همه چیز درباره کرونای لامبدا؛ همزمانی پاییز و لامبدا
- روزنامه جام جم نوشت: این روزها ایران در کوران موج پنجم کرونا قرار دارد و براساس آمار رسمی وزارت بهداشت، دیروز فوتیهای ناشی از کرونا بار دیگر رکورد شکست و به ۶۸۴ نفر رسید. همچنین ۳۶ هزار و ۴۱۹ بیمار جدید در کشور شناسایی شد و ۵۰۰۰ نفرشان بستری شدند. ما همچنان در کوران موج پنجم قرار داریم و حتی نمیدانیم به قله پیک پنجم رسیدهایم یا نه با این حال موج ششم با کمترین فاصله پیش روی ما قرار گرفته است.
ابتدای مرداد ماه برخی از مسؤولان نسبت به ایجاد موج ششم «هشدار» میدادند و «اظهار نگرانی» میکردند، اما حالا با گذشت یک ماه این هشدارها رنگ واقعیت به خود گرفته و آنچه بدیهی بهنظر میرسد طغیان تازه کرونا با تابلوی موج ششم و به نام واریانت «لامبدا» ست؛ واریانتی که طبق فرمول همه موجهای پیشین در کشورهای همسایه دیده شده و خیلی زمان نمیبرد تا وارد کشور شود. واریانتی که از واریانت فراگیر کنونی یعنی دلتا سرایتپذیری و البته که بیماریزایی بیشتری دارد و خبر بدتر اینکه همراه با پاییز در جامعه شیوع پیدا خواهد کرد.
فصلی که بهواسطه هوای سرد طبیعتا تجمعهای بیشتر و متراکمتری به خود میبیند و همین موضوع سرایت این ویروس را تشدید خواهد کرد. اگر پیش از این و در طول موجهای قبلی فاصلهای چند ماهه شکل میگرفت تا هم کادر درمان نفسی بکشد و هم بتوان دردهای قبلی را مرهم گذاشت اینبار فاصله دو موج پنجم و ششم آنقدر کم است که شاید نتوانیم به آن موج تازهای اطلاق کنیم، تنها تفاوت آن، اما واریانت متفاوتی است که احتمالا با توجه به شرایط موجود و تجربههای پیشین به واریانت غالب در ایران تبدیل خواهد شد.
روند کند واکسیناسیون، مدیریت ضعیف در مهار کرونا و البته کاهش رعایت پروتکلهای معمول ازسوی شهروندان همه دست به دست هم داده تا این سوال مهم شکل بگیرد که آیا جامعه تاب و توان مقابله با موج تازه و سهمگینتر کرونا را خواهد داشت؟ آن هم در شرایطی که هنوز نتوانستهایم واریانت دلتا را کنترل کنیم و روزانه حدود ۶۰۰ نفر جان عزیزشان را از دست دادهاند. ترکیه، قطر و هند کشورهایی هستند که حالا نشانههایی از واریانت تازه کرونا در آنها مشاهده شده است؛ به همین علت تا ابتدای پاییز باید منتظر ورود این ویروس به ایران باشیم که چقدر کادر درمان و شهروندان توان مقابله با واریانت تازه را خواهند داشت؟ با توجه به تجربههای گذشته و به کار بردن راهحلهایی همچون اعمال محدودیت، ممنوعیت تردد، دستهبندی مشاغل و دورکاری کارمندان و ناکارآمدی حداکثری این مداخلات بهنظر میرسد تنها راه چاره کنونی واکسیناسیون عمومی و سرعت در روند آن است چراکه در غیر این صورت روزهای سختتری پیش روی مردم ایران خواهد بود.
خطرناک مانند لامبدا
متخصصان بهداشتی معتقدند تمام ویروسها هنگامی که تکثیر پیدا میکنند، میتوانند دچار جهش شود. این جهش اگر بتواند به بقا و تکثیر شدن بینجامد ممکن است گونهای قدرتمندتر شکل بگیرد. حالا لامبدا یکی از آن سلولهایی است که توانسته قدرتمندتر رفتار کند. حمید سوری، اپیدمیولوژیست هم میگوید هر گونهای برای بقای خود مبارزه میکند و همین موضوع باعث شکلگیری گونه مقاومتری نسبت به گونه قبلی میشود. واریانت لامبدا آنطور که کارشناسان میگویند از قدرت سرایت و البته بیماریزایی بیشتری نسبت به گونههای پیشین خود هم برخوردار است.
علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروسشناسی دانشگاه شهید بهشتی نیز میگوید: «درست است که سازمان جهانی بهداشت هنوز لامبدا را به عنوان یک واریانت نپذیرفته است، اما این جهش ویروسی، خصوصیات تبدیل شدن به واریانت را دارد.» منشأ شیوع این گونه در آمریکای جنوبی و مشخصا کشورهای پرو و شیلی است و امروز این واریانت به نوعی ویروس غالب این کشورها شده است؛ بهطوریکه در پرو ۸۲ درصد مرگهایی را که برای انواع کرونا ثبت میشود، به علت این گونه جهشیافته، میشناسند. آنچه تا امروز در دسترس کارشناسان این حوزه قرار گرفته حکایت از این دارد که سویه لامبدا قدرت انتقال بالایی دارد و دانشمندان هم این سویه کرونا ویروس را مقاومترین گونه در برابر آنتیبادیها میدانند؛ چه آنتیبادیهایی که در اثر بیماری توسط بدن افراد تولید میشود و چه آنهایی را که بهوسیله واکسن تولید میشود.
لامبدا چقدر به ما نزدیک است؟
تجربههای پیشین در موجهای گذشته نشان میدهد از شیوع واریانتهای تازه در ایران گریزی نیست، این موضوع در رابطه با سویه لامبدا هم صدق میکند و دیر یا زود باید منتظر ورود این واریانت به ایران باشیم. رئیس مرکز تحقیقات ویروسشناسی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به خطر شیوع واریانت لامبدا در ایران به جامجم میگوید: «این واریانت در کشورهایی مانند ترکیه، قطر و هندوستان شناسایی شده است، بنابراین باید نگران ورود آن به کشور باشیم.»
به گفته ناجی «در صورت ورود این واریانت به کشور، لامبدا میتواند به چالش جدید برای مدیریت ویروس کرونا تبدیل شود.»
پیش از او هم عاطفه عابدینی، دبیر کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا خبر داده بود که «سویه لامبدا در ترکیه دیده شده و ما در حال حاضر نگران هستیم که این نوع ویروس از غرب ایران، وارد کشور شود و از مسیرهای بینالمللی به ایران بیاید.» اگر دادههای در اختیار را پیشرویمان بگذاریم باید چنین نتیجه بگیریم که موج ششم کرونا احتمالا از مرزهای مشترک با ترکیه آغاز خواهد شد و استانهای همجوار این کشور در صف اول ابتلا به این گونه خواهند بود. واریانت آلفا یا همان کرونای انگلیسی ابتدا در عراق دیده شد و از مرزهای این کشور وارد خوزستان شد. یادآوری شرایط وخیم این استان بهواسطه ابتلای گسترده به این واریانت کار سختی نیست. واریانت دلتا، اما ابتدا در کشور هند شیوع پیدا کرد و خیلی زود از طریق پاکستان وارد ایران شد و آنی شد که در استان سیستان و بلوچستان و پس از آن به سرعت در ایران تبدیل به واریانت غالب شد. حالا کشور ترکیه بهعنوان اولین میزبان واریانت لامبدا در منطقه شناخته میشود و امکان سرایت آن به ایران از طریق استانهای همجوار بسیار زیاد است.
خطر ظهور یک سویه تازه در ایران؟
اولین روز از آخرین ماه فصل تابستان است و ما هنوز گرفتار با موج پنجم هستیم. تعداد قربانیان روزانه دیروز با رکورد تازهای به عدد ۶۸۴نفر رسید. تختهای بیمارستانی نایاب، دستگاه اکسیژن و داروها کمیاب و موارد ابتلا روز به روز در حال تغییر است. این شرایط وقتی هولناکتر میشود که بدانیم واریانت تازه هم بهسرعت به ما نزدیک میشود و معنای آن این است که ما هنوز به قله موج پنجم نرسیده باید با گونه تازه این ویروس هم بجنگیم.
در طول حدود ۱۸ماه گذشته شرایط کنونی برای ایران تازگی دارد، از علیرضا ناجی میپرسیم در صورتی که هنوز دلتا، واریانت غالب در ایران است ورود سویه جدید لامبدا چه تبعاتی میتواند به همراه بیاورد؟ آن هم در شرایطی که حالا برخی منابع رسمی حرف از شکست واریانت لامبدا در برابر دلتا زدهاند. علیرضا ناجی معتقد است واریانتهای مختلف کووید بسته به مزیتشان و ژنتیک منطقه ممکن است به واریانت غالب تبدیل شوند، اما این که از حالا بخواهیم درباره تقابل دو واریانت در یک منطقه گمانهزنی کنیم به نوعی پیشداوری کردهایم.
به معنای دیگر، خیلی به لحاظ علمی درست نیست که عنوان کنیم واریانت لامبدا یا دلتا در برابر گونه دیگر شکست خورده است. او میگوید: «ممکن است در یک منطقه دو واریانت کنار یکدیگر سبب شکل گرفتن «نوترکیبی» میان آنها بشود و باعث به وجود آمدن گونه تازهای شود که مزیت متفاوتی نسبت به هر دوی این واریانت داشته باشد و بتواند به واریانت غالب آن منطقه تبدیل شود.» آنطور که رئیس مرکز تحقیقات ویروسشناسی دانشگاه شهیدبهشتی میگوید: «در حال حاضر با توجه به قدمت و مزیت دلتا در منطقه میتوانیم بگوییم این گونه نسبت به سایر واریانتها صاحب بیشترین جمعیت است؛ هر چند درباره واریانت لامبدا نباید خیلی زود قضاوت کرده و باید صبر کنیم و ببینیم در آینده چه اتفاقی با ورود این گونه خواهد افتاد.»
تکرار راهکارهای شکستخورده
قربانیان روزانه و تعداد مبتلایان همواره در حال افزایش است. رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران گفته تعداد بیماران بدحال کرونایی در حال افزایش است. جلیل کوهپایهزاده گفته است: «بیمار بدحال زیاد است؛ اما بهسختی میتوانیم تخت خالی پیدا کنیم و از طرفی هم بیماران دیگری بهجز مبتلایان به کووید-۱۹ نیز نیاز به تختهای ویژه دارند و آنها هم دچار مشکل شدند. در برخی بیمارستانها بخش سیسییو را تبدیل به آیسییو کردیم تا فعلا مشکل رفع شود، اما با این رویکرد امکان رزرو برای بیماران قلبی محدود میشود.»
نکته مهم این که چنین شرایط تازهای در طول مدیریت مهار کرونا نیست، اما هنوز راهکاری هم برای آن متصور نیستیم. رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران معتقد است با یک هفته تعطیلی خیلی چرخش ویروس افت پیدا نمیکند و به ۱۰ تا ۱۵روز تعطیلی شدید نیاز داریم تا زنجیره انتقال بیماری کاسته شود. اما تجربه تعطیلات گذشته نشان داده حداقل این شیوه محدودیتها و تعطیلات تاثیری در کند شدن یا قطع چرخه سرایت در ایران ندارد.
حمید سوری، اپیدمیولوژیست هم میگوید: «اعمال مداخلاتی همچون تعطیلی یک هفتهای یا ممنوعیت تردد و دورکاری کارمندان به شیوه فعلی چیزی جز تحمیل هزینه به دولت و شهروندان ندارد.»
او معتقد است باید آزمایشهای بیماریابی گستردهتر شود و در کنار آن واکسیناسیون عمومی در ارتباط با گروههای پرخطر سرعت بگیرد. حمید سوری میگوید: «از ابتدا شیوه اولویتبندی واکسیناسیون ما اشتباه بود و باید گروههای پرخطر را در اولویت ابتدایی واکسیناسیون قرار میدادیم اکنون نیز تنها گزینه موجود برای پیشگیری از پیک ششم واکسیناسیون سریع است.»
علیرضا ناجی هم بر همین باور است. او میگوید باید در مدیریت مهار کرونا سهم بیشتری به اقدامهای غیردرمانی داد. رئیس مرکز تحقیقات ویروسشناسی دانشگاه شهیدبهشتی میگوید: «اگر لامبدا هم وارد کشور شود، میتواند زمینه را برای پیکهای بعدی در کشور ایجاد کند، مگر این که مدیران سلامت کشور برای مدیریت ویروس کرونا، برنامه دیگری غیر از آنچه تا امروز در پیش گرفتهاند، به کار ببندند. در این صورت، میتوانیم امیدوار باشیم ورود لامبدا تهدیدی جدی برای سلامت مردم به شمار نمیرود.»
همزمانی پاییز و لامبدا
براساس دادههای منتشر شده، مرگهای ناشی از بیماری کرونا نسبت به هفته قبل ۵/۱۲ درصد افزایش داشته و همچنین روند ابتلا تقریبا در تمام استانها صعودی است و کرونای دلتا همچنان با قدرت میتازد. در حال حاضر ۳۵۹شهر کشور در وضعیت قرمز، ۵۹ شهر در وضعیت نارنجی و ۳۰شهر در وضعیت زرد قرار دارند. این در حالی است که همچنان رعایت پروتکلهای بهداشتی رو به کاهش است. سیماسادات لاری، سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی میگوید: در هفته آخر مرداد میزان رعایت پروتکلهای بهداشتی در کشور مانند دو ماه اخیر بهشدت پایین بوده و با اندکی افزایش نسبت به هفته قبلتر، به ۳۹درصد رسیده است. آنطور که او توضیح میدهد این میزان از هفتههای اول تابستان تاکنون روند نزولی داشته است.
علاو بر این، میان کشورهایی که دادهها و اطلاعات کرونا را منتشر میکنند، ما جزو آلودهترین کشورهای جهان از نظر ابتلا به کرونا هستیم و همه اینها در حالی است که در آستانه ورود به فصل سرما قرار داریم. فصلی که به عنوان تهدید مهمی در دوره فراگیری یک بیماری عفونی محسوب میشود. رطوبت و سرما همواره شرایط مناسبی برای شیوع بیشتر بیماریهای تنفسی محسوب میشود.
از مسعود مردانی، متخصص بیماریهای عفونی میپرسیم چرا پاییز میتواند روند سرایت این بیماری را دوچندان کند. او میگوید: «سرما و گرما بر خلاف باور عدهای تاثیری در سرایت ویروس کرونا ندارد. اینکه همواره از پاییز به عنوان تهدید یاد میشود به دلیل تراکم بیشتر افراد به واسطه سرماست. به این مفهوم که، چون هوا سرد میشود طبیعتا افراد در فضاهای سربسته تجمع بیشتری خواهند داشت که این شرایط زمینه مناسبی برای سرایت بیشتر ویروس است.»