاتر اسناد رسمی ایران به ثبت نرسیده است؛ بنابراین هر چند که چنین ازدواجی شرعی است و نمی‌توان آن را باطل اعلام کرد.
آثار قانونی و حقوقی را که در اثر عقد ازدواج برای زوجین یا فرزند آنها پدید می‌آید، نمی‌توان در خصوص این افراد و فرزندان آنها جاری و قابل اجرا دانست. مقدمه ضروری جهت اثبات ولادت طفل، ثبت ازدواج والدین وی است.
تابعیت بزرگترین معضل مهاجرت
این امر در مواردی که پدر طفل، غیرایرانی باشد، دارای اهمیت بیشتری می‌شود. در اجرای ماده 1060 قانون مدنی، ازدواج اتباع خارجی با زنان ایرانی باید اطلاع دولت باشد و اجازه مخصوص دولت ایران برای ازدواج زنان ایرانی با اتباع خارجی لازم است.
فرزندان زن ایرانی که به واسطه ازدواج با مرد خارجی، تابعیت ایرانی خود را از دست داده، از داشتن شناسنامه ایرانی محروم خواهند شد و تبعه کشور متبوع پدر محسوب می‌شوند.
نداشتن تابعیت فرزندان حاصل از این ازدواج‌ها، نبود ضمانت‌نامه قانونی و رسمی برای پایبندی زوج به ادامه زندگی و پرداخت نفقه، نامشخص بودن وضع حضانت و قیومیت فرزندان در صورت فوت زوج یا زوجه یا هر دو، بلاتکلیفی وضع هویتی فرزندان آنان، پیگیری نکردن مسائل حقوقی و اقامه دعوی از سوی زوجه علیه زوج به سبب ثبت نشدن ازدواج، از جمله مشکلاتی است که برای این دسته از زنان ایجاد شده و طبیعی است که پیامدهای فرهنگی و اجتماعی بسیاری به دنبال دارد.
محرومیت از تحصیل و عدم بهره‌مند شدن از بسیاری از حقوق اولیه از جمله حقوق اقتصادی، آموزشی، فرهنگی و سیاسی زنان ایرانی و فرزندان آنها نتیجه عدم رعایت قوانین در انجام چنین ازدواج‌هایی است و این مسئله نه تنها آینده فرزندان را تهدید می‌کند بلکه برای کشور نیز آسیب‌های جدی به دنبال دارد، حال چه در ایران ساکن باشند و چه در افغانستان.
البته لازم است که دولت و سایر دستگاه‌های مربوط در مواجهه با این گروه از زنان و کودکان انعطاف بیشتری نشان دهد و به گونه‌ای عمل کند که زنان ایرانی نیز دچار آسیب نشوند.
آسیب‌پذیر شدن امنیت مناطق مرزی
ورود و خروج غیرقانونی مهاجران، سبب پایین آمدن ضریب امنیت در مرزها می‌شود و مشکلات امنیتی و سیاسی بسیاری برای کشور ایجاد می‌کند.
علاوه بر این گسترش هرج و مرج در مرزها کنترل مرزها را دشوارتر کرده و دولت می‌بایست هزینه زیادی برای تأمین امنیت این مناطق بپردازد.
مسئله دیگری که ورود و خروج غیرقانونی این مهاجران به دنبال دارد این است که اغلب این افراد مخفیانه و به صورت قاچاقی و غیرقانونی وارد ایران می‌شوند و مسئله قاچاق انسان را ایجاد می‌کنند.
علاوه بر این، مهاجرت غیرقانونی به عنوان فعالیت سودآور مطرح می‌شود. مهاجرت غیرقانونی توسط باندهای تبهکار، سازماندهی می‌شود. باندهای مستقر در خارج، این کار را به یک فعالیت تجاری بسیار منطقی و منظم تبدیل کرده‌اند.
حاشیه‌نشینی
از جمله تبعات منفی حضور غیرقانونی افغانها در ایران، گسترش حاشیه‌نشینی در شهرهای مختلف است.
از جمله دلایلی که باعث شده آنها حاشیه شهرها را انتخاب کنند، وجود منازل مسکونی با اجاره‌‌بهای کمتر از نقاط مرکزی شهر، دور بودن از قوانین و مقررات سختگیرانه حاکم در مرکز شهر، اشباع نقاط مرکزی شهر از جمعیت و ... بوده است.
اغلب این مهاجران به دلیل فقر به حاشیه‌نشینی روی آورده‌اند که این امر نه تنها سبب ایجاد چشم‌اندازهای نامناسب در شهرها می‌شود بلکه در این مناطق امکانات بهداشتی در سطح بسیار پایینی است که برای خود مهاجران نیز مشکلات بسیاری ایجاد می‌کند.
تغییر در ساختار و ترکیب جمعیت
برخی از تبعات منفی حضور غیرقانونی افغانها ناشی از سبک زندگی متفاوت خانواده‌های افغانستانی و ایرانی است. به عنوان مثال سن ازدواج در بین جوانان ایرانی بالا رفته، خانواده‌ها اغلب تمایل به داشتن یک یا دو فرزند دارند و علاوه بر اینها آمار طلاق در بین خانواده‌های ایرانی بالاست.
در مقابل اغلب افغانستانیها به ارزش‌های خانواده‌های مهاجر افغان، شاهد ازدواج‌های زودهنگام دختران و پسران، گرایش به داشتن فرزندان بیشتر و منفی دانستن پدیده طلاق هستیم و در صورتی که روند حضور غیرقانونی مهاجران افغان کنترل نشود، ممکن است در سال‌های آینده در ترکیب جمعیتی کشور مؤثر شود.
مسائل فرهنگی
سطح پایین سواد و آموزش و آگاهی عمومی مهاجران افغان، بی‌شک تبعات منفی بسیاری برای کشور و به ویژه شهرهایی که این افراد در آنجا سکونت دارند به دنبال دارد.
نه تنها مسئله نداشتن تابعیت مهاجران غیرقانونی سبب بی‌سوادی گسترده در بین آنها شده است، بلکه مسائلی همچون عدم تأمین امکانات تحصیل فرزندان، فقر اقتصادی و ضرورت اشتغال همه افراد خانواده و جابه‌جایی زیاد از شهری به شهر دیگر سبب شده است این گروه از مهاجران نتوانند از سواد و آموزش مناسبی برخوردار شوند.
تبلیغات وهابیت در بین مهاجرین
این مسئله زمانی اهمیت می‌یابد که اغلب مهاجران افغان در شهرهای مرزی ایران همچون سیستان و بلوچستان زندگی می‌کنند و از آنجا که در این شهرها دستگاه‌های تبلیغاتی وهابییت فعال است، این امر می‌تواند پیامدهای منفی بسیاری برای این مهاجران و ساکنان شهرهای مرزی به دنبال داشته باشد.
تبعات منفی حضور غیرقانونی افغانها تنها به حوزه داخلی محدود نمی‌شود بلکه در حوزه بین‌المللی نیز پیامدهای منفی برای کشور به همراه داشته است.
حقوق بشر به دلایل مهاجرت توجه ندارد
نهادهای حقوق بشر غربی بدون توجه به سابقه طولانی حضور افغانها در ایران و بدون در نظر گرفتن شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این کشور در گزارش‌های حقوق بشری چنین ادعایی را مطرح می‌کنند.
آنها مسئله عدم تابعیت کودکان را از موارد نقض حقوق بشر توسط ایران دانسته و بدون کوچکترین اشاره به اینکه مسبب اصلی این امر ایالات متحده و اشغال نظامی افغانستان توسط آمریکا بوده است، ایران را متهم به نقض حقوق کودکان و زنان کرده‌اند.
هر چند قوانین داخلی در حوزه مسائل مربوط به ازدواج زنان با مردان افغان نیاز به بازبینی دارد اما باید به این نکته اشاره داشت که مسئله بی‌تابعیتی کودکان در درجه اول نتیجه نقض و نادیده گرفتن قوانین کشور بوده است و در صورتی که در مراحل اولیه ازدواج شرایط قانونی رعایت می‌شد، چنین پیامدهایی را به دنبال نداشت.
علاوه بر گزارش‌های حقوق بشری، در اغلب متون غربی نیز ایران را به نژادپرستی و پاکسازی قومی متهم کرده‌اند این در حالی است که طی سال‌های بسیاری، مهاجران افغان در کنار مسلمانان ایران با حقوقی مطلوب زندگی کرده و کشور ایران پس از تغییر شرایط و فراهم شدن نسبی زندگی در افغانستان، مهاجران افغان را به ادامه زندگی در کشور خود ترغیب کرده است.
مهاجرین غیرقانونی از احقاق حقوق محروم هستند
البته حضور غیرقانونی افغانها موضوعی نیست که پیامدهای آن تنها دامن کشور و دولت ایران را بگیرد بلکه در درجه اول خود افغانها از حقوق بسیاری محروم می‌شوند و علاوه بر این توانایی احقاق حقوق خود را ندارند.
به نظر می‌رسد که بازگشت افغانها و مشارکت آنها در بازسازی افغانستان و حل مشکلات این کشور در شرایط فعلی نه تنها در امنیت و آرامش خود مهاجران مؤثر خواهد بود، بلکه ثبات و امنیت در افغانستان، بی‌شک در گسترش امنیت کشورهای منطقه تأثیر زیادی خواهد گذاشت، به ویژه افغانها روحیه سخت‌کوشی و بردباری بسیاری دارند و این ویژگی‌ها در مواجهه با مسائل داخلی و تلاش برای مرتفع کردن آنها کمک بسیاری خواهد کرد.
یک‌و‌نیم میلیون نفر در ایران غیر قانونی حضور دارند
گفته می‌شود در حال حاضر تقریباً یک و نیم میلیون نفر در کشور به صورت غیرقانونی ساکن هستند.
اگر به این تعداد، مهاجران قانونی و مهاجران افغان ساکن در پاکستان را هم اضافه کنیم تعداد قابل توجهی خواهند بود که مسلماً در حل بسیاری از مسائل ایران افغانستان نقش مهمی ایفا خواهند کرد.
البته در این مسیر نخبگان دانشگاهی و حوزوی افغانستانی که در ایران تحصیل کرده‌اند نقش مهمی خواهند داشت و با سازماندهی افغانها و ترغیب آنها برای بازگشت به وطنشان می‌توانند نقش مهمی در تعیین سرنوشت خود ایفا کنند.
در هر حال مسئله حضور غیرقانونی افغانستانیها موضوعی است که حل آن نیازمند همکاری دولت ایران و افغانستان و همچنین سازمان‌های غیردولتی است و باید با رعایت حسن همجواری در بازگشت افغانها به کشورشان تلاش کرد.
/انتهای پیام/
: انتشار مطالب و اخبار تحلیلی سایر رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.