80 رایزن فرهنگی مبلغ گردشگری ایران در دنیا می‌شوند/ تاکید بر توسعه گردشگری حلال
شرایط تحریم در سال‌های گذشته و رویدادهای بین‌المللی منجر شده است سیاستگذاری‌های کلان به سمت توسعه بخش‌های غیر نفتی در کشور باشد. در این میان بخش گردشگری که از حوزه صنایع دستی و میراث فرهنگی جدا شدنی نیست به عنوان یکی از بخش‌های غیر نفتی و بر اساس برنامه‌ریزی‌های کلان در کشور در قامت نجات‌دهنده اقتصاد کشور از رکود قرار گرفته است. مسعود سلطانی‌فر رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی ، به تشریح اقدامات این سازمان در حوزه گردشگری و میراث فرهنگی در دوران پساتحریم و در آستانه برنامه ششم توسعه می پردازد.در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:
با توجه به قرار گرفتن در برهه حساس تدوین برنامه ششم توسعه و همزمانی این موضوع با فرا رسیدن دوران پس از تحریم در کشور علاوه بر توسعه کمی و کیفی هتل‌ها و تبدیل برخی از خانه‌ها و ابنیه تاریخی به مراکز اقامتی برای گردشگران برنامه کوتاه‌مدت سازمان میراث فرهنگی برای سرویس‌دهی مطلوب به گردشگران ورودی به کشور چیست؟
بدون شک گردشگرانی با سطوح درآمدی و مقاصد متفاوت به کشور ما مراجعه می‌کنند. لذا نمی‌توان گفت تمام گردشگران خارجی متقاضی هتل های 4 و 5 ستاره هستند بلکه گردشگرانی وجود دارد که علاقه مند به بوم گردی و مشاهده جاذبه های طبیعی کشورمان به خصوص در روستاها هستند به گونه ای که بخشی از این افراد تمایل به اسکان در کمپ های گردشگری دارند. در نتیجه علاوه بر توسعه هتل ها و تبدیل خانه های سنتی به مراکز اقامتی برای گردشگران، برای توسعه کمپ های گردشگری برای سطوح مختلف درآمدی اقدامات گسترده ای را آغاز کرده ایم. با این اقدام می توان تمام تقاضا ها و سطوح درآمدی متفاوت را پاسخ داد. در این کمپ ها به ارائه خدمات در اتاق هایی با متراژ کوچک همانند هتل، آلاچیق و حتی وجود پَدهایی که امکان نصب چادر در آنها وجود دارد پرداخته می‌شود.
از سوی دیگر در حال مشارکت و همفکری با شهرداری‌ها در شهرهای مختلف هستیم تا از فضاهای موجود در شهرهای مختلف همانند پارک ها استفاده کنیم. این برنامه با توجه به رویکرد مثبتی که استانداران و فرمانداران در ارتباط با استفاده از ظرفیت‌های گردشگری در شهرهای خود دارند با جدیت در حال پیگیری است.
از سوی دیگر با توجه به این که گردشگری در کشور در 100 تا 110 روز از مجموع روزهای سال، پر رونق‌تر است این اماکن به صورت بهینه مورد استفاده قرار می‌گیرد. تصور می‌شود تا سه سال آینده در این حوزه دستاوردهای خوبی داشته باشیم.
با توجه به اینکه کشور ما بیش از اینکه جاذبه گردشگری داشته باشد دارای پتانسیل و ظرفیت گردشگری است و در بهره‌برداری از این پتانسیل ها عملکرد کمتری داشته‌ایم برنامه‌های سازمان میراث فرهنگی برای تبدیل پتانسیل به جاذبه گردشگری در کشور چیست؟
پتانسیل‌های گردشگری در بخش‌های مختلف فرهنگی، تاریخی، مذهبی و طبیعی در کشور ما بسیار زیاد است و بهره‌برداری از آنها سرمایه‌گذاری عظیم چندصد میلیارد تومانی را طلب می‌کند. این در حالی است که این اقدامات باید توسط بخش خصوصی صورت گیرد زیرا دولت وظیفه حاکمیتی خود را برعهده دارد. لذا تنها بخشی از زیرساخت‌ها را آماده کرده و برای بخش خصوصی تسهیلات مورد نیاز را فراهم می‌کنیم.
نباید از یاد برد خیزی که ایران بعد از دوران تحریم برای توسعه گردشگری بر می‌دارد همانند بسیاری از کشورهایی که روند مشابه داشته‌اند نیاز به برنامه‌ریزی بیش از 10 ساله دارد. لذا به دنبال این هستیم در 10 سال آینده به اهداف سند چشم‌انداز 20 ساله دست یابیم اما در حال حاضر از برنامه‌ای که در 10 سال اول برای این سند تعیین شده بود، عقب مانده و به نیمی از اهداف سند چشم‌انداز دست نیافته‌ایم، به گونه‌ای که مقرر بود در سال 2025 میزبان 20 میلیون گردشگر خارجی باشیم. در حال حاضر نیز ایران باید به تعداد 10 میلیون گردشگری خارجی دست می‌یافت این در حالی است که در سال گذشته آمارها حاکی از وجود 5 میلیون گردشگردر کشور بود. این بدین معنی است که اکنون از 50 درصد از اهداف برنامه در 10 سال اول یعنی از سال 83 تا 93 عقب مانده‌ایم. در نتیجه باید با رشد چشمگیر در 10 سال آینده به فعالیت در حوزه گردشگری بپردازیم تا به اهداف خود در این زمینه دست یابیم.
با توجه به اینکه جذب گردشگر خارجی نیاز به اقدامات گسترده تبلیغاتی از معرفی جاذبه‌های گردشگری کشور در شبکه های بین‌المللی تا معرفی این جاذبه‌ها در قالب کتابچه‌های بین‌المللی همانند کتاب‌های معروف به «لئونی پلنت» و بروشورها دارد، برنامه‌های تبلیغاتی سازمان میراث فرهنگی پس از تحریم به منظور معرفی بهتر گردشگری در ایران چیست؟
سازمان در نظر دارد از ظرفیت شبکه‌های داخلی که برای کشورهای خارجی به پخش برنامه می پردازد همانند شبکه جام جم، پرس تی وی، سحر، الکوثر، العالم و غیره طبق تفاهم‌های انجام شده استفاده کند. اما با توجه به اینکه مخاطبان ما بسیار بیشتر از ظرفیت شبکه‌های نام برده است و استراتژی اصلی سازمان بر جذب گردشگر خارجی است باید بر جوامع هدف که شامل 40 کشور به عنوان هدف اصلی جذب گردشگر است متمرکز شویم. در حال حاضر دفاتر اطلاع‌رسانی و جذب گردشگر در این کشورها در حال راه‌اندازی است به گونه ای که 10 مورد از این دفاتر راه اندازی شده است و 15 مورد از این دفاتر تا پایان سال و 15 مورد دیگر در سال آینده به بهره برداری می‌رسد. این دفاتر با استفاده از ظرفیت بخش خصوصی راه‌اندازی می‌شود.
از سوی دیگر با توجه به این که در حال حاضر در 60 کشور مختلف دنیا 80 رایزن فرهنگی داریم بین سازمان میراث فرهنگی و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی توافقنامه‌ای به امضا رسیده است، زیرا می‌توان از ظرفیت‌های این رایزن‌ها استفاده کرد. هر چند تعدادی از این افراد در حال حاضر اقدامات خود را در کشورهای خارجی آغاز کرده‌اند و در چارچوب برنامه‌هایی که سازمان میراث فرهنگی به آنها ابلاغ کرده فعالیت‌های خود را پیش می‌برند.
همچنین باید تبلیغاتی را در شبکه‌های معتبر بین‌المللی چه در سطح منطقه و چه در خارج از منطقه آماده کنیم. بدین منظور به آماده‌سازی تیزرهای تبلیغاتی گردشگری پرداختیم تا بتوانیم از سال 2016 میلادی در برخی از این شبکه‌ها این تیزرهای یک تا دو دقیقه‌ای را به نمایش بگذاریم. در نتیجه از تمام امکانات موجود برای جذب گردشگر خارجی استفاده می کنیم.
با توجه به اینکه پایه و اساس رونق گردشگری به طور معمول در دنیا براساس کسب و کارهای کوچک و متوسط EMSE) ) انجام می‌شود و با توجه به اینکه شما به عنوان رئیس سازمان میراث فرهنگی رویکرد مثبتی نسبت به بخش خصوص دارید آیا در برنامه‌ریزی‌های آتی خود در نظرگرفتن ردیف بودجه برای رونق کسب وکارهای کوچک و متوسط در حوزه گردشگری در دستور کار است؟
این برنامه اکنون در حال اجرا است و بنده تعجب می‌کنم چرا تصور می‌کنید تمرکز ما بر اجرای پروژه‌های بزرگ است. در سال جاری از محل تسهیلات مختلفی که در دست داریم تشکل‌های کوچک و بخش‌های خصوصی کوچک مقیاس را منتفع می‌کنیم. در حال حاضر تقاضاهایی در این حوزه وجود دارد که این موارد را به بانک ها معرفی کرده‌ایم اما اینکه چه تعداد از این سرمایه‌گذران کوچک مقیاس در بخش خصوص بتوانند از تسهیلات بانک‌ها استفاده کنند و با شرایط بانک‌ها خود را تطبیق دهند با توجه به وضعیت اقتصادی کشور مورد سوال است.
در هر صورت تصور ما بر این است که گردشگری صنعتی سبز، زود بازده و پایدار است که می تواند محور اصلی توسعه بسیاری از استان‌های کشور باشد. تاکید می‌کنم گردشگری موتور محرکه خروج اقتصاد ایران از رکود خواهد بود.
دقیقا نکته اصلی بر سر این مورد است که سازمان میراث فرهنگی رایزنی‌های خود را با بانک‌ها برای استفاده سرمایه‌گذاران بزرگ و کوچک مقیاس در استفاده از تسهیلات مالی انجام می دهد و سرمایه‌گذاران نیز پیگیری‌های خود را پیش می‌برند، اما شاید استفاده برخی از سرمایه‌گذاران از تسهیلات مالی در سال‌های گذشته و بدعهدی آنها منجر به بی اعتمادی سیستم بانکی شده است. در چنین شرایطی انرژی سازمان و سرمایه گذار در حال به هدر رفتن است. چه اقداماتی برای متقاعد کردن بانک‌ها برای اینکه انتظارات خود را از سرمایه‌گذاران بیش از پیش به شرایط آنها نزدیک کنند انجام داده‌اید؟
در هر حوزه زمانی که بحث استفاده از تسهیلات بانکی در میان است، هر یک از طرفین تلاش می کند شرایط خود را به دیگری تحمیل کند تا بتواند امتیازات بیشتری بگیرد. بانک به عنوان حافظ سرمایه مردم به دنبال این است که امکانات مالی خود را در اختیار پروژه هایی قرار دهد که توجیه اقتصادی معقول تری دارند و ضمانت های لازم را برای سوخت نشدن تسهیلاتی که ارائه می دهد دریافت کند. وام گیرنده نیز به دنبال این است که وام را با بهره کمتر، شرایط سهل تر و تضمین های محدود تر دریافت کند. در حال حاضر که همچنان شاهد اثر تحریم در سال های گذشته بر کشور هستیم رسیدن به راه حلی که شرایطی که در آن آتندریافت تسهیلات برای بانک ها و وام گیرندگان بخش خصوصی به بهترین حالت ممکن برسد، سخت است. پس از خاتمه یافتن تحریم ها قطعا یکی از حوزه هایی که بانک ها همکاری بیشتری را در آینده دارند، حوزه گردشگری است زیرا پرداختن به این امر منجر به تحقق اصول اقتصاد مقاومتی می شود. ضمن اینکه تاکید مکرر رییس جمهور به ایجاد شرایط بهتر برای حضور بخش خصوصی است. قطعا بانک ها نیز باید انعطاف بیشتری در این حوزه از خود نشان دهند.
با توجه به تلاشی که شهرداری‌ها برای رونق گردشگری دارند -و نیز ردپای این نهادهای غیردولتی در تخلفات ساختمانی که به طور مثال در ساخت پروژه دو هتل در تهران نیز مشاهده شد- و با توجه به اینکه شهرداری‌ها اقداماتی از قبیل راه اندازی اتوبوس های گردشگری و تجهیز برخی از نقاط شهرداری و تبدیل آنها به جاذبه های گردشگری انجام می دهند مجموعه همکاری و برخورد سازمان میراث فرهنگی با شهرداری ها به چه صورت انجام می شود تا منجر به واگذاری وظیفه های سازمان به شهرداری‌ها یا تضعیف قدرت آن نشود؟
در حال حاضر با شهرداری تهران و شهرداری بسیاری از کلان‌شهرها تعامل و همکاری بسیار نزدیکی داریم به دلیل اینکه باید هنر استفاده از ظرفیت سایر دستگاه ها و نهادها را داشته باشیم.شهرداری‌ها امکانات و پتانسیل‌های بسیاری برای توسعه گردشگری در شهرها دارند. ضمن اینکه این همکاری با شهرداری تهران در حوزه گردشگری به خصوص در تعطیلات نوروز دو سال گذشته به صورت تنگاتنگ بوده است. لذا باید شیوه تعاملی که با شهرداری تهران داریم به سایر شهرهای کشور نیز گسترش یابد.
آیا در دوره پساتحریم به جز الواح هخامنشی آثار دیگری مربوط به ایران در خارج از کشور وجود دارد که نیاز به پیگری و بازگرداندن داشته باشد؟
ایران پرونده رسمی دیگری به جز پرونده الواح هخامنشی ندارد که این پرونده نیز در انتظار نتیجه نهایی محاکم آمریکایی است. مگر اینکه محموله‌هایی به صورت غیرقانونی از کشور خارج شده باشد که سازمان از وجود آنها اکنون مطلع نباشد. همانند محموله‌ای که در ایتالیا کشف کرده و به کشور بازگرداندیم ممکن است محموله‌های دیگری نیز وجود داشته باشد اما محموله رسمی دیگری وجود ندارد.
همواره فعالیت‌های توسعه‌ای و حفاظت از میراث فرهنگی با چالش‌هایی مواجه بوده است. با توجه به اینکه در آستانه تدوین برنامه ششم هستیم آیا جایگاه حفاظت از میراث فرهنگی و نیاز به تغییر برخی از قوانین در این حوزه در برنامه‌های کلان کشور در دستور کار است؟
به دنبال این هستیم که در تدوین برنامه ششم از ظرفیت تمام وزارتخانه‌ها، دستگاه‌های مختلف، سازمان‌ها، نهادها و بخش خصوصی در پیشبرد اهداف خود استفاده کنیم. اگر چه اکنون در تعامل نزدیکی در چارچوب دولت با وزارتخانه‌های مختلف حتی وزارت اطلاعات و امور خارجه و دستگاه قضاء هستیم.
باید شرایطی را ایجاد کرد که رویکرد مرمت و حراست از اماکن تاریخی یک رویکرد عمومی و جدی دولت شود زیرا دولت قصد جدی برای توسعه گردشگری دارد و قطعا بخش عمده ای از گردشگران که به ایران مراجعه می‌کنند و حتی گردشگران داخلی برای بازدید از آثار و ابنیه تاریخی به اماکن گردشگری دارای جاذبه تاریخی و فرهنگی مراجعه می‌کنند.
متاسفانه از ابتدای دولت قبل خروج برخی از آثار که به ثبت ملی رسیده بود آغاز شد. در دوره ای که محمدعلی نجفی ریاست سازمان میراث فرهنگی را برعهده داشت رایزنی با قوه قضاییه برای پیگیری این موضوع انجام شده بود. از سوی دیگر سازمان میراث فرهنگی دچار چالش‌هایی است که بازمانده دوره ریاست حمید بقائی بر این سازمان است از جمله انتقال مرکز اسناد سازمان میراث فرهنگی کشور از تهران به شیراز و بازگرداندن دوباره آن به تهران و در نتیجه مفقود شدن برخی از اسناد دراین جابجایی.
در مجموع پیگیری‌های حقوقی سازمان در ارتباط با مشکلات و چالش هایی از این دست از چه قرار است؟
آنچه که در ارتباط با پرونده جناب بقائی مطرح است را باید از دستگاه قضا جویا شد. در بخش‌های حقوقی مختلف به خصوص در حوزه خروج برخی از بناها از ثبت در صورتی که نیاز باشد پیگیری‌های حقوقی خود را انجام می‌دهیم. در این پیگیری‌ها برخی موارد احکامی به نفع و در برخی از موارد احکامی به ضرر میراث فرهنگی صادر شده است. اما استنباط ما در مجموع این است که رویکرد مجموعه دیوان عدالت اداری نسبت به نگاهداری آثار و ابنیه تاریخی مثبت است و در مواردی که مسئولان حقوقی سازمان توانسته‌اند استدلال‌های قوی برای استمرار ثبت یک بنا ارائه دهند توانسته‌ایم به آراء مثبت دست یابیم. در مواردی که نظر مخالف صادر شده است بخش حقوقی ما نتوانسته است مدارک و استدلال‌های لازم را برای مقابله با خروج یک اثر از ثبت ارائه دهد. در نتیجه اکنون با مجموعه دستگاه قضا، وزیر دادگستری، رئیس سازمان بازرسی کل کشور، رئیس دیوان عالی کشور و دادستان تهران همکاری‌های خوبی را در راستای اجرای مأموریت‌های سازمان داریم.
تصور رسانه‌ها بر این بود که خروج آثار از ثبت در دولت فعلی دیگر تکرار نمی‌شود. اما اکنون شاهد خروج دو اثر تاریخی یعنی خانه کوزه کنانی و مجموعه ای تحت عنوان عزیزالله اف از ثبت هستیم. از سوی دیگر برخی بناهای دیگر هستند که با چالش هایی از نوع دیگر مواجه هستند همانند عمارت مسعودیه به عنوان دومین عمارت نفیس در تهران که در دوره حمید بقائی برای مدت زمان 59 سال با اجاره ای با مبلغ ماهیانه 5 میلیون تومان به خاندان ایروانی اجاره داده شد. با توجه به اینکه آثار نفیس قابل واگذاری نیست وبا توجه به نکته ای که پیش از این مطرح شد یعنی خروج برخی از آثار از ثبت اقدامات سازمان در حوزه قانونی به چه صورت است؟
هیچ امری تا ابد ثابت نیست. ممکن است پرونده‌ای علیه سازمان میراث فرهنگی تشکیل شود و محاکم تصمیم بر صدور رأی بگیرند که برخلاف نظر سازمان میراث فرهنگی است. اینکه تا ابد تمام این شکایت‌ها منجر به لغو ثبت می‌شود درست نیست اما اینکه تمام این شکایت ها نیز منجر به تایید ثبت می شود نیز درست نیست. بخش حقوقی ما باید در هر پرونده به صورت جداگانه به گونه ای عمل کند که بتواند پاسخگویی لازم را داشته باشد لذا هیچ قاعده رسمی در این حوزه وجود ندارد.
در پایان نکته و مطلب خاصی را مد نظر دارید؟
سازمان در حال حاضر فرصت خوب و تاریخی به خصوص در حوزه گردشگری دارد که این فرصت در ابتدا به دلیل حمایت تمام مسئولان کشور از این حوزه به خصوص مقام معظم رهبری است. سازمان نیز باید از این فرصت استفاده کند تا با فرارسیدن دوران پساتحریم شرایط مناسبی را برای حضور سرمایه گذاران داخلی و خارجی در حوزه گردشگری کشور فراهم شود.
باید به این نکته توجه کرد که گردشگری تاریخی و مذهبی به دلایل مختلفی از جمله جنگ، ناامنی، ترور، خشونت و افراطی گری در برخی از کشورهای پیرامونی ما که تا پیش از این مقاصد گردشگران مختلف از نقاط متفاوت دنیا بوده اند یا محدود شده یا رو به تعطیلی رفته است. در نتیجه بسیاری از گردشگران مقصد گردشگری مذهبی و تاریخی خود را به ایران تغییر داده اند. لذا فرصت خوبی است که ایران نقطه مرکزی توسعه گردشگری حلال در دنیا به خصوص در میان کشورهای اسلامی شود زیرا این نوع گردشگری بیشترین تطابق و همخوانی را با فرهنگ و باورهای ما دارد. بنا داریم با توجه به اینکه اصول و مبانی گردشگری حلال در کشور ما در سطح بسیار بالایی رعایت می‌شود شرایط توسعه همه جانبه این نوع از گردشگری را فراهم کنیم. در این میان تنها نیاز به توسعه برخی از مراکز تفریحی و گردشی برای بانوان مسلمان است تا بتوانند ضمن پرداختن به مسائل تفریحی و گردشگری بر اصول اسلامی نیز پایبند باشند. لذا رویکرد اصلی ما با توجه به ظرفیت‌هایی که در دست داریم و ترکیب فعلی گردشگری در ایران که شامل 50 درصد گردشگران مذهبی و زیارتی است بر توسعه گردشگری حلال است.
گفت و گو از سیده لیلا موسوی نسب